Madde Detay

Eski Uygur Türkçesinin Budist edebiyat döneminde eserler vermiş olan şairin isminin ilk kısmı Zieme (1991)’e göre čisön, Arat (2007), Ercilasun (1985) ve Sertkaya (1986)’ya göre çısuya, Shimin (2002)’ye göre čisuya, Şanlı (2002)’ya göre çışuya, BTT-XIII’e göre čïsuin şeklindedir. Ayrıca Arat (2007)’da çısuva biçimi de geçer. İsmin ikinci kısmı olan tutung kelimesi pek çok kişi isminde de kullanılan memuriyet ya da antroponim bildiren bir unvandır.

Hakkında pek fazla bilgi bulunmayan şairin şiirleri de sayılıdır. Eski Türkçe döneminin karakteristik özelliklerinden olan mısra başı kafiyesi ile yazdığı Gevezelik Boyası başlıklı şiiri Reşit Rahmeti Arat’ın Eski Türk Şiiri isimli eserinde yayımlanmıştır.

Burkan bilgi nazariyesinin izahı ile ilgili olan fikirlerin açık bir şekilde ifade edildiği on altı dörtlükten oluşan şiir, tek bir parça olarak algılanabileceği gibi ayrı ayrı mevzular hakkında sade bir dille kaleme alınan çeşitli parçaların bir araya getirilmiş biçimi olarak da değerlendirilebilir. Şiirde mısra başı kafiyesinden başka mısra sonu kafiyeler de bulunmaktadır. Bunlardan kesin olarak 1., 6. ve 15. dörtlükler aaaa; 2. ve 4. dörtlükler abab; 7. ve 9. dörtlükler ise aynı şeklin tekrarı biçiminde kafiyelenmiştir. Diğer dörtlüklerin kafiye düzenleri tartışmalıdır. Dörtlükler hece sayısı bakımından muntazamdır, genellikle 13 heceli mısralar bulunmaktadır.

Arat, Reşit Rahmeti (2007). Eski Türk Şiiri. Ankara: TTK Yay.

Barutçu Özönder, Sema (2002). "Eski Türklerde Dil ve Edebiyat". Türkler. C. 3. Ankara: Yeni Türkiye Yay. 481-501.

Ercilasun, Ahmet Bican (1985). "Uygur Edebiyatı" [Başlangıcından XIII. Yüzyıla Kadar Türk Nazım ve Nesri]. Büyük Türk Klasikleri. C. 1. İstanbul: Ötüken-Söğüt Yay. 79-88.

Sertkaya, Osman F. (1986). "Eski Türk Şiirinin Kaynaklarına Toplu Bir Bakış". Türk Dili 51 (409): 43-80.

Shimin, Geng (2002). "Budist Uygur Edebiyatı". Türkler. C. 3. Ankara: Yeni Türkiye Yay. 786-800.

Şanlı, Cevdet (2002). "Eski Uygur Dönemi Türk Dili ve Edebiyatı". Türkler. C. 3. Ankara: Yeni Türkiye Yay. 671-677.

Zieme, Peter (1991). Die Stabreimtexte der uiguren von Turfan und Dunhuang. Budapest: Akadémiai Kiadó.

 Zieme, Peter (1985). Buddhistische Stabreimdichtungen der Uiguren. BTT-XIII. Berlin: Akademie Verlag.

Gevezelik Boyası

Öŋ başlap adḳanġularḳa biligler ḳaçar

Öküş ḳara ayıġ yolluġ uruġuġ saçar

Öglüg kişi istim tutçı yasmaḳsız baçar

Öseliksiz yig nırvannıŋ ḳapıġın açar

Burḳan kentü köŋül erür köŋül ök burḳan

Bularnı mat bölser bolur sansarta turġan

Bodulmasar ikigüke bulur ol nırvan

Bu bir sözni setirek boldı baḳşıta sorġan

Yirtünçünüŋ yilvi tül teg ertükin uḳġıl

Yintsikmetin şımnularḳa nısvanıġ utġıl

Yintem arıġ öz köŋülüg burḳan tip tuyġıl

Yig nom bu ol munı tutup iş simek ḳotġıl

Aaḳaştaḳı ay teŋrini atḳanmış bolup

Ayataḳı erdinini ıçġınıp salma

Alḳu ödte taştın sıŋar tilemiş bolup

Anuḳ buznı suv timetin arsıḳıp ḳalma

Köni ögeli bügüş urġıl oduġın saḳın

Közi yaraḳ ıduḳlarḳa barġıl yaḳın

Köŋül vişay ikigünüŋ tözin saḳın

Köŋültin taş negü nom bar çınḳaru baḳın

Bir ağızḳı(y)a edgü söz bar sözleyin saŋa

Birdem kirtgünüp tudġıl yemü sizinme maŋa

Bıratya tigli manı sinte tip birgil aŋa

Birük tapsar ol erdinig ne satıġ muŋa

Yayḳı suvnı ḳışḳı ödte buz tiyürler

Yana yayın ḳışḳı buznı suv tip tiyürler

Yaŋılduḳta çın burḳannı [köŋül] tiyürler

Yaŋılmaduḳta [köŋül]-ni ök burḳan tiyürler

Tuyunmaduḳta ol ḳıdıġ bolur bu ḳıdıġ

Tuyunmışḳa bu ḳıtıġ oḳ bolur ol ḳıtıġ

Tuyundum timek yoġıḳa ol uluġ tıdıġ

Tuymaḳ tuymamaḳ arısar ol bolur sıdıġ

Tuyuŋluġı bar erser tuyunmış bolmaz

Tuyuŋuluġı yoḳ erser tuyunmaḳ bolmaz

……………………………………….

Tuysar mundag sansartaḳı baġ öze bolmaz

Öŋi körki uḳşadıġı anıŋ yoḳ erip

Öküş tınlıġ yirtünçüler antın belgürer

Ödvi yitvi öçme yaruḳ top tolup erip

Üç ödki alḳu tüzünler mundın törüyür

Yarup yaşup ḳatçıġlarta boldaçı erip

Yaba yirtinçüg bir yintem ider tuymayur

Yasımuḳça bodı intin anta yoḳ erip

Yamaraça körügin busdaçı erür

Öçme amrılma yintem bir tözin tudsar

Ütkiete kök ḳalıḳıġ kiŋ booş sıġurur

Öziniŋ ed ed sayu sıġmışın körser

Üç oġuşta munısız neŋ bir nom orun yok erür

Ertingü sansız asanki paramıtlarıġ

Eŋrek soḳımı yirinte ertürmiş bolur

Ertmiş kelmedük közünür arıġ uluşlar

Eŋeyü özte atırdlıġ közünür

Usik ekşer sav söz intin yoḳ erip munda

Oŋardġuḳa köp yaŋşadım tüzünüm saŋa

Usal bolup sımdasarsen muna bu tuşta

Una astıŋ keŋrengeysen çimedme maŋa

Anı üçün baḳşılartın yaŋ kip boşuġ ḳol

Alḳu ödte bışıġta yig yigte bışıġ bol

Altı ḳapıġça içtin körgil kösüngey yig yol

Arıġ süzük yig mengilig uluş anta ol

Küsgü yılın toḳuzunç aynıŋ on yaŋıta

Körkle taŋgsuk taydu kidini ḳav lınḫuata

Köp yaŋşamaḳlıġ boduġın kök ḳalıḳıġ

Küçeyü bedizegeli umunmışın körgü üçün bitidim

 Arat, Reşit Rahmeti (2007). Eski Türk Şiiri. Ankara: TTK. Yay. 120-124.