Besim Atalay

(d. 1882 / ö. 07 Kasım 1965)
Öğretmen, Millî Eğitim Müdürü, şair, yazar, milletvekili
(Yeni Edebiyat / 19. Yüzyıl / Anadolu-Osmanlı-Türkiye)
ISBN: 978-9944-237-86-4

Ahmet Besim Atalay, Uşak'ta dünyaya geldi. Uşak, Şehzadebaşı ve Boduroğlu medreselerinde öğrenim gördü. Kıraat, Arapça, fıkıh ve Molla cami gibi dersler okudu (Atalay, 1961: 130). Daha sonra usulü fıkıh, tefsir, hadis gibi derslerin yanında tasavvufa yönelik eserler de okudu. Medrese eğitiminde Arapça ve Farsça öğrenen Atalay, 10 yılın sonunda medrese eğitimini tamamladı. 1905 Eylül ayında İzmir’e gitti. Daha sonra İstanbul'da Sultanahmet Medresesine yerleşti. Bu arada Şehzade Camiinde ders veren Çarsambalı Hacı Ahmet Efendi'nin derslerine devam etti. Ondan Buharî ve Usul-ü Fıkıh dersleri okudu (Atalay, 1961: 133). 1909 yılında Şehzade Camiinde icazet alıp, madalya ve hediyelerle ödüllendirildi. Atalay aldığı medrese eğitimine rağmen, medreselerin anlamsızlığına inanmış ve hayatı boyunca "devrimci bir medreseli" portresi çizmiştir (Güldösen, 2008: 18).

1909 yılında Kadı Mektebi için düzenlenen sınavlara girip yazılı sınavda başarılı olmasına rağmen mülakatta elendi. Sonunda Darü’l-muallimin'e kaydoldu. Darü’l-muallimin'i bitirdikten sonra 1912 yılında Konya Rüşdiyesine pedogoji öğretmeni olarak atandı (Dilaçar, 1965: 209). Bir yıl orada kaldıktan sonra Trabzon Darü’l-muallimin'e müdür olarak görevlendirildi. Besim Atalay; bundan sonra sırasıyla, Maraş, İçel ve Niğde İl Milli Eğitim Müdürlükleri görevinlerinde bulundu (Ülkütaşır, 1965: 195).

Milli Mücadele'ye katılarak Silifke'de Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti'ni kurdu (1919); Uşak'ta direniş örgütlerinde görev aldı. 1920'den 1946'ya kadar toplam 7 dönem ve 27 yıl TBMM'de milletvekili olarak bulundu. Kuruluşundan itibaren merkez kurulunda görev aldığı TDK'dan 1949'da görüş ayrılığı nedeniyle ayrıldı. 1937-42 arasında DTCF'de ve Polis Enstitüsünde dersler verdi. Atalay, Ankara’da 83 yaşında öldü. (Özel, 1983: 12).

Besim Atalay'ın sanat ve edebiyata ilgisi medrese eğitimi sırasında gelişti. Çocukluk yıllarından bahsederken İstanbul’dan Uşak'a Mukâvelet Muharriri olarak gelen Selânikli bir zatı anan Atalay, ondan çok etkilendiğini ve onun sayesinde fikirlerinin olgunlaştığını söyler. Ondan tarih kitaplarının yanı sıra, Muallim Naci’nin, Reşat Ekrem Bey’in kitaplarını alıp okuduğunu, böylece edebî zevkinin geliştiğini ve ilk şiirlerini İzmir’de çıkan Ahenk gazetesinde yayımlamaya başladığını ifade eder (Öz, 2013: 430). Şiir yazmaya çocuk denilecek yaşlarda başlayan Besim Atalay, daha sonra kaleme aldığı şiirlerini Bir Türk Kızında Vatan Duygusu (1913), Tan Destanı (1920), Sakarya Destanı (1921), Cönk (1931), Onuncu Yıl Destanı (1933), 15'inci Yıl Destanı (1938), İsraf (1950) adlı kitaplarında topladı. Suna ile Çoban Hikâyesi (1939) adlı bir manzum hikâye yayımladı.

1926 yılında yayımlanan Besim Atalay’ın Baş Belaları adlı manzum tiyatrosu, üç perdeden meydana gelir ve 7’li hece ölçüsüyle yazılmıştır. Muhteva olarak Osmanlı Devleti’nin son dönemlerinde meydana gelen çeşitli sosyal problemlere vurgu yapan bir eserdir. (Soğukömeroğlulları, 2015: 169-210).

Bu edebî eserlere rağmen Atalay, edebiyatçı kimliğinden ziyade dilciliği ile ön plana çıktı. Türkçenin dil bilgisi, söz dizimi ve filolojik özelliklerini içeren kitaplar ve yazılar kaleme aldı. Dil hususunda çevirileri bulunan Atalay, ayrıca Kuran'ı ve Kaşgarlı Mahmut'un Divanü Lugati't-Türk'ünü Türkçeye çevirmişti.

Kaynakça

Atalay, Besim (1961). Türk Dili ile İbadet. İstanbul: Nebioğlu Yay.

Dilaçar Agop (1965). “Besim Atalay’ı Yitirdik”. Türk Dili. C. XV. S.171. 209.

Güldösen Arzu (2008). “Devrimci Bir Medreseli Kendini Anlatıyor”. Dergâh. C. XIX. S. 223. 18.

Öz, Ahmet (2013). "Besim Atalay'ın Tanrı Kitabı Adlı Meali", Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, C.6.q S. 27. 428-441.

Özel, Sevgi (1983). Besim Atalay, Ankara: Türk Dil Kurumu Yay.

Soğukömeroğulları, Mehmet (2015). "Besim Atalay'ın Baş Belaları Adlı Tiyatro Eseri ve İncelemesi". TÜRÜK Uluslararası Dil. Edebiyat ve Halkbilimi Araştırmaları Dergisi. Y.3. S. 6. 169-210

Ülkütaşır, Şakir (1965). “Besim Atalay”. Türk Kültürü. C. XXXVIII. S. 38. 195.

Yalçın, Murat (Ed., 2010). Tanzimat'tan Bugüne Edebiyatçılar Ansiklopedisi (3. Baskı). C. 1. 137. İstanbul: Yapı Kredi Yay.

Madde Yazım Bilgileri

Yazar: DR. NECATİ TONGA
Yayın Tarihi: 16.05.2018
Güncelleme Tarihi: 19.12.2020

Eser AdıYayın eviBasım yılıEser türü
Müslümanlara Öğütİkbal Matbaası / Trabzon1910Diğer
Bir Türk Kızında Vatan Duygusuİkbal Matbaası / İstanbul1913Şiir
Türk Büyükleri veya Türk adlarıMatbaa-i Amire / İstanbul1920Derleme
Tan Destanıİkaz Matbaası / Karahisar-ı Sahib (Afyonkarahisar)1920Şiir
Armağan? / ?1920İnceleme
Sakarya Destanı? / Ankara1921Şiir
Bektaşilik ve EdebiyatıMatbaa-i Amire / İstanbul1922İnceleme
Baş BelâlarıNecm-i İstikbal Matbaası / İstanbul1926Tiyatro
Âşık KeremDevlet Matbaası / İstanbul1930İnceleme
Türk Dili Kurallar 1Köy Hocası Matbaası / Ankara1931Çeviri
CönkDevlet Matbaası / İstanbul1931Şiir
Onuncu Yıl DestanıTDK Yay. / Ankara1933Şiir
15'inci Yıl DestanıUlus Basımevi / Ankara1938Şiir
Divanı Lûgat-it-Türk TercümesiAlâeddin Kıral Basımevi / Ankara1939Çeviri
Suna ile Çoban HikâyesiMatbuat Umum Müdürlüğü / Ankara1939Şiir
Bir Doçentin Türkçe Okutuşu ve MünakaşalarımızAlâeddin Kral Basımevi / İstanbul1940Eleştiri
Türkçemizde men-manTürk Dil Kurumu Yay. / Ankara1940İnceleme
Türk Dilinde Ekler ve Kökler Üzerine Bir DenemeMatbaa-i Ebüzziya / İstanbul1941İnceleme
Tanrı kitabından Namaz TüreleriMuallim Ahmet Halit Kitabevi / İstanbul1942Çeviri
Divanü Lûgat-it Türk İndeksiTürk Dil Kurumu Yay. / Ankara1942İnceleme
Ettuhfet-üz-Zekiyye fil-Lûgat-it TürkiyeTDK Yay. / Ankara1945Çeviri
Müyessiret-ül-ulum (Bergamalı Kadri)İbrahim Horoz Basımevi / İstanbul1946Çeviri
Türkçede Kelime Yapma Yollarıİbrahim Horoz Basımevi / İstanbul1946İnceleme
Ettuhfet-üz- Zekiyye Çevirmesinin Tenkidi DolayısıylaTürk Tarih Kurumu Basımevi / Ankara1948Eleştiri
Eş-Şüzur-üz-Zehebiyye Vel-Kıtai'l-Ahmediyye Fil-Lügat-it-TürkiyyeÜçler Basımevi / Ankara1949Çeviri
İsrafÇankaya Matbaası / Ankara1950Şiir
Seng-lâh: Lügat-i Nevai (Mirzâ Mehdi Mehmet Han)Bürhaneddin Erenler Matbaası / İstanbul1950Çeviri
Arapça ile Türkçe'nin KarşılaştırılmasıMaarifet Matbaası / İstanbul1954İnceleme
Türk Dil Kurumu Hakkında RaporumMaarifet Matbaası / İstanbul1960Eleştiri
Türk Dili ile İbadetNebioğlu Yay. / İstanbul1960İnceleme
Hayvan Hikâyeleri ya da Hayvanlardan ÖğütlerYeni Desen Matbaası / Ankara1962İnceleme
Kur'an-ı Kerim Tercemesi: Tanrı Kitabı? / ?1963Çeviri
Türk Dili ile İbadetNebioğlu Yay. / İstanbul1967İnceleme
Türk Dilinde Ana Kelimeler veya Türkçede Türetme SözlüğüAyyıldız Matbaası / Ankara1967İnceleme
Çeşitli Halk Fıkraları ve DeyimleriAyyıldız Matbaası / Ankara1968Derleme
Abuşka Lûgatı veya Çağatay SözlüğüAyyıldız Matbaası / Ankara1970Çeviri
Maraş Tarihi ve CoğrafyasıMatbaa-i Amire / İstanbul1973İnceleme

İlişkili Maddeler

Sn.Madde AdıD.Tarihi / Ö.TarihiBenzerlikİncele
1Mehmet Cimid. 1931 - ö. ?Doğum YeriGörüntüle
2Necati Çağırıcıd. 01 Ocak 1924 - ö. 08 Ocak 1995Doğum YeriGörüntüle
3Güray Özd. 7 Eylül 1949 - ö. ?Doğum YeriGörüntüle
4Hüseyin Cavidd. 22 Ekim 1882 - ö. 1944Doğum YılıGörüntüle
5Faik Sabri Durand. 1882 - ö. 7 Mayıs 1943Doğum YılıGörüntüle
6ÂKİF, Hasan Âkifd. 1882 - ö. ?Doğum YılıGörüntüle
7ORUC MEMMEDOVd. 1905 - ö. 1965Ölüm YılıGörüntüle
8DEMLÎ/DELİ MOLLA, Hasan Coşkund. 1887 - ö. 20.01.1965Ölüm YılıGörüntüle
9Mehmet Emin Erişirgild. 1891 - ö. 07 Şubat 1965Ölüm YılıGörüntüle
10Münir Hayri Egelid. 1899 - ö. 25 Ekim 1970MeslekGörüntüle
11ŞEYH MEHMET HALİTd. 1865 - ö. 27.07.1931MeslekGörüntüle
12Zeki Büyüktanırd. 17 Şubat 1930 - ö. ?MeslekGörüntüle
13Muallim Nacid. 1850 - ö. 13 Nisan 1893Alan/Yüzyıl/SahaGörüntüle
14Mithat Cemal Kuntayd. 1885 - ö. 30 Mart 1956Alan/Yüzyıl/SahaGörüntüle
15Baha Tevfikd. 1884 - ö. 19 Mayıs 1914Alan/Yüzyıl/SahaGörüntüle
16NESÎM/BESÎM, Sâlih Efendid. ? - ö. 1842Madde AdıGörüntüle
17Besim Akımsard. 1920 - ö. 12 Temmuz 2001Madde AdıGörüntüle
18Atilla Atalayd. 1963 - ö. ?Madde AdıGörüntüle