Gürhan Uçkan

(d. 9 Mart 1948 / ö. 5 Aralık 2006)
Gazeteci, şair, yazar, çevirmen, fotoğraf sanatçısı.
(Yeni Edebiyat / 20. Yüzyıl / Anadolu-Osmanlı-Türkiye)
ISBN: 978-9944-237-86-4

Ankara’da dünyaya gelen Gürhan Uçkan, dört çocuklu memur bir ailenin en küçüğüdür. İlk öğrenimini Ankara’da tamamlar. İlkokul yıllarında, erkenden babasını kaybetmesi ise onun yaşamında derin izler bırakır. Ankara’nın Cebeci, Kurtuluş, Bahçelievler semtleri Gürhan Uçkan’ın çocukluk ve gençlik yıllarında etkili olur. Caddeleri, sokakları ile Ankara, sanatçının yaşamında her zaman yer alır. ODTÜ’de öğrenimine devam ederken bir yandan bir fabrikada staj yapar, diğer taraftan cep harçlığını çıkarmak için İngilizce dersler verir. 1975’te askerliğini Tuzla’da yapar. Gürhan Uçkan’ın yaşamındaki dönüm noktası ise Ankara’dan yüksek öğrenim görmek amacıyla İsveç’e gitmesidir. Stockholm’de yüksek lisans ya da doktora yapmaz; ancak İsveççe öğrenerek çeviriler, yayınlar ile yaşamını şekillendirir.

Gürhan Uçkan, Stockholm’de uzun yıllar bir sağlık kuruluşunun idari kısmında ve sonrasında ise İsveç Büyükelçiliğinde basın ve halkla ilişkiler sorumlusu olarak çalışır. Bir yandan çalışma hayatına devam ederken edebiyatta da çalışmalarını sürdürür. Şiir, öykü, deneme ve roman yazar; gazetecilik, çevirmenlik uğraşıları ile yaşamını dolu dolu geçirir. Türkiye’de 1970, 1980’lerde siyasi dönemeçlerin yaşandığı yıllarda İsveç’tedir; ancak Türkiye’deki gelişmeleri her zaman yakından takip eder. İlk evliliğini Finli bir hanımla gerçekleştirir. İkinci evliliğini ise çocuklarının annesi Ayfer Hanım ile gerçekleştirir. Bu evlilikten 1978’de kızı Günseli, 1986’da ise oğlu Barış dünyaya gelir. Yurtdışında Türk kimliği ile var olmaya çalışır, İsveç tabiiyetine geçmez; İsveç’te Türk bir yazar olarak yaşamını şekillendirir. 5 Aralık 2006’da İsveç’te yaşamını kaybeder.

Gürhan Uçkan, erken yaşta henüz ilkokuldayken babası “melek Sami”nin vefatı ile sarsılır. Bu acıyı ona şiirler yazarak dindirmek ister. Çocukluk yıllarında Atatürk şiirleri de yazar. İlköğreniminde başlayan yazı serüveni daha sonraki yıllarda da devam eder. Yalnızlık, işçiler, kadınlar, kadın-erkek ilişkisi, doğa gibi izlekleri eserlerinde işleyen Gürhan Uçkan; yazın hayatında İsveç ile Türkiye’yi birleştirmeyi sever. Yurtdışından, İsveç’ten yazsa da yüreği Türkiye’dedir; aslında o da göçmen bir kuştur. Kalmak ve gitmek meselesini doğayı gözlemleyerek işler. Gürhan Uçkan eserlerinde günlük yaşamı, sıradan insanın çıkmazlarını, küçük dünyasında yaşadıklarını ele alır.

Gürhan Uçkan’ın Sevdalar da Geçici (1982), Haykıran Sessizlik (1984), Bir Demet Özlem (1990), Mutlu Kadınlar (1993) ve Hoşgeldin (2000) adlı olmak üzere beş şiir kitabı vardır. Mutlu Kadınlar kitabı yeni şiirler eklenerek 1997 yılında yeniden yayımlanır. Gabriel (1982), Geceyarısı Güneşi (1994), Sevginin Çiçek Açtığı Yerde (2000) ise yazarın öykü türündeki kitaplarıdır. Gürhan Uçkan’ın öykü ve şiir kitaplarından başka Kalıcı Kuşlar da Üşür (2000) adlı bir deneme kitabı ve Aşkın Yedinci Yüzü (2001) adlı bir romanı vardır. Çağdaş Sömürgecilik ve Emperyalist Yayılma Örneği Güney Afrika Cumhuriyeti (1986) ve Oral Çalışlar ile hazırladığı Kadınlar’ın İsveç’i (1997) adlı araştırma kitapları da vardır. Bunların dışında öykü, roman ve şiir çevirileri vardır.

Yarın Yayınlarını kurar. Yarın ile Bilim ve Sanat dergilerinin İsveç temsilciliğini üstlenir. Cumhuriyet gazetesi için Pazar Yazıları kaleme alır. 1992’den itibaren Cumhuriyet gazetesinin İsveç temsilciğini yapar. Cumhuriyet gazetesi yazarı olmak onun hayatında çok şey ifade eder. “Gazetem, benim için memleketimdir; memleketim bana gelmektedir” diye memleket özlemini vurgular (2000: 35) Aynı zamanda bir yazar olarak her zaman Cumhuriyet okurlarına seslenmenin öneminin bilincindedir (Cön.K7854: 6). Edebiyatın yanı sıra fotoğraf sanatı ile uğraşır, Ankara’da fotoğraf sergileri açar. 1997 yılında Hacı Bektaş Veli Şenliği Öykü Büyük Ödülünü alır.

İsveçli Dan Mellin, Torgny Lindgren, Bodil Malmsten, Tomas Tranströmer, Birgitta Stenberg gibi yazarların eserlerini Türkçeye çevirir. İsveç’te yazarlar ve sanatçılarla kurduğu bağlar sayesinde İsveç edebiyatının örneklerini İsveççeden Türkçeye çevirmesiyle Türk okurunun İsveç edebiyatını takip edebilmesini sağlamıştır. 2002’de İsveç Akademisi, Gürhan Uçkan’a Yılın Çevirmeni ödülünü verir.

Haykıran Sessizlik kitabının 1984 baskısına Hüseyin Cöntürk arşivinden ulaşılmış ve Cöntürk’ün bu şiir kitabının iç kapağına düşülen notlar gözden geçirilmiştir. Gürhan Uçkan’ın şiiri için, “slogansız, varsa da hafif; ama beylik” notu düşülmüştür. "Toplumsal olmayan şiirlerinde hüzünlü bir havanın varlığından, 'umut'çu" oluşundan bahsedilmiştir (1984: İç kapak). Hüseyin Cöntürk’ün tespit ettiği umutlu hâl daha sonraki eserlerinde de devam etmiştir denilebilir. İyimser ruhlu, hayata ve olaylara bakışında umudunu yitirmeyen, ancak gerçekleri de örtmeyerek topluma, insana duyarlı bir yazın anlayışını sürdürmüştür.

Gürhan Uçkan’ın hayatındaki dönüm noktası doktora yapmak üzere Türkiye’den İsveç’e gitmesidir. Kuzey-Güney arasına sıkışan özlemler, tatiller, yurtdışında beklenen mektuplar onun yaşamını şekillendirir. Geçim derdiyle, yaşam zorluklarıyla mücadele ederken Gürhan Uçkan; edebiyatın aynasından dünyaya bakmayı bilmiş bir yazardır.

Mutlu Kadınlar şiir kitabında pazar yalnızlığı ve kalıcı kuş izleği vardır: “karşıda donmak üzere olan göl/ kalıcı kuşlar kümelenmiş ağaçlara/ telefonda o kahredici sessizlik/ kafamda binbir düşünce/içimde hiç sekmeyen o büyük umut/ saatler en büyük düşmanımken/ bir uzun pazar başlıyor yine” (1993: 34). Cumhuriyet gazetesinde 1994’ten beri kaleme aldığı yazılardan oluşan seçkiyi de yine Kalıcı Kuşlar adıyla kitaplaştırır. Kalıcı kuşları, gidemeyenleri anlatır. Geride kalan, göçe katılmayan kuşlardır kalıcı kuşlar. Kalırlar geride, beklerler gidenleri. Kitaba adını veren yazıda Gürhan Uçkan, kışın Kuzey’e nasıl geldiği, kuşların Güney’e nasıl göçtüklerini anlatırken kalıcı kuşları sıralar: “Benim sevgililerim, kalıcı kuşlar. Sarı lacivert bir çeşit serçe, ispinoz, karatavuk, ardıçkuşu ve birisi kırmızı göğüslü, öteki kahverengi iki ayrı cins ağaçkakan” (2000: 49). Yazının devamında kalıcı kuşların donuk böğürtlen ve yemişleri bedenlerinde biriktirerek kışa nasıl hazırlandıkları dile getirilir. Kalıcı kuşlar ile kendi yaşamı arasındaki benzerliği ise yazının son kısmında şöyle dile getirir: “Kışın bu soğuk ülkede kalmayı yeğleyen kuşlar bana, sıcak diyarlara gitme fırsatı olduğu hâlde bunu kullanmayan insanları anımsatıyorlar: Burada, şu ya da bu nedenle saplanıp kalan Güneylileri. Kocaman da olsam, uçamasam da, ben de bir kalıcı kuşum. Bir de yuvamı yapabilsem…” (50). Aşkın Yedinci Yüzü adlı romanındaki Güney karakteri de bir kuş gözlemcisidir, kalıcı kuş izleği romanın kurgusunda metaforik olarak kullanılır. Romanda yer yer otobiyografik izler söz konusudur.

Gürhan Uçkan’ın ardından hazırlanan Bir Demet Özlemsin Gürhan Uçkan’ın Anısına adlı kitap Münevver Oğan, Mustafa Sönmez, Nermin Küçükceylan, Günay Güner tarafından hazırlanmıştır. İsveç Atatürkçü Düşünce Derneği tarafından 2007 yılında yayımlanan eser, Gürhan Uçkan hakkında hazırlanan derli toplu önemli bir çalışmadır. Dil Derneği ile İsveç Atatürkçü Düşünce Derneği, yazarın adına öykü ve şiir yarışmaları düzenlemiştir. 2019’daki şiir ödülü ise Mayıs ayında açıklanacaktır.

Kaynakça

AYDIN Emel (1994) “Türkiye ne aklımdan kopuyor ne de yüreğimden…”, Cumhuriyet Kitap, ?. (CÖN:K7854) (Gürhan Uçkan’ın 1994’te yayımlanan Geceyarısı Güneşi adlı öykü kitabının yayımlanması üzerine yapılan röportaj.) (Bu röportaja Bilkent Üniversitesi Kütüphanesindeki Hüseyin Cöntürk arşvinden ulaşılmıştır.)

UÇKAN Gürhan (1984) Haykıran Sessizlik, Ankara: Yarın Yayınları.

UÇKAN, Gürhan (1993) Mutlu Kadınlar, İstanbul: Kavram Yayınları.

UÇKAN, Gürhan(2000) Kalıcı Kuşlar da Üşür, Ankara: Güldikeni Yayınları.

UÇKAN, Gürhan(2007) Bir Demet Özlemsin Gürhan Uçkan’ın Anısına, Hazırlayanlar: Münevver Oğan, Mustafa Sönmez, Nermin Küçükceylan, Günay Güner, Ankara: İsveç Atatürkçü Düşünce Derneği Yayınları.

“Gürhan Uçkan’ın Yaşamöyküsü”, (http://www.dildernegi.org.tr E.T. 25 Ocak 2019).

(http://www.dildernegi.org.tr/TR,154/gurhan-uckan-siir-yarismasi-katilim-kosullari.html E. T. 16 Mart 2019 )

Madde Yazım Bilgileri

Yazar: DR. HAFİZE ŞAHİN
Yayın Tarihi: 31.03.2019
Güncelleme Tarihi: 20.12.2020

Eser AdıYayın eviBasım yılıEser türü
GabrielSanat ve Toplum Yayınları / İstanbul1982Hikâye
Sevdalar da GeçiciSanat ve Toplum Yayınları / İstanbul1982Şiir
Üç Kıtadan Sesler: Latin Amerika-Asya-Afrika’dan ŞiirlerYarın Yayınları / Ankara1983Çeviri
Haykıran SessizlikYarın Yayınları / Ankara1984Şiir
Den Grekiska Dossieren (Översattning Gürhan Uçkan, Dikter Av Ali Cengizkan).Förlaget Yarın / Stockholm1988Şiir
Çağdaş Sömürgecilik ve Emperyalist Yayılma Örneği Güney Afrika CumhuriyetiYarın Yayınları / İstanbul1986Araştırma
Güneyde SöyleşilerYarın Yayınları / İstanbul1987Çeviri
Bir Demet ÖzlemKavram Yayınları / İstanbul1990Şiir
Gökyüzünde İsyanKavram Yayınları / İstanbul1991Çeviri
Yanlış AdımKavram Yayınları / İstanbul1991Çeviri
Gece Treninde Aşk: İsveç’ten 13 Aşk ÖyküsüKavram Yayınları / İstanbul1991Çeviri
Mutlu KadınlarKavram Yayınları / İstanbul1993Şiir
Geceyarısı GüneşiKavram Yayınları / İstanbul1994Hikâye
Çölde Aşk: İsveç’ten 9 Aşk ÖyküsüKavram Yayınları / İstanbul1994Çeviri
Yılanın YoluTelos Yayıncılık / İstanbul1997Çeviri
Kadınların İsveç’iİmge Kitabevi / Ankara1997Araştırma
ArıbalıTelos Yayıncılık / İstanbul1997Çeviri
Bundan Sonra Bana İlk DokunanınTelos Yayıncılık / İstanbul1977Çeviri
Hüzün GondoluTelos Yayıncılık / İstanbul1998Çeviri
Uzunçorap PippiKültür Bakanlığı Yayınları / Ankara1998Çeviri
Kalıcı Kuşlar da ÜşürGüldikeni Yayınları / Ankara2000Deneme
Sevginin Çiçek Açtığı YerdeGüldikeni Yayınları / Ankara2000Hikâye
Hoşgeldin (Aşk Şiirleri)Güldikeni Yayıncılık / Ankara2000Şiir
Aşkın Yedinci YüzüGüldikeni Yayınları / Ankara2001Roman
Finistére’de Suyun FiyatıNokta Kitap / İstanbul2004Çeviri
İzmir Saat ÜçNokta Kitap / İstanbul2004Çeviri
PölsanNokta Kitap / İstanbul2005Çeviri
Konu Ingmar Bergman DeğilNokta Kitap / İstanbul2005Çeviri
Çılgın YıllarNokta Kitap / İstanbul2005Çeviri
Kafe Kuytu_ / __Roman
Gecikme_ / __Şiir
İsveç Örneğinde Kadın Hakları, İşçi Hareketleri ve Feminizm_ / __Araştırma
Kalemlerin Köprüsü_ / __Çeviri

İlişkili Maddeler

Sn.Madde AdıD.Tarihi / Ö.TarihiBenzerlikİncele
1HÂTİFÎ, Abdurrahman Hâtifî Efendid. ? - ö. 1562Doğum YeriGörüntüle
2Selçuk Barand. 7 Mart 1933 - ö. 4 Kasım 1999Doğum YeriGörüntüle
3Hande Gündüzd. 1973 - ö. ?Doğum YeriGörüntüle
4MUSTAFA CENGİZd. 01.03.1948 - ö. ?Doğum YılıGörüntüle
5Türkay Korkmazd. 17 Kasım 1948 - ö. ?Doğum YılıGörüntüle
6POLAD ALLAHVERDİ OĞLU ALİYEVd. 1948 - ö. ?Doğum YılıGörüntüle
7Salican Cigitovd. 17 Mart 1936 - ö. 11 Şubat 2006Ölüm YılıGörüntüle
8METİNÎ, Ali Metind. 1926/1930? - ö. 2006Ölüm YılıGörüntüle
9Reha Mağdend. 13 Nisan 1955 - ö. 25 Temmuz 2006Ölüm YılıGörüntüle
10Halim Yazıcıd. 1954 - ö. ?MeslekGörüntüle
11Kemalettin Şükrü Orbayd. 1878 - ö. 27 Nisan 1940MeslekGörüntüle
12Ömer Lütfü Meted. 2 Şubat 1950 - ö. 18 Kasım 2009MeslekGörüntüle
13Mebrure Sami Alevok (Koray)d. 1907 - ö. 28 Temmuz 1992Alan/Yüzyıl/SahaGörüntüle
14Neşe Matayd. 25 Temmuz 1956 - ö. ?Alan/Yüzyıl/SahaGörüntüle
15Zeki Emird. 1964 - ö. ?Alan/Yüzyıl/SahaGörüntüle
16Hasan Vasfi Uçkand. 15 Ağustos 1929 - ö. 14 Mart 2014Madde AdıGörüntüle
17Tarhan Gürhand. 17 Nisan 1969 - ö. ?Madde AdıGörüntüle
18Ayşe Uçkand. 1972 - ö. ?Madde AdıGörüntüle