ÂŞİR, Re'is-zâde Mustafa Efendi

(d. 1142/1729 - ö. 1219/1804)
yazar ve şeyhülislam
(Divan/Yazılı Edebiyat / 18. Yüzyıl / Anadolu-Osmanlı-Türkiye)
ISBN: 978-9944-237-86-4

Asıl adı Âşir Mustafâ olup Re’is-zâde sanıyla tanındı. 5 Ağustos 1142/1729 tarihinde İstanbul’da doğdu. Babası, Sultan I.Mahmûd Han dönemi reisülküttaplarından Re’isü’l-Küttâb Tavukçu Mustafâ Efendi’dir. Eğitimini tamamladıktan sonra İstanbul’da müderrislik (1157/1744); Yenişehr-i Fenâr (1182/1768-69), Bursa (1195/1781), Mekke (1197/1782) ve İstanbul’da (1200/1786) ise kadılık yaptı. Anadolu ve Rumeli kazaskerliklerinin önce payelerini aldı sonra Anadolu (1202/1787-88) ve Rumeli kazaskeri (1204/1789) oldu. Şeyhülislâm Hamîdî-zâde Mustafâ Efendi’nin (?-ö.1208/1793) etkisiyle görevinden azledilerek Kastamonu’ya gönderildi (1205/1790). Bir müddet sonra affedildi ve İstanbul’a döndü (1205/1790). 1207/1792-93’te ikinci defa Rumeli kazaskeri oldu.1208/1793-94’te Rumeli kazaskerliği görevini tamamladı. 30 Ağustos 1213/1798’de Dürrî-zâde Mehmed Ârif Efendi’nin ayrılmasıyla boşalan şeyhülislamlık görevine getirildi. 1215/1800’de azledilerek önce Bursa’da sonra İstanbul sahilhanesinde oturmaya memur edildi. Birkaç ay sonra öldü (1219/1804). “Meded kim Mustafâ Âşir Efendi göçdi dünyâdan” mısrası ölümüne düşürülmüş tarihtir. Doksan üçüncü şeyhülislâm olan Âşir Mustafâ Efendi’nin ve çocuklarının mezarı Eminönü civarındaki Bahçekapı’da yaptırdığı kütüphanedeyken, sonradan Mollâ Güranî’de Pîrî Mehmed Paşa Tekkesi’ne nakledildi. İstanbul’da Ankara Caddesi’ni Sultanhamamı Meydanı’na bağlayan sokağa adı verildi. Mehmed Süreyyâ’nın Sicill- Osmanî adlı eserine göre Âşir Mustafâ Efendi’nin Hafid Mehmed Efendi (?-ö.1226/1811), Tâceddîn (?-?) ve Bahâ’eddin Mehmed Ferîd Efendi (?-ö.1253/1838) adında üç oğlu; Muhyiddîn Mehmed ve Tâceddîn Mehmed (?-ö.1265/1849) adında iki torunu vardır (1996: 1/329).

Âşir Mustafâ Efendi, salah ve takvâ, ilim ve edep sahibi biriydi. Zamanında hattat Kâtib-zâde Mustafâ Efendi’den ders alarak sülüs ve nesih yazıda devrinin üstatları arasında sayıldı. Âşir Mustafâ Efendi, babasının da arzusunu yerine getirmek için Bahçekapı’da bir kütüphane binası yaptırdı ve kendi adıyla anılan Âşir Efendi Kütüphanesi'ni kurdu (1214/1800). Kütüphanede bulunan kitaplar 1337/1918’de aynı ad altında Süleymaniye Kütüphanesi'ne taşındı. Bizzat kendisinin istinsah ettiği bazı yazmalar da bulunmaktadır (Erünsal 1991: 8).

Âşir Mustafâ’nın Arapça, Farsça ve Türkçe olmak üzere üç dilde yazdığı risalelerinin yanı sıra Tefsîr-i Münşî adında bir eseri vardır.

Kaynakça

Ahmed Rif’at (?). Devhatü’l-Meşâyih. İstanbul.

Akbayar, Nuri ve Seyit Ali Kahraman (hzl.) (1996). Mehmed Süreyyâ, Sicill-i Osmanî. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yay.

Erünsal, İsmail (1991). “Âşir Efendi Kütüphanesi”. İslâm Ansiklopedisi. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay. 4: 8.

İpşirli, Mehmet (1991). “Âşir Efendi”. İslâm Ansiklopedisi. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay. 4: 8.

            Kurnaz, Cemal ve Mustafa Tatcı (hzl.) (2001). Mehmet Nâil Tuman, Tuhfe-i NâilîDîvân Şâirlerinin Muhtasar Biyografileri. Ankara: Bizim Büro Yay.

Meşihat Dairesi (1916). İlmiye Salnâmesi.

Sungurhan Eyduran, Aysun (2000). “Âşir”. Türk Dünyası Edebiyatçıları Ansiklopedisi. C.1. Ankara: AKM Yay. 548-549.

 

Madde Yazım Bilgileri

Yazar: DOÇ. DR. AYSUN SUNGURHAN
Yayın Tarihi: 17.04.2013
Güncelleme Tarihi: 14.12.2020

Eserlerinden Örnekler


İlişkili Maddeler

Sn.Madde AdıD.Tarihi / Ö.TarihiBenzerlikİncele
1Meryem Kılıçd. 1982 - ö. ?Doğum YeriGörüntüle
2Sevda Deniz K.d. 21 Nisan 1967 - ö. ?Doğum YeriGörüntüle
3Lemia Balıd. 1911 - ö. 25 Kasım 1976Doğum YeriGörüntüle
4VALEH, Kerbelayi Safid. 1729 - ö. 1822Doğum YılıGörüntüle
5NUTKÎ, ALİ DEDEd. 27 Temmuz 1762 - ö. 11 Ağustos 1804Ölüm YılıGörüntüle
6GAVSÎ AHMED EFENDİd. ? - ö. 1804Ölüm YılıGörüntüle
7KUDSÎ, A‘rec Hâce Kudsî Efendid. ? - ö. 1804-1805Ölüm YılıGörüntüle
8SA'ÎD, Mehmed Sa'îd Efendi, Nasûhî-zâded. ? - ö. 1869MeslekGörüntüle
9SIDKÎ, Mehmed Sâdık Sıdkî Efendi b. Alâ’iyeli Taceddin Efendid. 1572 - ö. 1628MeslekGörüntüle
10TÂLİB, Ömer Tâlib Efendid. ? - ö. 1664-65MeslekGörüntüle
11HÂZIK, Seyyid Mehmed Efendid. 1690-91 - ö. 1763Alan/Yüzyıl/SahaGörüntüle
12TÂ'İB, Hattat-zâde Hacı Mehmed Efendid. ? - ö. 1778/79Alan/Yüzyıl/SahaGörüntüle
13MÜSTAKÎM-ZÂDE SÜLEYMAN SADEDDİN EFENDİd. Mayıs-Haziran 1719 - ö. 14 Temmuz 1788Alan/Yüzyıl/SahaGörüntüle
14HACI ÂLÎ EFENDİ, Âlî b. Halîld. ? - ö. ?Madde AdıGörüntüle
15ENVERÎ, Sa'dullâh Enverî Efendid. ? - ö. 1848Madde AdıGörüntüle
16HİLMÎ, Feyzî-zâde Hilmî Efendid. 1810? - ö. 1854Madde AdıGörüntüle