Madde Detay
Şakarim Kudayberdiulı
Şäkärim Qudayberdioğlu, Şäkärim Qudayberdiyev,Şäkärim Hacı
(d. 1858 / ö. 3 Ekim 1931)
Aydın, Şair, Yazar
(Yeni Edebiyat / 20. Yüzyıl / Türkiye Dışı)
ISBN: 978-9944-237-86-4
Semey eyaletinin Şıñgıstaw (Cengiz Dağı) bölgesinde dünyaya geldi. Burası günümüzde Doğu Kazakistan'daki Semey vilayetinin Abay ilçesidir. Şakarim, Kazakların Orta Cüzüne bağlı Arğın uruğunun Tobıqtı oymağındandı. Şakarim'in babası Abay'ın ağabeyi olan Qudayberdi, annesi ise Tölebike idi. Şakarim Kudayberdiulı, babası o küçük yaşta iken öldüğü için amcası Abay'ın rehberliğinde kendi kendisini yetiştirdi; Çağatay Türkçesi, Arapça, Farsça ve Rusça öğrenerek devrinin önemli Kazak aydınlarından biri oldu.
Abay, Şakarim'e İstanbul,Mekke,Medine ve Kahire şehirlerine gitmesi ve buralardan kitaplar edinerek kendisini geliştirmesi konusunda nasihat verdi. Şakarim bu nasihat doğrultusunda 1905 yılı Kasım ayında Rusya hacı adaylarınan biri olarak Hacca gitti. Hac yolculuğu sırasında İstanbul'a geldi ve burada yaklaşık bir ay kaldı.
1918 yılında kısa bir süre Semey'de Alaş Orda Hükûmetinin faliyetlerine katıldı.Bu yüzden Sovyet devrinde, 1928'den sonra takibata uğrayıp hapse atıldı, kısa bir süre sonra serbest bırakılmışsa da inziva hayatı yaşadığı Şıñgıstaw'ın eteğinde 3 Ekim 1931 tarihinde kurşunlanarak öldürüldü. Bu tarihten itibaren eserleri de yasaklandı.Bu yasak fiilî olarak 1988 yılı sonuna kadar devam etti. Şakarim, kuvvetli bir şair ve ilim adamı olarak tanındı. Üzerinde Abay'ın ve Gaspıralı İsmail Bey'in büyük etkisi vardı.
Edebi eserlerinde yaşadığı devir ile eski devirdeki Kazak hayatını canlandırdı. Eserlerinde güçlü tasvirlere yer verdi. 1911 yılında Orınbor'da yayımlanan Musılmandıq Şartı adlı eserinde İslam dininin esaslarını yeni bir tarzda anlattı. Bir tarih kitabı olan Türik, Qırğız, Qazaq häm Handar Şeciresi 1911 yılında yayımlandı. Bu eser Kazakların tarihi ve etnografyasının yanında Osmanlı padişhları ve Kırgızlar hakkında da bilgiler verir. Şakarim Kudayberdiulı bu eseri yazarken bazı Rusça eserlerden ve halk hikâyelerinden istifade etmiştir. Şairin o devre dek yazdığı şiirlerinden oluşan Qazaq Aynası 1912 yılında yayımlandı.
Semey'de 1912 yılında yayımlanan üç yüz yetmiş altı mıradan oluşan Qalqaman-Mamır adlı poema, 1722 yılında İrtiş Nehri kıyılarından Sır Derya boylarına göç eden Tobıqtı oymağına mensup olan Qalqaman ile Mamır'ın aşk hikâyesini anlatmıştır. Şair, bu aşk hikâyesini anlatırken eski Kazak yaşayışı ve âdetlerini de dile getirmiştir. Aynı yıl yayımlanan ve altı yüz yirmi dört mısradan oluşan Eñlik-Kebek adlı poemada Şıñgıstaw (Cengiz Dağı) bölgesindeki Kazaklar arasında yaşamış olan Eñlik ile Kebek'in aşk hikâyesini anlatılmıştır. Läyli ile Mecnun adlı poema, Taşkent'te yayımlanan Şolpan Dergisininde yer almıştır. Fuzuli'nin "Leyla vü Mecnun" adlı mesnevisinden yapılmış serbest bir aktarmadır.
İlk kez 1988 yılında Almatı'da yayımlanan "Şakarim Qudayberdiyev Şığarmaları" adlı eserde bulunan Nartaylaq pen Aysuluw adlı eser dramatik bir poemadır. Sekiz yüz kırk yedi mısradan oluşan bu eser el yazması halinde kalmış, Şakarim Kudayberdiulı hayatta iken basılmamış. Nartaylaq pen Aysuluw poeması, iki gencin mutsuz biten aşk hikâsini anlatır. Şakarim Kudayberdiulı'nın Läyli ile Mecnun adlı poeması dışındaki poemalarında aşk hikâyeleri etrafında eski Kazak yaşayışı ve âdetlerini ile dönemin sosyal meselelerine de yer vermiştir. Şakarim Kudayberdiulı'nın başta Rusça olmak üzere öğrendiği yabancı dillerden yaptığı başarılı tercümeleri de bulunmaktadır.
Kaynakça
Carmuhamedov M., Dǝwitov C. (1988). Şȁkȁrim Qudayberdiyev Şığarmaları, Almatı: Cazuwşı Matbaası
Dirilen, Ş. (2018).Şäkärim Qudayberdioğlu’nun Üç Poeması, Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara
Kayhan, H. , Erdem H. , Muhyaeva B. (2000). Güneşe Uçan Kartal, Ankara: Tolkun Yay.
Sıdıkov, Y. (2014) Kazak Edebiyatının Abidevi Şairi Şakarim, Ankara: Bengü Yayınları.
Tamir, F. (1998). Türk Dünyası El Kitabı "Kazak Edebiyatı" .Dördüncü Cilt, 3. Baskı, Ankara: TKAE Yayınları.
Madde Yazım Bilgileri
Yazar: ŞULE DİRİLENYayın Tarihi: 09.09.2018Güncelleme Tarihi: 12.11.2020
Yayın Tarihi: 09.09.2018Güncelleme Tarihi: 12.11.2020
Güncelleme Tarihi: 12.11.2020
Eser Adı | Yayın evi | Basım yılı | Eser türü |
---|---|---|---|
Türik,Qırğız,Qazaq häm Handar Şeciresi | - / Orınbor | 1911 | Araştırma |
Musılmandıq Şartı | - / Orınbor | 1911 | İnceleme |
Qazaq Aynası | - / Semey | 1912 | Şiir |
Qalqaman-Mamır | Cärdem Matbaası / Semey | 1912 | Diğer |
Eñlik Kebek | Cärdem Matbaası / Semey | 1912 | Diğer |
Läyli ile Mecnun | - / Taşkent | 1923 | Mesnevi |
Nartaylaq pen Aysuluw | - / - | - | Diğer |
İlişkili Maddeler
Sn. | Madde Adı | D.Tarihi / Ö.Tarihi | Benzerlik | İncele |
---|---|---|---|---|
1 | Ahmedcan Aşiri | d. 1938 - ö. ? | Doğum Yeri | Görüntüle |
2 | Abay İ. Kunanbayev | d. 1845 - ö. 06 Temmuz 1904 | Doğum Yeri | Görüntüle |
3 | Gabit Müsirepov | d. 22 Mart 1902 - ö. 31 Aralık 1985 | Doğum Yeri | Görüntüle |
4 | LÜTFÎ/HÂZIM, Sağır-zâde | d. 1858-59 - ö. 1913 | Doğum Yılı | Görüntüle |
5 | FURKAT, Zâkircân Hâlmuhammed oğlu | d. 1858 - ö. 1909 | Doğum Yılı | Görüntüle |
6 | DİLDARÎ, Hasan | d. 1858 - ö. 1917 | Doğum Yılı | Görüntüle |
7 | Meşhur Yusuf (Jusıp) Köpeyoğlu | d. 1858 - ö. 1931 | Ölüm Yılı | Görüntüle |
8 | Selma Rıza | d. 5 Şubat 1872 - ö. 5 Ekim 1931 | Ölüm Yılı | Görüntüle |
9 | KUL SABRİ/GARİP ALİ/SABRİ, Ali | d. 1851 - ö. 1931 | Ölüm Yılı | Görüntüle |
10 | Türker Ayyıldız | d. 1972 - ö. ? | Meslek | Görüntüle |
11 | SENÂYÎ, Sirozî Seyyid Abdülbaki Efendi | d. ? - ö. 1694-95 | Meslek | Görüntüle |
12 | Mehmet Emin Yurdakul | d. 13 Mayıs 1869 - ö. 14 Ocak 1944 | Meslek | Görüntüle |
13 | Halit Aliosmanov Dağlı | d. 1932 - ö. ? | Alan/Yüzyıl/Saha | Görüntüle |
14 | Ayaz Gıylecev | d. 1928 - ö. 2002 | Alan/Yüzyıl/Saha | Görüntüle |
15 | Mehmet Ali Tevfik | d. 1901 - ö. 4 Mayıs 1937 | Alan/Yüzyıl/Saha | Görüntüle |
16 | Hacı Murat Yıldız | d. 1922 - ö. 2003 | Madde Adı | Görüntüle |
17 | HACI MEMMEDKERİM OĞLU ABDIYEV | d. 1945 - ö. ? | Madde Adı | Görüntüle |
18 | SAFÎ, Hacı Mustafa Safî | d. 1784 - ö. 29.12.1846 | Madde Adı | Görüntüle |