Madde Detay

Giritli Aşkî ile ilgili olarak tezkirelerde herhangi bir bilgi bulunmamaktadır. Aşkî’nin doğum ve ölüm tarihleri de kesin olarak bilinmemekle birlikte, divanında yer alan tarih manzumeleriyle vasiyetnamesinden şairin 18. yüzyılın son çeyreği ile 19. yüzyıl başları arasında yaşadığı ve asıl isminin Hüseyin olduğu anlaşılmaktadır. Yine aynı bölümde babasının adı İbrahim Ethem olarak kaydedilmiştir. Giritli Aşkî, Kadirî tarikatına mensuptur. Divânının serlevhasında yer alan “Hazâ Dîvânü’l Aşkîyyü’l- Kâdirîyyü’l- Girîdî el-me‘zûn min eş-Şeyh İbrahîm Hanîfü’l Kâdirî-i İstanbûlî kuddise sırrehû…” ifâdesi; şâirin Giritli olduğunu, İstanbullu Kâdîrî Şeyhi İbrahim Hanif’in mezuniyetinden geçtiğini ortaya koymaktadır. Bu bilgiye göre Aşkî’nin İstanbullu Şeyh İbrahîm Hanîf’în gözetiminde İstanbul’da bulunduğu ve ilgili tarikatin kurallarına uygun olarak eğitim gördüğü de söylenebilir. Ayrıca şairin, Kıbrıs’a ve hacca gitmiş olabileceğini düşündüren şiirleri de bulunmaktadır. O dönemde Kıbrıs, önemli bir ticaret menzili olduğu kadar deniz yoluyla hacca gidenlerin de güzergâhındaydı. Burada bulunan, Hz. Peygamberin halasının türbesi de kutsal topraklara gitmeden ziyaret edilmesi gereken önemli bir menzil olarak görülüyordu. Şairin Hz. Peygamberin halasının türbesini ziyareti üzerine söylediği şiiri böyle bir ihtimali düşündürmektedir.

Aşkî’nin mensur ve manzum eserleri divanıyla birlikte tek cilt halinde toplanmıştır. Neredeyse birbirinin aynı olan iki nüshadan biri Millî Kütüphane'de diğer de Diyanet Kütüphanesi'nde bulunmaktadır. Aşkî Efendi’ye ait olduğu kesin olan mensur ve manzum eserler şunlardır : a. Mensur eserleri: 1. Makâmât-ı Sûfiyye 2. Tabirnâme-i Bî-Nazâr Bahri 3. Risale-i Pend-i Âşıkân. b. Manzum eserleri: 1. Mesnevîler 2. Divân.

Aşkî Efendi, şiirlerinde Aşkî, Derviş Aşkî mahlaslarını kullanır. Yalnız bir şiirinde tevriyeli olarak adını, meşrebini ve bağlılığını da vurgulamak amacıyla Hüseynî mahlasını kullanmıştır. Aşkî, bir tekke şairidir. Mutasavvıf kişiliği şairlik kimliğinden önce gelir. Şeyh konumunda olması sebebiyle bildiklerini ve hissettiklerini gösterişe kapılmadan içinden geldiği gibi aksettirir. Bu durum pek çok tekke şairinde görüldüğü gibi Aşkî’nin de bazı şiirlerinde bir takım vezin ve kafiye kusurlarının ortaya çıkmasına sebep olmuştur. Şairin; münacat, na’t, istişfa ve düvazdehlerinde daha düzgün ve pürüzsüz bir söyleyişi vardır. Ancak bazı ince tasavvufi konulardan bahsettiği gazel, ilahi ve nutuklarında, anlam ön plana çıktığından vezin ve kafiye kusurları görülebilmektedir. Şair, edebiyatı özellikle de nazmı tasavvufi görüşlerini aktarma yolunda bir araç olarak görmüştür.

Alper, Kadir (2005). Giritli Aşkî ve Divanı. Yüksek Lisans Tezi. Ankara: Gazi Üniversitesi.

Kurnaz, Cemal ve Mustafa Tatcı (hzl). (2001). Bursalı Mehmet Tahir, Osmanlı Müellifleri. Ankara: Bizim Büro Yay.

Giritli Aşkî Divanı. Milli Kütüphane Yazma A. 2592.

Giriti Aşkî Divanı. Diyanet Kütüphanesi Yazma F:B. 281.

Gazel (Nutuk)

  Diñle şâhım bir acâyib nakl idem bu dem saña

 Bulduñ ise bir emânet sâhibi yoldan yana

  Tut anın dâmânını ayrılma andan pek sakın

 Küfr [ü] îmânı koyup ol hidmetiñde âşinâ

  Ol emânet sâhibini bulmadıñsa hayf olur

 Eğri dillerle oturma ‘ömrünü itme hebâ

 Beñzemez taklîde tahkik kıl nazar ‘irfân ile

 Nîceler bu yolda ey cân giydiler şâl [u] ‘abâ

 Şeklini tebdîl idinmiş matlab-ı dünyâ içûn

  Yok şefâ‘at anlara kim oldular ehl-i riyâ

  Ey melek haslet saña bir söz dahî diyem işit

  Bilmez isen kimdir ol mürşîd-i Hakk’a reh-nümâ

Tut teveccüh kalb evinden Hak Te‘âlâ gör nider

 ‘Âkıbet rü’yâ ile eyler işâret bir yana

 Şüpheden âri olur müşkilleri âsân olur 

 Şeyh müridini bulur hatm olur hep mâcerâ

Geç riyâdan ‘Aşkiyâ sen pîrden iste himmeti

Nutk-ı pâkinden gelür mürşid-i Hakkın bu nidâ

(Alper, Kadir (2005). Giritli Aşkî ve Divanı. Yüksek Lisans Tezi. Ankara: Gazi Üniversitesi. 18.)

Gazel

Mâh-i tâb-ı hüsnüñe hayrân iken n’oldu saña

Nîce düşdün bu ‘anâsır sûretine mübtelâ

Hayf ola añmazsa ger Mevlâsını ol pür-hüner

Kande kaldı gayr-ı memnûn okunan âyet aña

Tebbet oldu serzenîşin nîce bir uslanmadıñ

İntikâm u hırs-ı nefsinden begim uslansana

Hüsrevî hâkân iken mevâda mislin yoğiken

Harf-i Kün’den ‘âlem-i ecsâma geldiñ âşinâ

Aslına râci‘dürür her şey kim oldu muttasıf

Haşr olur anıñla ‘Aşkî dimedim mi ben saña

 (Alper, Kadir (2005). Giritli Aşkî ve Divanı. Yüksek Lisans Tezi. Ankara: Gazi Üniversitesi. 20.)