Mehmet Seyda

Necdet Ası, Ömer Sakıp, Mim-Sin, S. Toprak, M. S., S. Çeliker, James Sullivan
(d. 15 Ağustos 1919 / ö. 13 Temmuz 1986)
Yazar, Eleştirmen, Gazeteci, Şair
(Yeni Edebiyat / 20. Yüzyıl / Anadolu-Osmanlı-Türkiye)
ISBN: 978-9944-237-86-4

İstanbul’da doğdu. Dedesi Hacı Ömer Sâkıp Bey ile babası Mahmut Kâmil Bey, eczacı-kimyagerdir. Mahmut Kâmil Bey, babasından devraldığı eczaneyi Afyon, Uşak gibi illerde çalıştırmış, zaman zaman da hastanelerde resmî görevlerde bulunmuştur.

Mehmet Seyda, ailevî sebeplerden dolayı, ilköğrenimini her yılını ayrı bir yerde olmak üzere; Uşak, İstanbul ve Antalya’da tamamlamıştır. 1932'de babasının Memleket Hastanesinde eczacı olarak görev yaptığı Çorum’da başladığı ortaöğrenimini, Kırıkkale Askerî Sanayi Lisesi'nden sonra, İstanbul Pertevniyal Lisesi'nde tamamlamıştır. Lise ikinci sınıftayken, 1936'da öğrenimi bırakmış ve çok genç yaşta hayata atılmak mecburiyetinde kalmıştır (Tümer 2008: 1-9).

Mehmet Seyda’nın öğrenim hayatındaki düzensizlikler, benzer bir şekilde, iş hayatında da devam eder. Öğrenimini yarıda bıraktığı 1936'dan Ereğli Kömürleri İşletmesi Muhaberat Servisinde evrak-kayıt memuru olarak göreve başladığı 18 Ekim 1937 tarihine kadar, İstanbul’da imkânsızlıklarla dolu sıkıntılı günler geçirir. 1 Aralık 1940 tarihinde şef muavinliğine terfi ettikten sonra, 8 Şubat 1941 tarihinde, askere gitmek üzere Ereğli Kömürleri İşletmesinden ayrılmıştır.

II. Dünya Savaşı yıllarına denk gelen 1941-1944 arasında askerlik görevini yerine getiren Mehmet Seyda, askerlik dönüşünde; 1 Ekim 1945-31 Aralık 1949 tarihleri arasında sırasıyla, Etibank Divriği Demir Madenleri İşletmesinde muhaberat servisi şefliği, Maden Tetkik Arama Enstitüsü Soma Sondaj Ekibinde puantör, Halk Bankası Merzifon Ajansında şef muavinliği, Ülke gazetesi Zonguldak havalisi muhabirliği görevlerini yürütmüştür.

Mehmet Seyda, bu taşra memuriyetlerinden sonra döndüğü İstanbul’da uzun süreli ve düzenli diye nitelendirilebilecek olan ilk memuriyetine başlar. 6 Şubat 1951-12 Temmuz 1960 tarihleri arasında on yıla yakın bir süreyle İstanbul Belediyesi Hesap işleri Kontrol Kurulu Müdürlüğünde kontrolör olarak görev yapmıştır. “Eğlence yerleri kapı kontrol memurluğu”, “birinci işçi temsilciliği başkontrolörlüğü” gibi vazifelerde bulunduğu bu memuriyetinden 27 Mayıs 1960 darbesinden sonra, eski sabıkası dolayısıyla uzaklaştırılmıştır. Görevden alındıktan sonra, bir yıl kadar serbest yazarlıkla uğraşmış; Kudret, Haber, Son Havadis gibi gazetelerde fıkra yazarlığı yapmıştır.

Emekli olana kadar görev aldığı son kuruluş, Basın İlan Kurumu Genel Müdürlüğüdür. Bir kez istifa ederek ayrıldığı ve tekrar döndüğü bu kuruluşta, iki dönem hâlinde çeşitli aralıklarla toplam on sene altı ay görev yapmıştır. 11 Eylül 1961-1975 arasında kontrol bürosu memurluğu, kontrol bürosu etüt ve istatistik memurluğu, kontrol bürosu şef yardımcılığı görevlerinde bulunmuştur. 20 Temmuz 1964-10 Kasım 1967 yılları arasında ise çeşitli dergi ve gazetelerde serbest yazarlıkla uğraşmıştır.

Mehmet Seyda, 30 Haziran 1975 tarihinde emekliye ayrılmıştır. Ömrünün son yıllarında geçirdiği felçle, sağlığı iyice bozulmuş, 13 Temmuz 1986 tarihinde vefat etmiştir. Mezarı Sahrayıcedid mezarlığındadır.

Şiir, hikâye, roman, çocuk romanı, mizah ve magazin öyküleri, polisiye roman, deneme, gazete fıkrası, makale, radyo oyunu gibi değişik türlerde çok sayıda eser vermiş olan ve bu eserlerinde; James Sullivan, Necdet Ası, Ömer Sakıp, Mim-Sin, S. Toprak, M. S., S. Çeliker imzalarını kullanan Mehmet Seyda’nın edebiyata olan ilgisi, çocukluk yıllarında başlamıştır. Daha çok hikâye türünde gerçekleşen kalem tecrübelerinden sonra, yazarın ilk ciddi edebî faaliyeti diye nitelendirilebilecek şiir çalışmaları başlar. Mehmet Seyda, şiirle ilgilenmeye 1932'de Çorum’da başladığını ve 1941'de II. Dünya Savaşı sırasında askerken, şiiri kesin olarak bıraktığını ifade etmesine rağmen, şiirlerinin tamamına yakını bu yıllar arasında yazılmış ve bazı şiirleri yayımlanma imkânı bulmuştur. 1935'te ilk olarak bir şiiri yakın bir arkadaşının adıyla yayımlanmış, bunu S. Toprak adıyla 1936 yılında Yücel dergisinin 15. sayı eki olan Dünya Edebiyatından Seçme Öyküler dizisinde yer alan "Mum" hikâyesi takip etmiştir.

Gerçek adıyla yazdığı ilk hikâye, “Yalnız Kalmak” (Seyda 1937: 10-11) adını taşır. Bu hikâyeyi, Seyda’dan bahseden bazı kaynaklar -yanlış bir şekilde- “Alın Yazısı” olarak göstermiştir (Alangu 1965: 235, Şirin 1987: 678, Kurdakul 1992: 149). Oysa ilk defa, “Yalnız Kalmak” adıyla Yeni Adam dergisinde yayımlanan bu hikâye, sonradan Varlık dergisinde vaka aynı kalmak kaydıyla, anlatım ve konuyu işleyiş tarzındaki değişikliklerle yeniden ve “Alın Yazısı” adıyla yayımlanmıştır (Seyda 1958: 16-17).

Mehmet Seyda yetişme evresinde, Gençlik Kitabevi çevresinde Lütfü Erişçi’yi ve Acem Ahmet Cevat (Emre)’ı, ayrıca Nâzım Hikmet’i, Hasan Basri Alp’i ve Hasan Ali Ediz’i tanıyıp arkadaşlık kurma imkânı bulmuştur. Onun 1937-1938 yıllarında görüştüğü ve fikirlerinden yararlandığı bir romancı da Suat Derviş’tir. 1937-1944 yılları arasında önce memur, sonra asker olarak bulunduğu Zonguldak, yazı hayatı bakımından da Mehmet Seyda için önem taşımaktadır. Yanartaş adlı romanında -tuttuğu günlüklerden de yararlanarak- ayrıntısıyla anlattığı bu dönemde onun yazı hayatını etkileyecek iki kişi Ümran Nazif (Yiğiter) ve Ahmet Naim (Çıladır)'dir. Kendi okuma faaliyetleri içerisinde Sait Faik’i keşfeder. Daha sonra Sait Faik’ten çok ilgi ve yakınlık görmüştür. Ayrıca hikâyeciliği bakımından onu etkileyen bir başka isim, Halikarnas Balıkçısı olmuştur.

Yaş Ağaç, Ne Ekersen, Bir Gün Büyüyeceksin, Cinsel Oyun, Süeda Hanımın Ortanca Kızı, Yanartaş gibi birbirini tamamlayan otobiyografik nehir romanlarının merkezinde kendisini temsil eden Osman bulunur. Seyda’nın sanat anlayışında politik yön ağır basmaz. O, aslında insan gerçeğini ruhsal-toplumsal çerçevesiyle yansıtabilme endişesi doğrultusunda -kendi isimlendirmesiyle- bir “kara edebiyat” gerçekleştirmiş, yoğun bir umutsuzluğun ve kırgınlığın içinde her zaman var olabilecek umut ışıklarını da sezdirmeye çalışmıştır. Çeşitli duygulanmalara ve algılanmalara hizmet etmeyi daima gözeterek, insanın bir robot değil, çok yönlü karmaşık bir varlık olduğunu da ortaya koymaya, toplumcu bir çizgi içerisinde bireyi kuşatan şartlardan ziyade kuşatılmış birey üzerine yoğunlaşmaya çalışmıştır.

Forum, Pazar Postası, Yelken, Varlık, Sanat Dünyası, Ataç, Ilgaz, Yeni İnsan, Su, Yeditepe, Yeni Ufaklar, Papirüs, Yeni Edebiyat, Yeni Dergi, Güney, Türk Dili, Gösteri, Sesimiz gibi çok çeşitli dergilerde sanat ve edebiyat yazıları yayımlayan Mehmet Seyda; 1951-1960 yılları arasında edebî eleştiri türünde “Nesnel/Bilimsel Eleştiri Anlayışı ve Temsilcileri” başlığı altında Asım Bezirci, Hüseyin Cöntürk, Tahir Alangu, Cevdet Kudret, Vedat Günyol, Metin And ve Nurullah Berk gibi yedi eleştirmen içerisinde gösterilmiştir (Özçelebi 2006: 53-80). Dergilerde yer alan yazıları derlenerek ayrıca yayımlanmıştır (Tümer 2016). Çocuk edebiyatıyla ilgili eserleri üzerine iki yüksek lisans tezi yapılmıştır (Toran 2009, Sazak 2009).

Edebiyatın birçok alanında eser üreten Mehmet Seyda, sanata yüce bir ideal olarak değer vermiş, yazma işini kılı kırk yaran bir titizlikle ele almıştır.

Kaynakça

Alangu, Tahir (1965). Cumhuriyetten Sonra Hikâye ve Roman Antoloji -1930-1940- C. 2. İstanbul: Asaf Ertekin Yay.

Kurdakul, Şükran (1992). Çağdaş Türk Edebiyatı 4-Cumhuriyet Dönemi. İstanbul: Bilgi Yay.

Mehmet Seyda (1937). "Yalnız Kalmak”. Yeni Adam. S. 194. s. 10-11.

Mehmet Seyda (1958). "Alın Yazısı". Varlık. S. 483. s. 16-17.

Özçelebi, Hüseyin (2006). Cumhuriyet Döneminde Edebî Eleştiri (1951-1960). Doktora Tezi. Ankara: Ankara Üniversitesi.

Sazak, Semra (2009). Mehmet Seyda’nın (Çeliker) Çocuk Romanlarında Çocuk ve Eğitim Teması. Yüksek Lisans Tezi. Çanakkale: Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi.

Şirin, Mustafa Ruhi (1987). "Kendi Kaleminden Mehmet Seyda'nın Yaşam Öyküsü". Çocuk Edebiyatı Yıllığı (Ed. Mustafa Ruhi Şirin). İstanbul: Gökyüzü Yay. s. 677-679.

Toran, Sibel (2009). Mehmet Seyda’nın Eserlerinde Çocuk ve Eğitim Teması. Yüksek Lisans Tezi. Çanakkale: Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi.

Tümer, Cem Şems (2008). Mehmet Seyda (Çeliker) Hayat/Eser. Ankara: Milli Eğitim Bakanlığı Yay.

Tümer, Cem Şems (2016). Mehmet Seyda Notlar Denemeler, Eleştiriler, Romancı Günlükleri. İstanbul: Bilge Kültür Sanat Yay.

Madde Yazım Bilgileri

Yazar: DOÇ. DR. CEM ŞEMS TÜMER
Yayın Tarihi: 19.12.2018
Güncelleme Tarihi: 08.11.2020

Eser AdıYayın eviBasım yılıEser türü
Yaş AğaçVarlık Yayınları / İstanbul1958Roman
Ne EkersenDost Yayınları / İstanbul1959Roman
Beyaz DuvarKovan Kitabevi Yayınları / İzmir1962Hikâye
Zonguldak HikâyeleriYeditepe Yayınları / İstanbul1962Hikâye
Bir AçıdanAtaç Kitabevi Yayınları / İstanbul1963Deneme
Başgöz Etme ZamanıYeditepe Yayınları / İstanbul1963Hikâye
Oyuncakçı DükkânıYeditepe Yayınları / İstanbul1964Hikâye
Bir Gün BüyüyeceksinArkın Ofset Matbaası / İstanbul1966Roman
Büyük BeyinAğaoğlu Yayınları / İstanbul1966Roman
6 Numaralı Rostov PlânıAğaoğlu Yayınları / İstanbul1966Roman
Gezici Ölüm HücresiAğaoğlu Yayınları / İstanbul1966Roman
Cinsel OyunAğaoğlu Yayınları / İstanbul1966Roman
Garnizonda Bir OlaySet Kitabevi Yayınları / İstanbul1968Hikâye
KöroğluAs Basımevi / İstanbul1969Roman
Sultan DöşeğiAtlas Yayınları / İstanbul1969Roman
Türk RomanıTekin Yayınları / İstanbul1969Sohbet
Anahtarcı SalihYeditepe Yayınları / İstanbul1969Hikâye
Nemrut MustafaAtlas Yayınları / İstanbul1970Roman
Edebiyat DostlarıKitaş Yayınları / İstanbul1970Biyografi
Süeda Hanımın Ortanca KızıAtlas Kitabevi / İstanbul1970Roman
YanartaşArarat Yayınları / İstanbul1970Roman
İhtiyar GençlikMay Yayınları / İstanbul1971Roman
Şeytan ÇekiçleriMilliyet Yayınları / İstanbul1971Roman
İçe Dönük ve AtakTel Yayınları / İstanbul1973Roman
Tarihimizde GaripliklerMilliyet Yayınları / İstanbul1973Derleme
Evliya Çelebi’den Çocuklara HikâyelerKoza Yayınları / İstanbul1973Derleme
Kör ŞeytanOluş Yayınevi / İstanbul1974Hikâye
Korku ve Şiddet HikâyeleriVarlık Yayınları / İstanbul1975Derleme
Bana Karşı BenOkar Yayınları / İstanbul1976Hikâye
Gerçek DışıSander Yayınları / İstanbul1976Roman
Olmaz Böyle VakalarSeçme Kitaplar Yayınları / İstanbul1976Derleme
ÇikolataMilliyet Yayınları / İstanbul1976Hikâye
Ölümsüz DostlukMilliyet Yayınları / İstanbul1978Roman
Bastıbacak ErmişAltın Kitaplar / İstanbul1979Roman
Düşleme OyunuKültür Bakanlığı Yayınları / Ankara1979Hikâye
Deli AliGendaş Yayınları / İstanbul1980Roman
Çocukluk YıllarıTürk Dil Kurumu Yayınları / Ankara1980Derleme
Ecir ve SabırMilliyet Yayınları / İstanbul1980Derleme
Gururlu PeriAltın Kitaplar / İstanbul1981Roman
Zaman DedeÖrgün Yayınları / İstanbul1982Masal
KapatmaAltın Kitaplar / İstanbul1982Hikâye
Cumhuriyet Öncesi Doğumlu Yazarlarımızdan Ünlü HikâyelerAltın Kitaplar / İstanbul1983Derleme
Cumhuriyet Sonrası Doğumlu Yazarlarımızdan Çocuklara HikâyelerAltın Kitaplar / İstanbul1983Derleme
Beyaz DuvarAltın Kitaplar / İstanbul1984Roman
Melek YengeAltın Kitaplar / İstanbul1984Roman
Çocuktan Korkan EfelerAltın Kitaplar / İstanbul1985Hikâye
Gerçek SevgiAltın Kitaplar / İstanbul1986Roman
Şampiyonluk KupasıAltın Kitaplar / İstanbul1990Hikâye

İlişkili Maddeler

Sn.Madde AdıD.Tarihi / Ö.TarihiBenzerlikİncele
1Tevfik Fikretd. 24 Aralık 1867 - ö. 19 Ağustos 1915Doğum YeriGörüntüle
2BEHCET, Mustafa Behcet Efendid. ? - ö. Nisan-Mayıs 1768Doğum YeriGörüntüle
3LEBÎB, Mehmed Lebîb Efendi, İstanbullud. 1789 - ö. 1867Doğum YeriGörüntüle
4Şerif Oktürkd. 1919 - ö. 2001Doğum YılıGörüntüle
5BEHÇET MAHİRd. 1919 - ö. 22.06.1988Doğum YılıGörüntüle
6M. Salih Sand. 1919 - ö. 25 Haziran 1969Doğum YılıGörüntüle
7Kemal Kaplancalıd. 1910 - ö. 15 Temmuz 1986Ölüm YılıGörüntüle
8SADİ ORUCOVd. 1940 - ö. 1986Ölüm YılıGörüntüle
9Hamdi Olcayd. 1910 - ö. 2 Temmuz 1986Ölüm YılıGörüntüle
10Remzi Karabulutd. 10 Temmuz 1963 - ö. ?MeslekGörüntüle
11Ramazan Teknikeld. 20 Mart 1955 - ö. ?MeslekGörüntüle
12Ferit Şahind. 5 Temmuz 1950 - ö. 1 Ekim 1997MeslekGörüntüle
13Hasan Nail Canatd. 25 Ekim 1943 - ö. 21 Ekim 2004Alan/Yüzyıl/SahaGörüntüle
14Müfide Güzin Anadold. 1925 - ö. 13 Şubat 2005Alan/Yüzyıl/SahaGörüntüle
15Bihter Özdemird. 12 Mart 1982 - ö. ?Alan/Yüzyıl/SahaGörüntüle
16Ömer Faruk Toprakd. 14 Şubat 1920 - ö. 20 Ağustos 1979Madde AdıGörüntüle
17ZERDÎ, Mehmet Şahind. 1955 - ö. ?Madde AdıGörüntüle
18Mehmet Cimid. 1931 - ö. ?Madde AdıGörüntüle