Madde Detay

Asıl adı Mehmed Kâsım’dır. Hacı Mehmed-i Kâşânî adlı birinin oğludur. Daha çok Sürûrî-i Acem olarak bilinen şair, Sürûrî-i Şarkî diye de anılmıştır. İran’dan Anadolu’ya gelen şairlerdendir. Latifî, bazılarının şairin aslen de Anadolulu olduğunu söylediklerini kaydetmektedir. Anadolu’ya bir mansıp elde edebilmek ümidiyle gelmesine rağmen buna kavuşamamış ve ömrünü seyahatlerle geçirmiştir. Sürûrî’nin ölümünden bahseden kaynaklarda Yavuz Selîm devrinde Şâh İsmâ'îl’in yanındayken öldüğü belirtilirken, Sicill-i Osmânî’de Kanunî devrine yetiştiği kayıtlıdır. İKTYDK’da (1947: 209) “Bu şair bilinen Sürûrî’lerden biri değildir” denmesi dalgınlık sonucu olmalıdır. Çünkü Mecelletü’n-Nisâb ve Sicill-i Osmânî’den aktarılan bilgiler diğer kaynaklarda da Sürûrî-i Acem veya Sürûrî-i Şarkî başlığı altında verilmiştir. Nitekim Şâh İsmâ'îl’e yakınlığı Dîvân’ındaki bazı şiirlerden de anlaşılmaktadır. Ergun (1955: 59), Kızılbaş olan Sürûrî'nin, Esrâr Dede Tezkiresi’nde Mevlevî olarak gösterildiğini, fakat bunun hiçbir vesikaya dayanmadığını ve kesinlikle yanlış olduğunu belirtmektedir. Halbuki Esrâr Dede Tezkiresi’nin bazı nüshalarında Sürûrî, bazılarında Servî olarak geçen kişi Burdurlu başka bir şairdir.

Şairin bilinen tek eseri Türkçe Dîvân’ıdır. Dîvân'ın Süleymaniye Kütüphanesi, Hacı Mahmud Efendi Nr. 3777 nüshası üzerine bir yüksek lisans tezi yapılmıştır (Şaripbekova 2001). Eski kaynaklarda Dîvân’ı dışında eserlerinden söz edilmemekle birlikte Ergun (1955: 59), “Bir takım eserlerinde İmâmîlik ve Hurûfîlik akidelerini terennüm etmiştir.” diyerek bilemediğimiz başka eserleri bulunduğunu ima etmiş, fakat isim zikretmemiştir. Gelibolulu Âlî (İsen 1994: 178), Sürûrî'nin şiirlerinin beğenildiğini ve çok sayıda lugaz yazdığını bildirmiştir. Latîfî (1314: 185) ise gazel tarzında benzerinin bulunmadığını kaydederek Yavuz Selîm’e isnad edilen “Tâ mu'anber kâkülün hurşîde salmışdur kemend” mısraıyla başlayan gazelin aslında Sürûrî’ye ait olduğunu belirtmiştir. Şairin Mecma’u’n-Nezâ’ir’de oldukça fazla miktarda şiiri bulunmaktadır. Sadettin Nüzhet Ergun (1955) on şiirini yayımlamıştır.

Ergun, S. Nüzhet (1955). Bektaşi Şairleri ve Nefesleri. C. 1. İstanbul: Maarif Kitaphanesi.

İsen, Mustafa (hzl.) (1994). Gelibolulu Âlî, Künhü’l-Ahbâr’ın Tezkire Kısmı. Ankara: AKM Yay.

İstanbul Kitaplıkları Türkçe Yazma Divanlar Kataloğu (1947). C. 1. İstanbul: MEB Yay.

Kaf-zâde Fâizî. Zübdetü’l-Eş’âr. Milli Kütüphane. Yz. A. 679. vr. 58a.

Köksal, M. Fatih (2007). “Sürûrî-i Acem”. Türk Dünyası Edebiyatçılar Yazarlar ve Şairler Ansiklopedisi. C. 7. Ankara: AKM Yay. 636-637.

Köksal, M. Fatih (hzl.) (2012). Edirneli Nazmî, Mecma’u’n-Nezâ’ir. http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/dosya/1-292688/h/edirneli-nazmi-mecmaun-nezair.pdf [erişim tarihi: 20.07.2013].

Kurnaz, Cemal (1997). Anadolu’da Orta Asyalı Şairler. Ankara: KB Yay.

Kurnaz, Cemal ve Mustafa Tatcı (hzl.) (2001). Mehmet Nâil Tuman, Tuhfe-i Nâilî- Dîvân Şâirlerinin Muhtasar Biyografileri. C.I. Ankara: Bizim Büro Yay.

Kutluk, İbrahim (hzl.) (1989). Kınalı-zâde Hasan Çelebi, Tezkiretü’ş-Şu’arâ. C. 1. Ankara: TTK Yay.

Latîfî (1314). Tezkire-i Latîfî. İstanbul.

Mehmed Süreyyâ (1311). Sicill-i Osmânî. C.3. İstanbul.

Meredith-Owens, G. M. (hzl.) (1971). Âşık Çelebi, Meşâ’irü’ş-Şu’arâ (Meşâ’irü’ş-Şu’arâ or Tezkire of Âşık Çelebi). London: Brydone Printers Ltd. vr. 152b.

Müstakîm-zâde Süleymân Sa’deddîn. Mecelletü’n-Nsâb fi’n-Neseb ve’l-Künâ ve’l-Elkâb. Süleymaniye Kütüphanesi. Hâlet Efendi. Nr. 628. vr. 252b.

Şaripbekova, Saule (2001). Acem Sürûrî ve Divançesi. Yüksek Lisans Tezi. Ankara: Gazi Üniversitesi.

Şemseddîn Sâmî (1311). Kâmûsu’l-A’lâm. C. 4. İstanbul.

Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi (1998). “Sürûrî”. C. 8.  İstanbul: Dergâh Yay. 78.

Yaltkaya, Şerefeddin, Kilisli R. Bilge (hzl.) (1971). Kâtip Çelebi, Keşf-el-Zunûn. C. 1. İstanbul: MEB Yay.

Gazel

Eyle hayrân oldı serv ol kâmet-i reftârdan

Hâba vardı başını kaldurmayup efkârdan

Gerçi kim oldum gam-ı ışkunla ben cânâ marîz

Gitmedi vaslun hevâsı bu dil-i bîmârdan

Ey gönül ışkun tarîkin itme zâhidden su’âl

Kim haber gelmez bilürsin sûret-i dîvârdan

Sanuram bârân-ı rahmetdür bu teşne cânuma

Her ne peykân kim tokınur bana tîr-i yârdan

Nice feryâd itmesün miskîn Sürûrî derd ile

Çekdügüm dâyim belâdur yârdan agyârdan

(Köksal, M. Fatih (hzl.) (2012). Edirneli Nazmî, Mecma’u’n-Nezâ’ir. http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/dosya/1-292688/h/edirneli-nazmi-mecmaun-nezair.pdf [erişim tarihi: 20.07.2013]. 1948.)