KEMÂL, Kemâl Ahmed Dede

(d. 933 (?)/1526-27(?) - ö. 1010 veya 1024 (?)/1601-02 veya 1615 (?))
divan şairi
(Divan/Yazılı Edebiyat / 16. Yüzyıl / Anadolu-Osmanlı-Türkiye)
ISBN: 978-9944-237-86-4

Mesnevisindeki bazı beyitlerden Kemâl mahlasını kullandığı anlaşılan Kemâl Ahmed Dede'nin hakkında kaynaklarda farklı bilgiler bulunur. 933’te (Zorlu 2003: 261) Akşehir’de dünyaya geldi. Akşehirli İzzeddîn Dede’nin (Sâkıb Mustafa 1148/1796-97: 64, Genç 2000: 442) ya da Şeyh Cemâleddîn-i Akşehrî’nin (Zorlu 2003: 261) oğludur. Akşehir’de medrese eğitiminden sonra ders-i âm oldu. Daha sonra medreseyi terk ederek Konya’ya gitti, sırasıyla Çelebi Hüsrev ve Ferruh Mehmed’e intisap etti. Bir müddet sonra sefere çıkan Kemâl Ahmed Dede İstanbul’a geldi ve burada Yenikapı hâricinde boş bir araziye yerleşti. Onu ziyarete gelen Yeniçeri kâtibi Malkoç Mehmed Efendi tarafından buraya Yenikapı Mevlevihanesi yaptırıldı ve Kemâl Ahmed ilk postnişin olarak atandı. Kaynaklar şeyhin mütevazı bir kişiliğe sahip olduğunu, kılık kıyafete ve dünya malına önem vermediğini özellikle belirtir. 1010/1601-02 (Genç 2000: 444, Akkuş 2006: 231) ya da 1024/2 Mart 1615 (Zorlu 2003: 290-91, İstanbul Mevlevî Şeyhleri: 2b) tarihinde vefat etti. Yenikapı Mevlevihanesi semahanesindeki türbede medfundur.

Tercüme-i Menâkıb-ı Mevlânâ: Eflâkî’nin Farsça mensur eseri Menâkıbü’l-Ârifîn’in manzum muhtasar tercümesi niteliğindedir. 158 varaktan oluşan tek nüshası Süleymaniye Ktp. Hâlet Efendi Mülhakı No. 82’de bulunmaktadır. 10 bölümden oluşan eserde başta Mevlânâ olmak üzere Mevlevî büyüklerinin menkıbeleri anlatılır.

Kaynaklarda şairin Mîrhând tarihini tercüme ettiği belirtilse de eser bugün için elde değildir.

16. yüzyılın mutasavvıf, mütercim, şair ve tarih bilginlerinden olan Kemâl Ahmed Dede, eserinde ağır bir dil kullanmamış, aksine tercümesini sade ve anlaşılır şekilde kaleme almıştır. Zira şairin amacı müritleri tarafından okunmak ve anlaşılmaktır. Konuşma dilinin özelliklerinden yararlanır. Zaman zaman ayet, hadis ve diğer Arapça ibarelerin tercümesinde zorlandığı görülür. Genellikle olay anlatımında rastlanan yalın söyleyişlerin yanı sıra klasik anlatım kalıplarının kullanıldığı sanatlı söyleyişlere de rastlanır. Bunda menkıbesini anlattığı kişiye layık bir dil kullanma arzusunun ve eseri didaktik, kuru bir anlatımdan çıkarma çabasının etkisi vardır. Tasavvuf, biyografi, çeviri, dil ve edebiyat çalışmaları açısından zengin malzeme içeren eseri, yüzyıllar boyunca yapılan tercüme ve özetlerle oluşturulan Menâkıbü’l-Ârifîn geleneğinin önemli bir halkasıdır.

Kaynakça

Akkuş, Mehmet ve Ali Yılmaz (hzl.) (2006). Osmânzâde Hüseyin Vassâf, Sefîne-i Evliyâ. C. 5. İstanbul: Kitabevi.

Genç, İlhan (hzl.) (2000). Esrar Dede, Tezkire-i Şu’arâ-yı Mevleviyye (İnceleme-Metin). Ankara: AKM Yay.

İstanbul Mevlevî Şeyhleri. Süleymaniye Ktp. Galata Mevlevîhânesi No. 9.

Karavelioğlu, Murat A. (hzl.) (2005). İhtifalci Mehmed Ziya, Yenikapı Mevlevihanesi. İstanbul: Ataç Yay.

Kemâl Ahmed Dede. Tercüme-i Menâkıb-ı Mevlânâ. Süleymaniye Ktp. Hâlet Efendi Mülhakı No. 82.

Sâkıb Mustafa (1283/1866-67). Sefîne-i Nefîse-i Mevleviyân. tashih: Mehmed Ârif Paşa. Kahire: Matba‘a-i Vehbiyye.

Sinan Nizam, Betül (2010). Kemâl Ahmed Dede’s Verse Narrative Tercüme-i Menâkıb-ı Mevlânâ (A Verse Version In The Menâkıbü’l-Ârifîn Tradition)=Kemâl Ahmed Dede’nin Tercüme-i Menâkıb-ı Mevlânâ Adlı Mesnevisi (Menâkıbü’l-Ârifîn Silsilesinin Manzum Halkası). C. I-II. [Cambridge]: Harvard Üniversitesi Yakındoğu Dilleri ve Medeniyetleri Bölümü.

Sinan Nizam, Betül (2012).  “Menâkıbü’l-Ârifîn ile Manzum Tercümesi Tercüme-i Menâkıb-ı Mevlânâ’nın Dil, Üslup ve Çeviri Özellikleri Açısından Mukayesesi”. 2. Uluslararası Türk Dili ve Edebiyatı Sempozyumu (Dil ve Üslup İncelemeleri) 19-21 Ekim 2011 Bildirileri. C. 2. Ed. Vedat Kartalcık ve Kamile Çetin. Isparta: yy.

Sinan Nizam, Betül (2014). “Farsîden Türkîye Döndürmek: Menâkıbü’l-Ârifîn’in Türkçe Tercümeleri ve ‘Sebeb-i Te’lif’leri”. 2. Uluslararası Türk-İran Dil ve Edebiyat İlişkileri Sempozyumu (11-12 Mayıs 2014) Bildiri Kitabı. Tahran: Allame Tabatabai Üniversitesi.

Sinan Nizam, Betül (2016). “Kemâl Ahmed Dede”. TDV İslâm Ansiklopedisi. Ek-2. İstanbul: TDV Yay.

Zorlu, Cem (hzl.) (2003). Sahîh Ahmed Dede, Mevlevîlerin Tarihi (Mecmûatü’t-Tevârîhi’l-Mevleviyye). İstanbul: İnsan Yay.

Madde Yazım Bilgileri

Yazar: DR. ÖĞR. ÜYESİ BETÜL SİNAN NİZAM
Yayın Tarihi: 05.09.2013
Güncelleme Tarihi: 09.11.2020

Eserlerinden Örnekler

Gâyib şüden-i Hazret-i Mevlânâ Celâle’d-dîn Muhammed bîst rûz

 

Bir iki yâr u nedîm ü mu‘teber

İtdiler eyle rivâyet muhtasar

 

Eyler-iken medrese tamında seyr

Gâh gâh ol kaşı yâ niteki tayr

 

Bir iki ok atımı yir ol hümây

Atılur gökyüzine ol yüzi ay

 

Ol yüzi mahbûb câna âyine

Yine tam üzre iner ol âyine

 

Bir gün eyle atılur kim ol hümâm

Gaybet ider bîst rûz ol meh temâm

 

Bugün uş yigirmi gündür diyicek

Bunca gün hvân-ı firâkın yiyicek

 

Bir kişi vaslı peyâmın getürür

Dir Meram’un mescidinde oturur

 

Geh rükû‘ u geh sücûd u geh kıyâm

Eyler ol mescidde gördüm ol imâm

 

Vardı yârân idüp anı istimâ‘

Kıldı ol mescidde bir hafta semâ‘

 

(Sinan Nizam, Betül (2010). Kemâl Ahmed Dede’s Verse Narrative Tercüme-i Menâkıb-ı Mevlânâ (A Verse Version In The Menâkıbü’l-Ârifîn Tradition)=Kemâl Ahmed Dede’nin Tercüme-i Menâkıb-ı Mevlânâ Adlı Mesnevisi (Menâkıbü’l-Ârifîn Silsilesinin Manzum Halkası). C. II. [Cambridge]: Harvard Üniversitesi Yakındoğu Dilleri ve Medeniyetleri Bölümü. 101.)


İlişkili Maddeler

Sn.Madde AdıD.Tarihi / Ö.TarihiBenzerlikİncele
1ŞERÎFÎd. ? - ö. ?Doğum YeriGörüntüle
2GUBÂRÎ, Abdurrahman Efendid. ? - ö. 1566Doğum YeriGörüntüle
3EZHERÎd. ? - ö. ?Doğum YeriGörüntüle
4ŞERÎFÎd. ? - ö. ?Doğum YılıGörüntüle
5GUBÂRÎ, Abdurrahman Efendid. ? - ö. 1566Doğum YılıGörüntüle
6EZHERÎd. ? - ö. ?Doğum YılıGörüntüle
7ŞERÎFÎd. ? - ö. ?Ölüm YılıGörüntüle
8GUBÂRÎ, Abdurrahman Efendid. ? - ö. 1566Ölüm YılıGörüntüle
9EZHERÎd. ? - ö. ?Ölüm YılıGörüntüle
10ŞERÎFÎd. ? - ö. ?MeslekGörüntüle
11GUBÂRÎ, Abdurrahman Efendid. ? - ö. 1566MeslekGörüntüle
12EZHERÎd. ? - ö. ?MeslekGörüntüle
13ŞERÎFÎd. ? - ö. ?Alan/Yüzyıl/SahaGörüntüle
14GUBÂRÎ, Abdurrahman Efendid. ? - ö. 1566Alan/Yüzyıl/SahaGörüntüle
15EZHERÎd. ? - ö. ?Alan/Yüzyıl/SahaGörüntüle
16ŞERÎFÎd. ? - ö. ?Madde AdıGörüntüle
17GUBÂRÎ, Abdurrahman Efendid. ? - ö. 1566Madde AdıGörüntüle
18EZHERÎd. ? - ö. ?Madde AdıGörüntüle