LÜTFÎ, Mes'ûd Efendi

(d. ?/? - ö. 1263/1847)
divan şairi
(Divan/Yazılı Edebiyat / 19. Yüzyıl / Anadolu-Osmanlı-Türkiye)
ISBN: 978-9944-237-86-4

18. yüzyılın sonu ile 19. yüzyılın ilk yarısında yaşayan Lütfî Efendi, aslen Diyarbakır’ın Hazro kazasındandır. Babası Diyarbakır Şâfiî müftüsü Alî Efendi’dir (Güner, 2003, 50). Alî Efendi Türkçe, Arapça ve Farsça şiir söylemeye muktedir âlim ve şair bir şahsiyettir. Mes’ûd Lütfî Efendi neseben Ziya Gökalp’ın anne tarafından dedesidir. Beysanoğlu’nun belirttiğine göre Lütfî Efendi, Ziya Gökalp’ın anneannesi Hacı Fatıma Hatun’un babasıdır (1996: 299). Mes’ûd Lütfî Efendi bir müddet medreselerde talim edilen âlî ilimlerin neşriyle meşgul olduktan sonra 1252/1836-37 yılında Kürdistan ıslahatına memur edilen Reşîd Paşa’nın Arapça kitabetiyle görevlendirilmiştir. Bu görevin ardından Diyârbekir Eyâleti Nüfûs Nezâreti’ne memur olarak atanmıştır. Bu memuriyette iken 1263/1847 yılında vefat etmiştir.

Mes'ûd Lütfî Efendi'nin iki eseri bulunmaktadır:

1. Dîvânçe: Fatîn Tezkiresi’nde ve Esâmî’de Lütfî Efendi’nin eserlerine ilişkin herhangi bir kayıt bulunmamaktadır. Beysanoğlu’nun verdiği bilgilere göre Lütfî Efendi’nin yazma bir Dîvânçe’si olmakla beraber kayıptır. Beysanoğlu, Dîvânçe’nin, Lütfî Efendi’nin torunu ve Ziya Gökalp’ın kardeşi Nihad Gökalp’te olduğunu ve vefatından sonra da kitapları arasında bulunamadığını belirtmektedir. Buna rağmen herhangi bir künye kaydı düşmeden mecmualarda Lütfî Efendi’nin şiirlerine rastladığını belirtmiş ve o örnekleri de eserine almıştır.

2. Tuhfe-i Lütfî: Manzum bir sözlüktür. Eserin ilk şiiri mukaddime ve sebeb-i telif bölümlerini teşkil eden 106 beyitlik bir mesnevîdir. Besmele, hamdele ve salvele ve bazı manzum parçalardan sonra eserin esas bölümü yani sözlük manzumeleri başlar. Eserin esas muhtevasını oluşturan metinlerden 63’ü kıt’a nazım şekliyle, son 3’ü ise mesnevî nazım şekliyle yazılmıştır. Eserin son kısmında ise hâtime bölümü bulunmaktadır. Lütfî Efendi'nin, eserini telif ederken Türkçe-Farsça manzum sözlüklerin ilk örneği olan Tuhfe-i Hüsâmî’den etkilendiği söylenebilir. 1212/1797-98 yılında yazımına başlanılan eser, 1248/1832-33 yılında tamamlanmıştır.

Kaynakların aktardığı bilgiler dikkate alındığında Mes’ûd Lütfî Efendi’nin iyi bir eğitim aldığı anlaşılmaktadır. Arapça ve Farsça bilgisi ileri düzeydedir. Lütfî Efendi'den bahseden kaynakların ortak vurgusu, ailesinin öteden beri ilim ve sanata değer veren fertler yetiştirmesidir. Onun sanat, edebiyat ve dil eğitimine yönelmesinde ailesindeki bu hususiyetin etkisi büyüktür.

Kaynakça

Beysanoğlu, Şevket (1996). Diyarbakırlı Fikir ve Sanat Adamları I. Ankara: San Yay.

Çiftçi, Ömer (hzl.) (yty.). Fatîn Dâvûd, Hâtimetü’l-Eş’âr. Kültür ve Turizm Bakanlığı, Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü E-Kitap.

Güner, G.ve N. Güner (hzl.) (2003). Alî Emîrî, Esâmî-yi Şu’arâ-yı Âmid, Ankara: Anıl Matbaası.

Tanyıldız, Ahmet (2013). Mes'ûd Lutfî Efendi-Tuhfe-yi Lutfî (Türkçe Farsça Manzum Sözlük). İstanbul: Akademik Kitaplar Yay.

Madde Yazım Bilgileri

Yazar: DOÇ. DR. AHMET TANYILDIZ
Yayın Tarihi: 28.08.2013
Güncelleme Tarihi: 08.12.2020

Eserlerinden Örnekler

Tuhfe-i Lütfî'den:

Nezâketlü güzeldür şûh u şeng a'lâdurur vâlâ

Serâpâ başdan ayağa yakışuklu imiş zîbâ

Güzeldür nefez u hûb şîvegerdür cilveli mahbûb

Kirişme gibi dilber cilvesidür nâz ile tîbâ

Nazar degmeye çeşm-i zahm ü perges di ma'âzallâh

Berâzîde yakışmış per-niyân ol atlas u dîbâ

Cebîn ü cebe pîşânî alın ser baş u ebrû kaş

Muje mujgân kirpük nâvek ü tîr ok gibi âsâ

Yanak ruhsâr u ruh ârız dahı yüz rûy kub avurd

Sitâden alma şeft-âlû hulû vü dahı rengînâ

Kabak pilk kec dilcik çeşm ü dîde göz bebek merdum

Dahı dendân diş dur-dâne ol incü k’ola yektâ

Tudak leb dil zebân emmek mekîdendür dehân ağız

Belürsüz nâbedîd ü yok olan nâbûd u nâpeydâ

Burun bînî kolak tûzî binâgûş u kulakdur gûş

Zenahdân u zenah dahı zekandur çene sîb elma

(Tanyıldız, Ahmet (2013). Mes'ûd Lutfî Efendi-Tuhfe-yi Lutfî (Türkçe Farsça Manzum Sözlük). İstanbul: Akademik Kitaplar Yay. 56.)


İlişkili Maddeler

Sn.Madde AdıD.Tarihi / Ö.TarihiBenzerlikİncele
1M. Fethi Aksud. 1916 - ö. 2 Şubat 1994Doğum YeriGörüntüle
2MOLLA ÇELEBİ el Âmidîd. ? - ö. 1655Doğum YeriGörüntüle
3ŞÂHÎd. ? - ö. ?Doğum YeriGörüntüle
4M. Fethi Aksud. 1916 - ö. 2 Şubat 1994Doğum YılıGörüntüle
5MOLLA ÇELEBİ el Âmidîd. ? - ö. 1655Doğum YılıGörüntüle
6ŞÂHÎd. ? - ö. ?Doğum YılıGörüntüle
7M. Fethi Aksud. 1916 - ö. 2 Şubat 1994Ölüm YılıGörüntüle
8MOLLA ÇELEBİ el Âmidîd. ? - ö. 1655Ölüm YılıGörüntüle
9ŞÂHÎd. ? - ö. ?Ölüm YılıGörüntüle
10M. Fethi Aksud. 1916 - ö. 2 Şubat 1994MeslekGörüntüle
11MOLLA ÇELEBİ el Âmidîd. ? - ö. 1655MeslekGörüntüle
12ŞÂHÎd. ? - ö. ?MeslekGörüntüle
13M. Fethi Aksud. 1916 - ö. 2 Şubat 1994Alan/Yüzyıl/SahaGörüntüle
14MOLLA ÇELEBİ el Âmidîd. ? - ö. 1655Alan/Yüzyıl/SahaGörüntüle
15ŞÂHÎd. ? - ö. ?Alan/Yüzyıl/SahaGörüntüle
16M. Fethi Aksud. 1916 - ö. 2 Şubat 1994Madde AdıGörüntüle
17MOLLA ÇELEBİ el Âmidîd. ? - ö. 1655Madde AdıGörüntüle
18ŞÂHÎd. ? - ö. ?Madde AdıGörüntüle