Emin Abid

Gültekin, Abid Muttalibzade, Abid Muttaliboğlu, Abid Alp Muttaliboğlu, Kozgurak Bey
(d. 1898 / ö. 21 Ekim 1938)
şair, yazar, edebiyat araştırmacısı
(Yeni Edebiyat / 20. Yüzyıl / Türkiye Dışı)
ISBN: 978-9944-237-86-4

Asıl adı Zeynelabidin Mutallib oğlu Ahmedov’dur. Mehmet Emin Resulzade’ye saygısından dolayı “Emin” adını aldı. Bakü’de doğdu. Ailesi Bakü Hanı Hüseyinkulu Han soyundandı. Babası taş işçisi Muttalib Efendi; annesi evde çocuklara okuma, yazma, Kur’an-ı Kerim öğreten Molla Reyhan Hanım’dı. Emin Abid, üç çocuğa sahip ailenin son çocuğuydu. Ağabeyi, şair, yazar, tercüman ve gazeteci Ali Abbas Müznib’dir (1882-1938). İlk eğitimini annesinin yanında aldıktan sonra eğitimine III. Aleksander Lisesinde devam etti. 1919’da İstanbul’a gitti. 1926’da da İstanbul Darülfununundan mezun oldu (Yıldız 2003: 274; Şamil 2002: 253-254). Üniversite yıllarında evlendiği eşi Nafiye Hanım ile beraber 1926’da Bakü’ye geri döndü. Bakü’de bir yandan üniversitelerde ders verirken bir yandan da ilmî makaleler yayımladı ve gazetelerde çalıştı. 1929-1934 yılları arasında Guba, Agdaş ve Agdam’da; 1934-1937 yılları arasında da Bakü İlimler Akademisinde görev aldı. Sovyet rejimi tarafından 21 Ekim 1938’de casusluk ve vatana ihanetle suçlanıp kurşunlanarak şehit edildi (Şamil 2002: 261-263; Tan 2017:107).

İlk yazısı Mekteb’de yayımlanan Emin Abid, 1912-1925 yılları arasında Kafkasya’da Türkçe yayımlanan Kelniyyat, Lek-lek, Mezeli, Molla Nasreddin, Sovgat, Azerbaycan, Dirilik, Övraği-Nefise, Babayi Emir, Basiret, Azerbaycan, Genç Pedagog, Şark Kadını, Komünist gazete ve dergilerinde yazdı (Gültekin 1999: 9; Hüseyinoğlu 2016: 71). Türkiye’de bulunduğu dönemde Yeni Kafkasya, Şebab, İnci, Syus, Hizmet-i Umûmiye, Yarın İstanbul, Servet-i Fünûn, Türk Yurdu ve Hayat’ta; 1926’dan itibaren de Bakü’de çıkan Maarif ve Medeniyyet, İnkılab ve Medeniyyet, Dan Ulduzu ve Azerbaycan Öğrenme Yolu’nda şiirler, hikâyeler, tercümeler, ve makaleleri yayımlandı (Şamil 2002: 256-260).

Azerbaycan Türklerinin Edebiyyatı Tarihi’nin ilk cildinin asıl bölümünü Dede Korkut Destanı’na ayırdı. Destanı mahallilikten uzak, Türklerin genel abidesi olarak inceledi ve onun vezinli nesir devrinde oluşturulduğunu iddia etti (Şamil 2002: 259-260; Cavanşir 2013:8; Yıldız 2003: 274).

1934’te Ali Nazım’la beraber M. F. Ahunzade’nin eserlerini yayına hazırladı; ancak bu çalışma yayımlanmadı (Şamil 2002: 261). Fuzuli’nin Sohbet’ül Esmar’ını ilim âlemine tanıttı.

Emin Abid’in şiirlerini iki dönemde incelemek mümkündür: 1918’e kadar yazdıkları ve muhacirette yazdıkları. Birinci dönemde bir ideolog tavrıyla yazdığı ve vatanseverlik duygularıyla dolu satirik şiirlerinde biçimden ziyade muhteva ön plandadır. İkinci dönem şiirleri ise onu “istiklal şairi” olarak Türk dünyasına tanıttı (Abid 2007:8). Bu metinlerde Azerbaycan gençlerini Rus zulmüyle mücadeleye çağırdı.

İstanbul’da yazdığı serbest tarzdaki şiirlerini içeren Buzlu Cehennem, Sovyet etkisini eleştirmesiyle dikkat çeker. Bakü’ye döndüğünde bedii güzelliğin vezin, nazım şekli, kafiye ve dil ile ortaya çıkabileceğini iddia etmesini, edebiyattaki Sovyet etkisine meydan okuma arzusuyla açıklayabiliriz. Aslında bu dönemde yazdığı makalelerde serbest şiir konusunda olumlu düşüncelere sahip olduğu görülmektedir (Cavanşir 2013:8). Onun modern Azerbaycan şiirindeki etkisi daha çok muhteva planındadır. Siyasi ve toplumsal sorunları, bağımsızlık arzusunu, halkın bu uğurdaki mücadelesini terennüm etmiştir. Türkiye’de yazdığı şiirlerde Füyuzat ve Molla Nasreddin etkisi açıktır. Ayrıca N. Kemal, Tevfik Fikret, M. A. Ersoy, M. E. Yurdakul’un tesirleri de görülür. (Abid 2007:7).

Türkçülük mefkûresiyle yazan şair, dil anlayışı bakımından da Osmanlı edebî dilinden ziyade ortak Türkçeye daha yakın durmuştur (Gültekin 1999: 21-22).

Kaynakça

Abid Emin (2007) Seçilmiş Eserleri (Tertip edeni ve on soz müellifi: Filolologiya elmler doktoru Bedirhan Ahmedov), Şark-Garp" Neşriyatı, Bakü.

Abid, Emin (2016). Azerbaycan Türklerinin Edebiyatı Tarixi. Ed. Prof. Nadir Məmmədli. Bakı: Elm ve Tehsil.

Akın, Ümit (2018). “Yeni Kafkasya Dergisi’nde Emin Abid Üzerine Bir İnceleme”. ASEAD 5(12): 565-594.

Can, Adem (2007). “Yeni Kafkasya” Mecmuası. Bilig (41): 109-122.

Cavanşir, Cəlil (28 Mayıs 2013). “Rəsulzadənin sevimli şairi, Azərbaycanın ilk “qorqudşünası” ARAŞDIRMA” . Adalet Gazatesi. s. 8 http://www.anl.az/down/meqale/adalet/2013/may/311882.htm (erişim tarihi:21.05.2019).

Gültekin (1948). Buzlu Cehennem. hzl. Mirza Bala. İstanbul: Kayabal-Güresin Matbaası.

Gültekin-Emin Abid (1999). Buzlu Cehennem. hzl. Ali Şamil. Bakü: Güneş Neşriyatı.

Hüseyinoğlu, Ali Şamil (2012). “Azerbaycan Edebiyat Tarihinin Yeni Metotla Yazılmasında Emin Abid’in Rolü”. Bilig (60): 169-191.

Hüseyinoğlu, Ali Şamil (2016). “Çocuk Yazarı – Emin Abid” Abant İzzet Baysal Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi 11 (2): 65-78. Retrieved from http://dergipark.org.tr/aibuefd/issue/1509/18301

Şamil, Hüseyinoğlu Ali (2002). “Türk Edebiyatı Araştırmacısı Emin Abid”. akt. Seyfettin Altaylı. Türk Dünyası Dil ve Edebiyat Dergisi (14): 253-263. http://dergipark.org.tr/tdded/issue/12708/154651 (erişim tarihi:21.05.2019).

Şamil, Ali. (1999).” “Emin Abidin hekayesi ile ilgili kesin cizgiler”. Bilge (21): 23-26.

Tan, Nail (2017). “Eski Fakat Yeni: 1927 Tarihli Bir Azerbaycan Edebiyat Tarihi” Türk Dili CXII (784): 106-112. http://www.tdk.gov.tr/images/Nail%20TAN_Eski%20Fakat%20Yeni%201927%20Tarihli%20Bir%20Azerbaycan%20Edebiyat%20Tarihi.pdf (erişim tarihi: 20.05.2019).

Yıldız, Naciye (2003). “EHMEDOV, Emin Mütellib oğlu”. Türk Dünyası Edebiyatçıları Ansiklopedisi. C. 3. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi. 274.

Madde Yazım Bilgileri

Yazar: ARAŞ. GÖR. BETÜL AYDOĞAN
Yayın Tarihi: 21.06.2019
Güncelleme Tarihi: 31.10.2020

Eser AdıYayın eviBasım yılıEser türü
Azerbaycan Türklerinin Edebiyyatı Tarihi- / --Edebiyat Tarihi
İstiklal UğrundaOrhaniye Matbaası / İstanbul1928Şiir
Buzlu CehennemKayabal-Güresin Matbaası / İstanbul1948Şiir
Seçilmiş EserleriŞark-Garp Neşriyatı / Bakü2007Makale
Seçilmiş EserleriNurlan Neşriyatı / Bakü2007Diğer

İlişkili Maddeler

Sn.Madde AdıD.Tarihi / Ö.TarihiBenzerlikİncele
1Nebi Hezri Elekberoğlu Babayevd. 1924 - ö. 15 Ocak 2007Doğum YeriGörüntüle
2Cəfər Cabbarlıd. 22 Mart 1899 - ö. 31 Aralık 1934Doğum YeriGörüntüle
3Kemal Abdullad. 4 Aralık 1950 - ö. ?Doğum YeriGörüntüle
4Faruk Nafiz Çamlıbeld. 18 Mayıs 1898 - ö. 8 Kasım 1973Doğum YılıGörüntüle
5Sedat Simavid. 1898 - ö. 11 Aralık 1953Doğum YılıGörüntüle
6MEHDİ KERİMOVd. 1898 - ö. ?Doğum YılıGörüntüle
7Alimcan İbrahimovd. 12 Mart 1887 - ö. 21 Ocak 1938Ölüm YılıGörüntüle
8ŞEYDA, Kemer Beyim Vezirovad. ? - ö. 1938Ölüm YılıGörüntüle
9YUSUF SEZÂÎd. 1858 - ö. 1938Ölüm YılıGörüntüle
10Yalvaç Urald. 24 Temmuz 1945 - ö. ?MeslekGörüntüle
11Yusuf Koçd. 01 Ocak 1955 - ö. ?MeslekGörüntüle
12Enise Kantemird. 1920 - ö. ?MeslekGörüntüle
13Abbas Zamanovd. 10 Ekim 1911 - ö. 1 Nisan 1993Alan/Yüzyıl/SahaGörüntüle
14Lüba Çimpoeşd. 1958 - ö. ?Alan/Yüzyıl/SahaGörüntüle
15Galiesgar Kamald. 6 Ocak 1879 - ö. 19 Haziran 1933Alan/Yüzyıl/SahaGörüntüle
16HALİL, Silsüpüroğlu Halil Beyd. 1857/1858? - ö. 1949Madde AdıGörüntüle
17ŞÂRIK, Kaşıkçı Hacı Emîn Baba, Kaşıkçı-zâded. 1776 - ö. 1854Madde AdıGörüntüle
18ÂTIF, Çavuş-zâde Âtıf Ahmed Beyd. 1794 - ö. 1846Madde AdıGörüntüle