Madde Detay

Künûzî’nin hayatı hakkında tezkirelerde ve biyografik kaynaklarda herhangi bir bilgi bulunmamaktadır. Şairin kaleme almış olduğu Kaşa Şehrengizi’nden hareketle hayatı hakkında birtakım çıkarımlarda bulunmak mümkündür. Şair Kaşa Şehrengizi’nde üç yerde Künûzî mahlasını kullanmış olsa da asıl ismi, memleketi ve öğrenimi gibi hayatına ışık tutacak herhangi bir bilgiye yer vermemiştir. Ancak eserinin birkaç yerinde esaret altında olduğunu ve bu eserini de günümüzde Tokaj diye adlandırılan ve Kuzey Macaristan’da bulunan Tokay şehrinde esirken yazdığını söylemiştir. Eserdeki hasbihali hakkında verdiği ifadelerden Kaşa’dayken de esarette olduğu anlaşılmaktadır. Bu durumda Künûzî, hem Kaşa hem de Tokay’da esaret içinde bulunmuş ancak eserini Tokay’da kaleme almıştır. Künûzî’nin ne zaman ve niçin esir düştüğünü kestirmek şimdilik mümkün değildir. Ancak esir bulunduğu şehirlerin Osmanlı’nın Orta Macaristan sınırındaki serhat boyu olmasından hareketle Osmanlı’nın bu bölgelere yaptığı seferlerden birinde esir düşmüş olabileceğine hükmedilebilir. Kaldı ki şairin Kaşa’nın Müslümanların eline geçmesi için niyazlarda bulunduğu beyitler bu hükmü destekler mahiyettedir. Künûzî’nin hayatıyla ilgili en önemli çıkarımlardan birisi de bir beyitte Şehrengiz’in yazılışına 1035/1625-26 yılını tarih düşürmüş olmasıdır. Bu da şairin bu tarihte hayatta olduğunu göstermektedir.

Eserleri

Kaşa Şehrengizi: Şimdilik bilinen tek nüshası bulunan eser, Berlin Devlet Kütüphanesinde “Ms. Diez A. Octav 159” numaralı şiir ve fevâid mecmuasının 108b-111b varaklarında “Şehr-i Kaşa’nuñ Vasfı vü Medh-i Cemîlidür” başlığıyla kayıtlıdır. Hâtime bölümündeki bir beyitte eserin yazılışına 1035/1625-26 yılı tarih olarak düşürülmüştür. 157 beyitten müteşekkil olan Kaşa Şehrengizi, mesnevi nazım şekli ve hezec bahrinin mefâ’îlün mefâ’îlün fe’ûlün kalıbı ile yazılmıştır. Şehrengiz içinde Korlad adlı bir güzel hakkında yazılmış beş beyitlik bir gazel ile yedi bentlik bir murabba da yer almaktadır.

“Münâcât, sebeb-i telif, Kaşa şehri/şehir güzellerinin tavsifi” ile “hatime” bölümlerinden müteşekkil olan Kaşa Şehrengizi, sahip olduğu muhtevayla daha önce yazılmış olan şehrengizlerle benzerlik gösterir. Şehrengiz türünde yazılan birçok eserde olduğu gibi bu eserde de Kaşa şehrinin tavsifi yapılmış, ardından bu şehirdeki kadın ve erkek güzellerin vasıfları dile getirilmiştir. Ancak şair, diğer şehrengizlerden farklı olarak şehirdeki bu güzelleri şahıs bazında ayrı ayrı tavsif etmemiş; bu güzeller içinde sadece Korlad adlı bir Macar güzelinin vasıflarını ve ona beslediği duyguları terennüm etmiştir. Şair, karşılıklı muhaverede bulunacak kadar aralarının iyi olduğu bu şahıs hakkında ayrıca bir gazel bir de murabba yazmıştır. Bu özellikleriyle Kaşa Şehrengizi, hem Osmanlı coğrafyası dışında bulunan bir şehir hakkında yazılmış olması hem de Müslüman olmayan güzellerin tavsifinde bulunulması bakımından edebiyatımızdaki diğer şehrengizlerden farklılık arz etmektedir.

Kaplan, Yunus (2019). “Künûzî ve Kaşa Şehrengizi”. Dede Korkut, Türk Dili ve Edebiyatı Araştırmaları Dergisi 8 (19): 178-202.

Mecmua-i Eş’âr ve Fevâ’id. Berlin Devlet Kütüphanesi. Ms. Diez A. Octav 159. vr. 108b-111b.

Kaşa Şehrengizi’nden

Şehr-i Kaşanuñ Vasfı vü Medh-i Cemîlidür

İşit bir muhtasar söz söyleyelüm

Yazup birkaç satır nazm eyleyelüm

Sözümüz diñleyene söylerüz biz

Velî diñlemeyeni n’eylerüz biz

Söz ehlidür olan nutkına sâdık

K’olur cândan Hakuñ vechine ʻâşık

Ne bilsün söz nedür hayvân-ı nâ-dân

Kim anı kaplamışdur fiʻl-i şeytân

Diyelüm size uşta bir hikâyet

Velî hoşça hikâyetdür be-gâyet

Ki göñli diñleyenüñ rûşen ola

Açıla bâg u bâgçe gülşen ola

Çü gülzâr açılur bülbül hezârân

İderler gice gündüz âh [u] efgân

Gel ey söz ehli tatvîl itme söz[i]

Beyâna başla yine bakar göz[i]

Alan bir kıldan alur ey birâder

Okur bir noktadan Hakkı ser-â-ser

Size yâd idelüm bir şehr-i aʻzam

Gel imdi dut kulaguñ diñ(i)le hem

Kim anuñ adına Kaşa dimişler

Güzellerin gören şaşa dimişler

Diyelüm imdi vasfını Kaşanuñ

Duragı ola şâyed perîşânuñ

ʻAcâ’ib yirde urulmış binâsı

Sanasın olmaya âhir fenâsı

Olupdur bir yanı bâg u gülistân

İder bülbülleri feryâd u efgân

Kaçan bülbülleri âvâz iderler

Cihânı dükeli dem-sâz iderler

İrişdükde bahâr eyyâm[ı] ey cân

Kalurdı cân u dil hayretde hayrân

Nişânuñ gösterür bâgı cinânuñ

Degül yañlış bu söz terk it ki anuñ

Dahı sol cânibüni taga virmiş

Nice kim sag cânibüni bâga virmiş

Çıkup kebk yürür oynar içinde

Güzel sovuk sular kaynar içinde

ʻAcâ’ib tag durur bî-hadd [ü] gâyet

Dutupdur bir nice lîk? pür-âfet

Geyer çünkim yeşil ton ol ulu tag

Olupdur sanasın tag üstine bâg

Hezârân dürlü kuzgun nagme dutar

Figân eyler o tag üstinde anlar

Kılurlar sanasın üstinde pervâz

Okur her birisi bir dürlü sâz

Dahı bir yanı diñle ey karındaş

Güzel çayır çemendür tag ile taş

Biter içinde yonca dahı tarkıl

Ovayı kaplamış[dur] bir niçe kıl

Çiçekler dürlü dürlü sad hezârân

Kalur hayretde içine giren cân

Güzel sovuk sular kaynar içinde

Garîb bülbül müdâm aglar içinde

Dahı bugdayı vü arpası vâfir

Velîkîn âdemîsi cümle kâfir

Akar dördinci yanında a[nuñ cû]

Girür ol su içine niçe gül-rû

Degirmenler dutupdur su yüzüni

Hisâb itmek ne lâzum bir gözüni

Figân idüp degirmenler kılur un

Sanasın Leyliyi aldurdı Mecnûn

(Kaplan, Yunus (2019). “Künûzî ve Kaşa Şehrengizi”. Dede Korkut, Türk Dili ve Edebiyatı Araştırmaları Dergisi 8 (19): 178-202.)