Hasan İzzettin Dinamo

Hasan Deniz
(d. 1909 / ö. 20 Haziran 1989)
Şair, Yazar, Çevirmen
(Yeni Edebiyat / 20. Yüzyıl / Anadolu-Osmanlı-Türkiye)
ISBN: 978-9944-237-86-4

Trabzon’un Akçaabat ilçesinin Ahanda köyünde doğdu. Yemen ve Balkan savaşlarında bulunan babası, ailesini yanına alarak İstanbul’da yaşamak istedi; ancak Balkan savaşlarının sonucu İstanbul’un artan nüfusuyla burada geçimini sürdüremeyen aile, Samsun’un Çarşamba ilçesine göçerek oraya yerleşti. Çarşamba’da bostancılık ile geçinirken yazarın babası Ahmet Çavuş Sarıkamış Harekâtına çağırıldı ve orada donarak öldü. Daha sonra ailenin geçimini sağlayan ağabeyi Ali de Sarıkamış’ta şehit olunca aile büyük yokluk günleri yaşadı ve sanatçının kardeşleri teker teker hayatlarını kaybetti. Annesi geride kalan üç çocuğuna bakamayınca onları savaş bitinceye kadar Samsun Darüleytamına vermeye karar verdi. Dinamo ve iki ablası yetimhanedeki ilk günlerinin sabahında annelerinin ölüm haberlerini aldı. Bu süreçten sonra Hasan İzzettin’in hayatına yön verecek ve romanlarının çoğunluğuna konu olacak yetimhane ve yatılı okul yılları başladı. Samsun’da İstanbul Beykoz ve Halıcıoğlu Darüleytamlarında bulundu. Yetimlerin gönderildiği Bigados, sanatçının hayatında önemli bir yere sahiptir. Öğretmenlerinin ve Bigados’ta geçirdiği günlerde metruk evlerde bulunan kütüphanelerin kişiliğinin ve ilgisinin gelişmesinde etkisi büyüktü. Hasan İzzetin Dinamo buradan Amasya Darüleytamına gönderildi. Ardından Sivas Öğretmen Okulu'na devam etti. 1930'da Malatya’ya bağlı olan Adıyaman’daki bir buçuk yıllık öğretmenlik hayatından sonra Gazi Eğitim Enstitüsü Resim İş Bölümü'ne devam eden sanatçı, okulu bitiremeden Türk Ceza Kanunu’nun 142. Maddesine muhalefetten dört yıl süreyle mahkûm edildi. 1934 ve 1939 yılları arasındaki zamanı Ankara hapishanesinde geçirdi. 1942’de askere alınan Dinamo, kaçışlar ve sürgünlerle askerliğini Gaziantep İslâhiye, Muğla, Tunceli Pülümür gibi birbirinden farklı yerlerde yedi yılda tamamladı. Askerlikten sonra İstanbul’a dönen sanatçı yazı hayatını sürdürmeye çalıştı. Kitaplarına yayın yasağı olan dönemlerde de müstear isimlerle eserler verdi. Küçükçekmece’de kendisine yaptığı gecekondu dönemin genç sanatçılarının uğrak yeri, üç romanının mekânı, birçok şiirinin de ilham kaynağı oldu. 6/7 Eylül olayları döneminde altı ay tutuklu kalan sanatçı buradan hüküm giymeden çıktı.

Hasan İzzettin Dinamo 20 Haziran 1989’da vefat etti.

Hasan İzzettin Dinamo’nun sanata ve şiire olan ilgisi yetimhane yıllarında başladı. Çocukluğundan başlayarak ömrünün ilerleyen yıllarına kadar geçen dönemleri roman kurgusu içinde anlatmayı seçen sanatçı şiirle olan yakınlaşmasını ve ilk tesirleri Öksüz Musa adını verdiği romanında anlatmıştır. Yetimhanelerin Kuvayı Milliye ruhuna sahip öğretmenlerinin Kazım Nami Duru, Rıza Tevfik, Emin Bülend, Rıza Nur gibi isimlerin önemli tesirleri olmuştur. Kazım Karabekir’in yetimhaneler için yazıp bestelediği "Türk Yılmaz" marşının sanatçının iç dünyasına olan etkisi de yine bu romanda anlatılmıştır. Hasan İzzettin Dinamo’nun ilk şiirini Giresun’da çıkan İzler dergisinde yayımladığı ortak bir bilgi olarak birçok yerde paylaşılsa da derginin “Yeni İstidatlar” bölümünde sanatçının mektubuna verilen cevapta şiirden iki bölüm yayımlandığı görülür (Türk 2013: 87-102). Sanatçının Sivas Öğretmen Okulu yıllarını otobiyografik olarak ele aldığı Açlık romanında Faruk Nafiz etkisinin gençlik dönemi şiirlerindeki yerini roman kurgusu içerisinde anlatmıştır. Bu dönemde Servet-i Fünûn dergisinde yayımlanan şiirlerinde de bu tesiri ve aşk gibi hayata dair duyguların işlendiği şiirleri görmek mümkündür. Dinamo, 1931’de içinde kendisinin beş şiiri bulunan Adsız Kitap’ı Vehbi Cem ve Mehmet Cevat’la birlikte çıkarmıştır. Şiirleri Ses, İnsan, Hamle, Küllük, Yeni Edebiyat gibi birçok dergide yayımlanmıştır. Hasan İzzettin Dinamo’nun şiirleri Gazi Eğitim Enstitüsü yıllarında değişen sosyal çevresi ve Nâzım Hikmet şiiriyle tanıştıktan sonra şekil ve muhteva olarak değişmeye başlamıştır. Şekil olarak hece vezniyle yazılan şiirler yerini serbest şiire, muhteva olarak da toplumsal konulara, sosyal eleştirilere kaymaya başlamıştır. Sivas-Erzurum tren yolunda çalışan askerlerin durumunu anlatan “Tren” şiiri hüküm giymesine sebep olmuştur. Memuriyet hakkını kaybeden Dinamo’nun yaşadığı hapishane hayatı ve dışarıda geçirdiği kovuşturmalar, işsizlik, yokluk günleri, sosyal hayatta karşılaşılan problemler, eşitlik, özgürlük gibi konular romanlarının ve şiirlerinin ortak konusu olmuştur.

Hasan İzzettin Dinamo’nun romancılığı iki bölümde ele alınabilir. Birincisi, sanatçının İkinci Meşrutiyet’in ilanından 1980’lere uzanan yaşam çizgisinin tanıklıklarını içeren müstakil romanları, bir diğeri ise Talat ve Enver Paşaların İstanbul’dan ayrılmalarından Mustafa Kemal’in ölümüne kadar geçen süredeki tarihî olayların, kahramanların, Millî Mücadele dönemi olaylarının, meclis tartışmalarının, polemiklerin birçok yerde kurgusal roman tadında ele alındığı belgesel romanları olan Kutsal İsyan ve Kutsal Barış kitaplarıdır. Savaş ve Açlar, Öksüz Musa, Açlık, Musa’nın Mapusanesi, Musa’nın Gecekondusu başkahraman Musa’nın sanatçının biyografisiyle örtüşen kronolojik sıralanmış otobiyografik romanlardır. Ateş Yılları, Koyun Baba, Adalet Sıtması ise yine sanatçının biyografisinde mekân ve kurgu olarak yer bulan, kahramanları birbirinden farklı romanlardır. Türk Kelebeği ve Anadolu’da Bir Yunan Askeri ise Millî Mücadele dönemini zaman olarak esas alan farklı kurgusal eserlerdir. Romanlarında açık ve anlaşılır bir dil kullanan sanatçı yaşadığı hayatın gelecek kuşaklarca bilinmesini istediğini, özgür bir vatan için verilen mücadelenin unutulmamasını amaçlamıştır. Yaşadığı uzun hapis yılları, ekonomik sıkıntılar eserlerini kaybetmesine bazılarını tekrar tekrar yazmasına sebep olmuştur.

Kaynakça

Asan, Ömer (2000). Hasan İzzettin Dinamo. İstanbul: Salkımsöğüt Yayınları.

Türk, E. Bilgehan (2016). Kurmacadan Gerçeğe Hasan İzzettin Dinamo (Roman-Otobiyografi). Trabzon: Serander Yayınları.

Türk, Hatem (Sonbahar 2013). “Ahanda’dan Karacaahmet’e 80 Yıllık Bir Şiirin Öyküsü: Hasan İzzettin Dinamo’nun Şiirleri”. Karadeniz Sosyal Bilimler Dergisi. Y. 5 (nr. 9). s. 87-102.

Yalvaç, H. Hüseyin (1994). Bu Bir Hasan İzzettin Dinamo Kitabıdır. Ankara: Prospero Yayınları.

Madde Yazım Bilgileri

Yazar: DR. ÖĞR. ÜYESİ EMİNE BİLGEHAN TÜRK
Yayın Tarihi: 26.02.2019
Güncelleme Tarihi: 19.12.2020

Eser AdıYayın eviBasım yılıEser türü
Adsız KitapMarifet Matbaası / İstanbul1931Şiir
Deniz FeneriBozkurt Basımevi / İstanbul1937Şiir
En Yeni Görgü Kurallarıİnkılap ve Aka / İstanbul1961Diğer
Ateş YıllarıArarat Yayınevi / İstanbul1968Roman
6-7 Eylül KasırgasıMay Yayınları / İstanbul1971Hatıra
Mapusanemden ŞiirlerMay Yayınları / İstanbul1974Şiir
Musa'nın MapusanesiMay Yayınları / İstanbul1974Roman
Kutsal İsyanMay Yayınları / İstanbul1975Roman
Sürgün ŞiirleriMay Yayınları / İstanbul1975Şiir
Gecekondumdan ŞiirlerMay Yayınları / İstanbul1976Şiir
Karacaahmet SenfonisiMay Yayınları / İstanbul1976Şiir
Koyun BabaMay Yayınları / İstanbul1976Roman
Musa'nın GecekondusuMay Yayınları / İstanbul1976Roman
Kutsal BarışMay Yayınları / İstanbul1977Roman
AçlıkYalçın Yayınları / İstanbul1980Roman
Savaşta ÇocuklarKöyün Çocuğu Yayınları / İstanbul1981Hikâye
Türk KelebeğiYalçın Yayınları / İstanbul1981Roman
Çoban ŞiirleriAyça Yayınları / Ankara1982Şiir
Adalet SıtmasıYalçın Yayınları / İstanbul1983Roman
İkinci Dünya Savaşı'ndan AnılarDE Yayınevi / İstanbul1984Hatıra
Anadolu'da Bir Yunan AskeriGerçek Sanat Yayınları / İstanbul1988Roman
Nazımdan MeltemlerGerçek Sanat Yayınları / İstanbul1989Şiir
TKP Aydınlar ve AnılarYalçın Yayınları / İstanbul1989Hatıra
TuyuğlarGerçek Sanat Yayınları / İstanbul1990Şiir
Sübyan KoğuşuGerçek Sanat Yayınları / İstanbul1994Roman
Kavga ŞiirleriYalçın Yayınları / İstanbul2000Şiir
Özgürlük TürküsüYalçın Yayınları / İstanbul2000Şiir
Öksüz MusaHeyemola Yayınları / İstanbul2005Roman
Savaş ve AçlarHeyemola Yayınları / İstanbul2005Roman
Ateş Ormanları ArasındanTekin Yayınevi / İstanbul2013Şiir
Kenti Yiyen ÇocukGendaş / İstanbul-Hikâye

İlişkili Maddeler

Sn.Madde AdıD.Tarihi / Ö.TarihiBenzerlikİncele
1MAHNİDA AHMET, Ahmet Hamdi Durgund. 1903 - ö. 1962Doğum YeriGörüntüle
2Umay Gedikoğlud. 22 Mayıs 1966 - ö. ?Doğum YeriGörüntüle
3Mustafa Kemal Sayıld. 1 Ocak 1925 - ö. 12 Şubat 2015Doğum YeriGörüntüle
4İSLAM HÜSEYN OĞLU FAZIYEVd. 1909 - ö. ?Doğum YılıGörüntüle
5FETULAH RIZAYİd. 1909 - ö. 1989Doğum YılıGörüntüle
6Süheyl Bekend. 1909 - ö. 16 Ekim 1985Doğum YılıGörüntüle
7DURKAYA, Kemal İpşird. 1912 - ö. 19.08.1989Ölüm YılıGörüntüle
8Abay Mirze Dağlı,d. 27 Ocak 1906 - ö. 1989Ölüm YılıGörüntüle
9Sabahattin Volkand. 22 Şubat 1909 - ö. 10 Mart 1989Ölüm YılıGörüntüle
10Muzaffer Oruçoğlud. 18 Mart 1947 - ö. ?MeslekGörüntüle
11Abdülhaluk Uygurd. 1901 - ö. 13 Mart 1933MeslekGörüntüle
12Ahmet Mikdat Poyrazd. 1871 - ö. 26 Aralık 1939MeslekGörüntüle
13Leyla Arsald. 15 Ekim 1971 - ö. ?Alan/Yüzyıl/SahaGörüntüle
14Hayrettin Uysald. 1928 - ö. ?Alan/Yüzyıl/SahaGörüntüle
15Nurullah Cand. 21 Haziran 1947 - ö. ?Alan/Yüzyıl/SahaGörüntüle
16HASAN/GARİP HASAN, Hasan Hüseyin Cavtekind. 1963 - ö. ?Madde AdıGörüntüle
17HASAN FEHMÎd. 1795-96 - ö. 1880-81Madde AdıGörüntüle
18MIZRAKÇIOĞLU/MIZRAKÇI, Hasan Kurnazd. 20.05.1973 - ö. 21.04.2014Madde AdıGörüntüle