Rüştü Şardağ

(d. 1917 / ö. 27 Kasım 1994)
Şair, Bestekâr, Öğretmen, Milletvekili, Yazar
(Yeni Edebiyat / 20. Yüzyıl / Anadolu-Osmanlı-Türkiye)
ISBN: 978-9944-237-86-4

Halep'te doğdu. Dedesi Hacı Hamza oğlu Ömer Ağa, babası Mehmet Atıf, annesi Melek Hanım'dır. Suriye'nin İngiliz işgali altında kalması ve babasının alay emini ve kâtibi olarak Romanya'ya gönderilmesi dolayısıyla ailesi, Şardağ bir yaşında iken İstanbul Beylerbeyi'ne yerleşti. Altunizade İlkokulu, Üsküdar Paşakapısı Ortaokulu, Ankara Lisesi, Trabzon, İstanbul ve Balıkesir öğretmen okullarında okudu. 13 yaşında iken musiki ile ilgilenmeye başladı. Ablalarının ud ve keman çaldığı meclislerde bulundu ve 1950'de bestesi ve güftesi kendisine ait olan ilk eserini vücuda getirdi. Üsküdar Musiki Cemiyeti faaliyetlerine katıldı ve Lemi Atlı, Tanburi Fuat Bey ve Kemani Ziya Bey'den istifade etti. Gazi Eğitim Enstitüsü'nün edebiyat bölümünde okudu. Yaz tatillerinde Fransızca eğitimi gördü. 1940'ta askere alındı ve Kırkağaç'ta askerliğini tamamladı. Türkiye Ortadoğu Amme İdaresi Enstitüsü'nde idarecilik üzerine eğitim gördü. Emine Rezzan Kutluk ile 1944'te evlendi ve evliliğinden Melek Sabah, Sema ve Gülfer isimlerinde üç kızı oldu. Ankara Devlet Konservatuarı'nda Tahsin Banguoğlu ve Prof. Kuhunbuh'un yanında diksiyon ve fonetik asistanlığı yaptı. Hukuk ve felsefe tahsili gördü; ancak bunları tamamlayamadı. İzmir Özel Türk Koleji, Özel Çamlaraltı Lisesi, Musiki Muallim Mektebi, Maarif Koleji ve Devlet Konservatuarı’nda edebiyat dersleri verdi. Ege Üniversitesi Gazetecilik Yüksek Okulu’nda sanat eleştirmenliği ve halk edebiyatı, Manisa Gençlik ve Spor Akademisi’nde de Türk kültürü dersleri okuttu. Türk Ansiklopedisi yayın kurulu danışmanlığı, İzmir Belediyesi yazı işleri müdürlüğü, teftiş başkanlığı ve belediye başkan yardımcılığı yaptı. İzmir Radyosu'nun kuruculuğunda bulundu. 1983 yılında İzmir'de Halkçı Parti'den milletvekili seçildi ve üç ay sonra istifa ederek bağımsız milletvekili oldu. 1987'de Doğru Yol Partisi'nden milletvekili adayı olmayı denedi ancak parti değiştirmesi nedeniyle aday gösterilmedi. İlk şiiri 1936 yılında Abdülhak Hamid'in doğum yıl dönümü münasebetiyle Cumhuriyet gazetesinde yayımlandı. Ulus, Cumhuriyet, Memleket, Anadolu, Milliyet, Tan, Yeni Asır, Yeni Sabah, Güneş, Vakit, Vatan gazeteleri ile Ülkü, Varlık, Yeni Adam, Yığın, Hisar, Türk Mûsikîsi, Atayol dergilerinde yazıları yayımlandı. 1944'te Ülkü dergisini yönetmeye; 1981'de Atayol dergisini yayımlamaya başladı. Şiraz'da Milletlerarası Hafız Kongresi'ne başkanlık yaptı. İzmir Sanatçılar Derneği'nin başkanlığı görevinde 18 sene kaldı. Yaptığı çeviriler münasebetiyle İran'dan nişanlar ve Büyük Kültür Madalyası, Şiraz Üniversitesi Edebiyat Fakültesi'nden fahri edebiyat doktoru unvanı aldı. 27 Kasım 1994'te vefat etti ve Narlıdere'de eşinin yanına defnedildi (Özalp 1986: 176-177, Anıl 64-80, Cevher 2016: 1-9).

Rüştü Şardağ'ın çalışma alanı umumiyetle klasik Türk şiiri ve Fars edebiyatı üzerinedir. Bunların dışında klasik Türk müziği ve İslam dini üzerine yazılar yazmıştır. Ayrıca bazı süreli yayınlarda eleştiri ve denemeleri de mevcuttur. Itri üzerine yazdığı kitap Itri'nin hayatı, eserleri ve bestekârlığını ele almakla birlikte sözlü eserlerinin dil içi çevirisini de ihtiva etmektedir. Aynı eserde Türk müziği üzerine müstakil başlıklar açmış ve klasik musiki hakkında genel bilgiler vermiştir. Farsçadan Türkçeye yaptığı tercümeler içerisinde en popüler olanı Hayyam rubaileri çevirisidir. Hafız'dan yaptığı gazelleri aynı vezinde Türkçeye çevirmiş ve Arap alfabesiyle Farsça yazımlarını da vermiştir. Mevlânâ'nın Mesnevi adlı eserinden yaptığı tercümede bir edebî-ahlâkî telif vücuda getirmeyi amaçlamıştır. Aşkname çevirisinde hem Hatif-i İsfehani'nin terci-i bendini çevirmiş hem de modern döneme kadar gelen İran şairleri tanıtmıştır. Klasik şiir üzerine yaptığı incelemelerde dönemin divan şiiri üzerine olan paradigmasını eleştirmiş ve klasik şiirin önemini ve değerini savunmuştur. Bu minval üzere klasik şiirdeki tasavvuf anlayışına, Hz. Muhammed'e, Mevlânâ'ya, Süleyman Çelebi'ye dair müstakil başlıklar açıp incelemiştir. Besmele Tefsiri adlı eserinde ise tasavvuf, Hz. Ali, Şii, Alevi ve Bektaşi düşüncelerinin yanında Şerh-i Besmele adlı eserin tıpkıbasımı ile neşri mevcuttur. Divan şiiri sahasında Şair Sultanlar adlı eseri Osmanlı sultanlarının dışında kırım hanları, hanım sultanlar, bazı şehzadeler ve hükümdarların şiirlerini de ihtiva etmektedir. Şardağ'ın yaptığı bu yayın Orhan Şaik Gökyay tarafından çok sert şekilde eleştirilmiştir. Gökyay, Şardağ'ın yaptığı okuma ve dil içi çeviri hatalarını göstermiş, verdiği bilgileri ve kaynak kullanımını tenkide tabi tutmuştur. Bunun üzerine Şardağ, aynı mecmuada Gökyay'a cevap vermiş ve bazı okuma yanlışları olduğu iddiasında bulunmuştur. Ardından Gökyay yeniden cevap niteliğinde bir yazı yazarak yaptığı okumaları sözlüklerin tanıklığını vererek göstermiş ve aynı eserdeki (Şair Sultanlar) başka yanlışları da yazısına taşımıştır. İslam dini hakkında yazdığı Allah Diyor Ki adlı eserini Cumhurbaşkanı Fahri Korutürk'e sunmuştur. Temel olarak iki ana bölümden oluşan kitabın ilk bölümde İslam'ın bilime ve insana verdiği önem anlatılmıştır. İkinci bölümde ise Şardağ kendi şiirlerini ayetlerle ilişkilendirmiş ve bunlar üzerine yazılar kaleme almıştır.

Şardağ'ın yazdığı şiirler İsmail Baha Sürelsan, Alaeddin Yavaşça, Cevdet Çağla, Avni Anıl, Şadi Işılay, Bekir Sıtkı Sezgin, Yılmaz Yüksel gibi meşhur bestekârlar tarafından bestelenmiştir. Şardağ da Ahmet Haşim, Attila İlhan, Ümit Yaşar Oğuzcan, Orhan Veli Kanık, Ahmet Muhip Dranas gibi şairlerin şiirlerini bestelemiştir. Nim sofyan usulünde ve rast makamında bestelediği Ümit Yaşar Oğuzcan'ın "Bu kadar yürekten çağırma beni" şiirinin şarkısı ile sözlerini Şardağ'ın yazdığı, Fehmi Tokay'ın bestelediği "Benzemez kimse sana" çok meşhur olmuştur. Dergilerdeki yazılarında klasik Türk edebiyatı ve musikinin yanı sıra yeni Türk edebiyatı, sosyoloji, halk edebiyatı, Türk dili, edebî üsluplar, sanat akımları ve Fransız edebiyatına dair birçok deneme neşretmiştir. Türk Ansiklopedisi'ndeki Fransız edebiyatı ile ilgili birçok maddeyi kaleme almıştır (Özalp 1986: 176-177, Anıl: 64-80, Cevher 2016: 1-9, Gökyay 1995: 55-65).

Kaynakça

Anıl, Avni [t.y.]. Anılar ve Belgelerle Musikimiz Sözlüğü. C. 4.

Cevher, M. Hakan (Mayıs-2016). "Şair, Yazar, Politikacı, Eğitimci ve Besteci Rüştü Şardağ". Ege Üniversitesi Devlet Türk Müziği Konservatuvarı Dergisi. S. 9. s. 1-9.

Gökyay, Orhan Şaik (1995). Eski Yeni ve Ötesi. İstanbul: İletişim Yayınları.

Özalp, Mehmet Nazmi (1986). Türk Musikisi Tarihi. C. II. Ankara: TRT Türk Müziği Daire Başkanlığı.

Madde Yazım Bilgileri

Yazar: ARAŞ. GÖR. MEHMET YUNUS YAZICI
Yayın Tarihi: 21.01.2019
Güncelleme Tarihi: 20.12.2020

Eser AdıYayın eviBasım yılıEser türü
Klasik Şiirimiz (Allah'a Giden Yollarda)Radyo Gazetesi Matbaası / İzmir1959İnceleme
Ömer Hayyam'ın RubaileriEge Üniversitesi Matbaası / İzmir1960İnceleme
Aşkname : ünlü terci-i bendEge Üniversitesi Matbaası / İzmir1962İnceleme
Hz. Ali'nin Ölmeyen ÖzdeyişleriDiyanet İşleri Başkanlığı / Ankara1963İnceleme
Perişan Baba Taher ve Çift BeyitleriTicaret Matbaacılık / İzmir1966İnceleme
Rubailer (Seçmeler)/HayyamMilli Eğitim Bakanlığı / Ankara1966İnceleme
Lise Bitirme Sınavları ve Üniversiteye Giriş TestleriAk Kitabevi / İstanbul1967İnceleme
Şirazlı Hafız'dan GazellerHepileri Matbaası / İzmir1970İnceleme
Mevlana Tek Ciltte MesnevîBaşkent Yayınevi / Ankara1973(?)İnceleme
Rubailer/HayyamMilliyet / İstanbul1976İnceleme
Klasik Divan Şiirimizİnkılap ve Aka Kitabevleri / İstanbul1976İnceleme
Allah Diyor KiKarınca Matbaacılık / İzmir1976İnceleme
Fars bahçelerinden altın sözler : Hz. Ali (Tanrı kendisinden razı olsun), Hz. Mevlâna (Celâleddin Rumi), Şirazlı Şeyh Sa'di, Mohammed Hecazi'den özdeyişlerKarınca Matbaacılık / İzmir1977İnceleme
Şair SultanlarTürkiye İş Bankası / Ankara1982İnceleme
Her yönü ile Hacı Bektaş-ı Velî ve Yepyeni Eseri Besmele Açıklaması (Şerh-i besmele)Karınca Matbaacılık / İzmir1985İnceleme
Bütün Yönleriyle Hayyam RubaileriÖzgür / İstanbul1985İnceleme
İslam'da Sosyal AdaletKarınca Matbaacılık / İzmir1988İnceleme
Besmeler Tefsiri (Tefsir-i Besmele)Kültür Bakanlığı / Ankara1989İnceleme
Mustafa Itri EfendiKültür Bakanlığı / Ankara1992İnceleme
Mevlana Ulu Sesi- / İzmir1993(?)İnceleme
Hz. Ali'den ÖzdeyişlerEhl-i Beyt Vakfı / İstanbul1998(?)İnceleme
Buhurî Zâde Mustafa ItrîÇanakkale Seramik Fabrikaları A.Ş. / Çanakkale-İnceleme
Çocuklar Güzel ÇocuklarKarınca Matbaacılık / İzmir-Hikâye
Edebiyatımızda Vatan Duygusu- / --İnceleme

İlişkili Maddeler

Sn.Madde AdıD.Tarihi / Ö.TarihiBenzerlikİncele
1HACI HOCAd. 1849? - ö. 1939Doğum YeriGörüntüle
2FETHÎ, Fethullah Çelebid. ? - ö. 1694-95Doğum YeriGörüntüle
3ŞUÛRÎ, Hasan Şuûrî Çelebid. ? - ö. 1693-94Doğum YeriGörüntüle
4ZARALI HALİL, Halil İnced. 1906/1917? - ö. 15.01.1964Doğum YılıGörüntüle
5İBAD ZAVALId. 1917 - ö. 1997Doğum YılıGörüntüle
6Ömer Cahit Kayrad. 1917 - ö. 30 Ocak 2021Doğum YılıGörüntüle
7ŞEMS ALİd. 1899 - ö. 1994Ölüm YılıGörüntüle
8HÜSEYİN, Hüseyin Yurtd. 1922 - ö. 29.10.1994Ölüm YılıGörüntüle
9KUDRET CARÇILId. 1919 - ö. 1994Ölüm YılıGörüntüle
10EZELÎ, Hasan Yalınacaklıd. 1930 - ö. 19.02.2011MeslekGörüntüle
11Erkan Tunçd. 10 Nisan 1981 - ö. ?MeslekGörüntüle
12Nuhi Mazrekd. 15 Mart 1956 - ö. ?MeslekGörüntüle
13Müslim Çelikd. 09 Aralık 1951 - ö. ?Alan/Yüzyıl/SahaGörüntüle
14Volkan Odabaşd. 1982 - ö. ?Alan/Yüzyıl/SahaGörüntüle
15Metin Kayahan Özgüld. 30 Nisan 1961 - ö. ?Alan/Yüzyıl/SahaGörüntüle
16Rüştü Cumhur Orancıd. 28 Ekim 1960 - ö. ?Madde AdıGörüntüle
17Nurettin Rüştü Büngüld. 1882 - ö. 1951Madde AdıGörüntüle
18RÜŞTÜ, Rüştü Tecerd. 1944 - ö. ?Madde AdıGörüntüle