Madde Detay

Çırakcı Miskin'in ne zaman ve nerede doğduğu bilinmemektedir. Beynamaz Destanıyla ünlü olan âşık hakkında çok fazla bilgi bulunmamaktadır. Bu destanı M. Halid Bayri, Halk Şairleri Hakında Küçük Notlar adlı eserinde neşretmiştir (Ergun yty: 1112). S. Nüzhet Ergun, Bayri'nin Bektaşilere ait bir terim olan “çırağ” sözünden hareketle şairin Bektaşilerden olması ihtimalini ileri sürdüğünü yazmaktadır (yty: 1113). Ergun ve Elçin, Bayri'nin bu görüşüne katılmamaktadırlar. Ergun'a göre namaz kılmayanları tekfir eden hatta insanlık mertebesinden çıkaran ve “mel’un, zalim” vasıflarıyla tavsif eden bu şairin Bektaşi olması ihtimali verilemez. Çırakçı Miskin zahidane telakkileri tamamıyla benimseyen sofu bir saz şairidir (yty: 1113). Elçin ise destanda işlenen konunun Alevilik ve Bektaşilikle ilgisi olmadığını, âşığın Sünni olduğunu belirtmektedir. Âşık Ömer'in Şâirnamesi'nde geçen "Âşık Mustafa da hakiki âşık/ Çarkacı seyâhat sâhibi sâdık.." mısralarında âşığın ünvanının "Çarkacı" olarak geçtiğini ifade etmiştir. "Çırakçı" ünvanının yakın dönem cönklerine yanlış geçtiğini söyleyen Elçin, "Çarha" kelimesinin anlamının unutulduğunu belirterek, kelimenin ne anlama geldiğini araştırır. Mukaddimet-ül Edeb, Ebâ Müslim Nâme, Bâbus-ül Vâsıt ve Evliya Çelebi Seyahatnameleri'nde sözcüğü araştıran yazar, sözcüğün "ordunun ilerisinde bulunup düşmanla ilk karşılaşan öncü" anlamında kaydedildiğini belirtmiştir. Burdan hareketle Miskin'in 17. yüzyılda yaşadığını kesinlikle iddia eden Elçin, âşığın Osmanlı ordusunda vazife gördüğünü ileri sürmektedir (1997: 453). Âşık hakkında görüş bildiren bir başka araştırmacı Vasfi Mahir Kocatürk ise, âşığa ait bu destanın çok eski bir yazma mecmuada 15. yüzyıl eserleri arasında yer aldığını bildirmektedir (1968: 157). Bu nedenle âşığın hangi yüzyılda yaşadığı kesin olarak bilinmemektedir.

Elçin, Ergun'un Bektaşi-Kızılbaş Alevî Şairleri ve Nefesleri adlı eserinde 1630 tarihli bir mecmuadan Miskin Âşık adında bir şairin iki şiirini kaydettiğini ve bu şiirlerin Çarkacı Miskin ile üslup benzerliği gösterdiğini söyleyerek, yeni bilgiler elde edilinceye kadar Miskin Âşık ile Çarkacı Miskin'in aynı şahsiyet olduğunu kabul ettiğini belirtmektedir (1997: 457).

Elçin, Şükrü (1997). "Çarkacı Miskin", Halk Edebiyatı Araştırmaları. Ankara: Akçağ Yay. 453-457.

Ergun, Sadeddin Nüzhet (yty). Türk Şairleri 3. yyy.

Kocatürk, V. Mahir (1968). Tekke Şiiri Antolojisi. Ankara: Ayyıldız Matbaası.

 

Beynamaz Destanı

Eliniz yüzünü yumaz

Hiç sakalını taramaz

Bir işi Hakka yaramaz

Oy ne kafirdir beynamaz

 

Evi var mescid yanında

Yüzü yok Hak divanında

Korlar kâfirler sininde

Vay ne mel’undur beynamaz

 

Sabah olunca gerinir

Abdest almağa erinir

Yarın mahşerde yerinir

Kara yüzlüdür beynamaz

 

Yatar domuz gibi horlar

Kalkar eşşek gibi zırlar

Cehennem içine korlar

Çirkin yüzlüdür beynamaz

 

Beynamaz kelbin biridir

Cehennem anın yeridir

Münafıklar serdarıdır

Şöyle mel’un beynamaz

 

Abdestsiz yer o çöreği

İnşallah ağ’ra yüreği

Olur tamun direği

Gör, ne zalimdir beynamaz

 

Beynamaz şeytan kardeşi

Hiç secdeye komaz başı

Eğer erkek eğer dişi

Cümle mel’undur beynamaz

 

Beynamaz Hakkın düşmanı

Ateşten olur kefeni

Gece gündüz yanar teni

Vay n mel’undur beynamaz

 

Hak anı merdud et-ylemiş

Şeytan kulağ’na işemiş

İslam nedir hiç bilmemiş

Hay ne hınzırdır beynamaz

 

Namaz kılan eder huzur

Kalbi olur dopdolu nur

Ana nesîb olur hem hur…

Kara yüzlüdür beynamaz

 

Beynamaz kati murdardır

Makberesi anın dardır

Melekler andan bizardır

Vay ne mel’undur beynamaz

 

Bulduğunu sığırca yer

Gerekse var bin öğüt ver

Kulak işitmez, gözü kör

Hay ne mel’undur beynamaz

 

Gözlerinden çapak akar

Söylersen hatırın yıkar

Dört mezhepten taşra çıkar

Gör ne zalimdir beynamaz

 

Sabah olduğunu görür

Yorganı başına bürür

Hınzır gibi yatar uyur

Gör ne habîsir beynamaz

 

Çıracı Miskin ne demiş

Bari’ye şükr eyle demiş

Bu sözleri böyle demiş

Vay ne zalimdir beynamaz

Kocatürk, V. Mahir (1968). Tekke Şiiri Antolojisi. Ankara: Ayyıldız Matbaası. 157-159.