Madde Detay

Tezkirelerde hakkında bilgi bulunmayan Mürîdî mahlaslı şairin, Pend-i Ricâl isimli mesnevîsinin 217-224. beyitleri arasında verdiği bilgilerden Emîr Sultân’ın (öl. 1429) müridi olduğu anlaşılmakta, dolayısıyla XIV. yüzyıl sonu ile XV. yüzyıl başlarında yaşadığına ilişkin tahmin kuvvet kazanmaktadır (Kılıç 2005: 25-26; Dağlar 2008: 409-410). Pend-i Ricâl’in “Sorarsan şehrini Aydın ilinde / Adı Sart bellü meşhur halk dilinde” beytine (244) dayanılarak Mürîdî’nin Aydınlı olduğu kabul edilmiştir. Ancak Kılıç (2005: 26); beyitte geçen Aydın ili ibaresinin Mürîdî’nin “günümüzde” Aydınlı sayılmasına yetmeyeceğini, ikinci mısrada geçen “Sart”ın dönemin tahrir defterlerinde Aydın vilayetine bağlı bir kaza olsa da şimdi Manisa ili sınırlarında yer aldığını belirterek şairi Manisalı saymıştır. Gülizâr, İbret-nâme, Mansûr-nâme, Mevlid gibi metinler Mürîdî’ye isnad edilmekle birlikte onun günümüze ulaşan tek eseri Pend-i Ricâl isimli nasihatnamesidir. Mesnevînin yazılış tarihi bilinmemekte, ancak “Adını virdüm bunun Pend-i Ricâl / Ölmeden ger bulurısam ben mecâl” beytindeki (225) ifade müellifin eseri ömrünün son döneminde yazdığını düşündürmektedir (Dağlar 2008: 410). Dinî-tasavvufî ve ahlakî nasihatler vermek amacıyla kaleme alınan metin, dönemin telif ve orijinal mesnevîlerindendir. Aruzun “fâ’ilâtün fâ’ilâtün fâ’ilün”, “mefâ’ilün mefâ’ilün fe’ûlün” ve “mefâ’îlün mefâ’îlün fe’ûlün” kalıplarıyla kaleme alınan 3748 beyitten oluşan Pend-i Ricâl, 21 meclisten meydana gelmektedir. İçinde “mal, mülk ve servetin faniliği, âlim ve dervişleri sevmenin faziletleri, Hz. Muhammed’e çok salavat getirmenin faydaları, âlimlerin ve ilmin önemi, kibir ve gururun zararları, kabir ahvali, ihlasla dua etme ve yakarmanın ehemmiyeti, dünyanın insan için bir zindan olduğu, tövbe ve kötülüklerden temizlenmenin yararı, ikiyüzlülüğü bırakmanın önemi, ibadetleri eda etmenin ve Hz. Muhammed ümmeti olmanın faziletleri, günahlardan kaçınmanın faydası, marifetullah, sahabe ve Ehl-i Beyt sevgisi” üzerinde durulmuştur. Üslubu sade, canlı ve samimi; nazım dili devrine göre kuvvetli, fakat renk ve eda bakımından zayıf ve süssüz olan (Kartal 2013: 324-325) eserin dört nüshasının karşılaştırılmasıyla hazırlanan tenkitli metni yayımlanmıştır (Kılıç 2001, 2005). Diyarbakırlı Seyyid Ahmed Mürşid Efendi’nin 1159/1746 tarihinde yazdığı Pend-i Mürşîdî veya Nasîhat-nâme-i Mürşîdî isimli mesnevîsi Pend-i Ricâl’e naziredir (Şentürk vd. 2004: 429).

 Pend-i Ricâl’den hareketle yapılan değerlendirmede belirtildiğine göre Mürîdî, estetik endişelerden uzak durmayı ve eğitici-öğretici nitelikli şiirler yazmayı tercih eden bir ediptir. Aruza hakimdir. Ancak vezne çok da fazla bağlı kalmadığını, beyitlerinde birden fazla vezin kullanma yoluna gitmek gibi nadir görülen bir özelliği kullanmak suretiyle göstermiştir. Ulaşmayı hedeflediği kitle sebebiyle de yabancı tamlamalardan mümkün olduğunca arınmış, sade bir dili vardır (Kılıç 2005: 33; Dağlar 2008: 410).

Bursalı Mehmed Tâhir (yty.). Osmânlı Müellifleri. İstanbul: Meral Yay.

Dağlar, Abdülkadir (2008). "KILIÇ Atabey (2005). Mürîdî ve Pend-i Ricâl Mesnevîsi (İnceleme-Tenkitli Metin-Dizin), Akademi Kitabevi, İzmir." Turkish Studies - International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic 3/1: 409-411.

Kartal, Ahmet (2013). Doğu’nun Uzun Hikâyesi - Türk Edebiyatında Mesnevî. İstanbul: Doğu Kütüphanesi Yay.

Kılıç, Atabey (hzl.) (2001). Mürîdî ve Pend-i Ricâl Mesnevîsi (İnceleme-Tenkitli Metin-Dizin). Kayseri: Laçin Yay.

Kılıç, Atabey (hzl.) (2005). Mürîdî ve Pend-i Ricâl Mesnevîsi (İnceleme-Tenkitli Metin-Dizin). İzmir: Akademi Kitabevi.

Kocatürk, Vasfi Mahir (1970). Büyük Türk Edebiyatı Tarihi (Başlangıçtan Bugüne Türk Edebiyatı Tarihi). Ankara: Edebiyat Yay.

Şentürk, Ahmet Atillâ, A. Kartal (2004). Üniversiteler İçin Eski Türk Edebiyatı Tarihi. İstanbul: Dergâh Yay.

Pend-i Ricâl’den

Münâcât

[...]

Kıl Mürîdî müznibe avfun atâ

Eylemişdür aşkuna cânın fidâ

Kılma mahrum hazretünden yâ Vedûd

Feyz ü fazlundan bize ihsân u cûd

Bâb-ı rahmetden birin üstine aç

Ma’rifet gevherlerinden saçu saç

Sen Rahîmsin rahmetün çok bî-aded

İrgür iy Hak rahmetün sen kılma red

(Kılıç, Atabey (hzl.) (2005). Mürîdî ve Pend-i Ricâl Mesnevîsi (İnceleme-Tenkitli Metin-Dizin). İzmir: Akademi Kitabevi. 385.)