Refi Cevat Ulunay

R. C. U., Arı, Serazad, Veysel Karani, Sohbetsever, M. Re. Ulunay, Re Ulunay
(d. 1890 / ö. 4 Kasım 1968)
Gazeteci, yazar
(Yeni Edebiyat / 19. Yüzyıl / Anadolu-Osmanlı-Türkiye)
ISBN: 978-9944-237-86-4

Tam adı Mahmut Refi Cevat Ulunay’dır. Yazılarında Ulunay, R. C. U., Arı, Serazad, Veysel Karani, Sohbetsever, M. Re. Ulunay, Re Ulunay imzalarını kullanmıştır.

1890 yılında babasının görev yaptığı Şam’da dünyaya gelmiştir. Babası, Mevlana Celaleddin Rûmî soyundan gelen eski Ankara valilerinden Ali Muhiddin Paşa, annesi Makbule Hanım’dır. Aslen Seydişehir kökenli olup Konya’ya yerleşmiş bir aileye mensuptur. Hem anne hem de baba tarafından devlet kademelerinde çeşitli görevler yapmış köklü bir aileden gelmektedir. Büyük dedesi Mehmet Şerif Efendi Osmanlı bürokrasisi içinde çeşitli görevler almıştır. Mülkiye mezunu olan babası Ali Muhittin Paşa (1873‐1926) Suriye ve Anadolu’nun değişik kaza ve sancaklarında görev yapmış, Yozgat mutasarrıflığından emekli olmuştur. Konya İdare Meclisi Başkâtibi olan amcası Mehmet Emin Efendi, Meşrutiyetin ilânından sonra İttihat ve Terakki adına I. ve II. devrede Konya Mebusu olarak görev yapmıştır. Refi Cevat Ulunay’ın diğer amcası Veled Çelebi ise dönemin ünlü dil bilimci, şair ve yazarlarındandır.

Refi Cevat Ulunay, Şam Defterdarlığından emekli olan dedesi (annesinin babası) tarafından İstanbul’da bir konakta yetiştirilmiştir. Ulunay’ın Vefa Taş Mektebi’nde (1898) başlayan eğitim hayatı Vezneciler’deki Şemsülmaarif (1901) adlı özel bir mektepte devam etmiştir. Rüştiyeden sonra Mekteb‐i Sultanî’ye kaydolan yazar, burada Recaizade Mahmut Ekrem, Tevfik Fikret, Muallim Naci, Muallim Feyzi, Veled Çelebi, Sait Bey, Babanzade Naim, Rıfat Bey, Hacı Zihni Efendi, Ata Bey, Mecit Efendi ve Abdurrahman Şeref Bey gibi dönemin edebî ve siyasî isimlerinden ders almıştır. 1909’da Mekteb-i Sultani’den mezun olan yazar, iyi derecede Arapça, Farsça ve Fransızca bilmektedir.

Refi Cevat Ulunay, Hürriyet ve İtilaf Fırkası mensupları arasında yer almış ve İttihat ve Terakki Cemiyeti’nin aleyhinde faaliyetlerde bulunmuştur. 1913’te Bâbıâli Baskını üzerine gazetesi (Alemdar) kapatılan Ulunay, 1914’te Mahmut Şevket Paşa suikastı nedeniyle Sinop’a sürgün edilen muhalifler arasında yer almıştır. Sinop, Çorum ve Konya’da beş yıl sürgün hayatı yaşayan yazar, 1918’de İstanbul’a dönmüş ve Alemdar gazetesini tekrar yayınlamaya başlamıştır. Alemdar’da Refik Halit, Muammer Asaf, Mustafa Sabri gibi isimlerle birlikte Milli Mücadele aleyhine yazılar yayınlayan Ulunay’ın gazetesi 1922’de tekrar kapatılmıştır. Refi Cevat Ulunay, İngiliz Muhipleri Cemiyeti ile birlikte hareket etmesi ve Alemdâr’da Milli Mücadele aleyhinde faaliyet göstermesi nedeniyle “vatana ihanet" suçundan 4 Temmuz 1920’de Ankara Bidayet Mahkemesi tarafından idama mahkûm edilmiş, daha sonra “Yüzellilikler” listesine alınarak yurtdışına çıkarılmıştır.

Yazarın Şemsülmaarif’te Refik Halit ile başlayan arkadaşlığı Mekteb‐i Sultanî’de, Alemdâr gazetesinde ve Sinop sürgün döneminde devam etmiş, Yüzellilikler Listesi'nde yer alan iki arkadaş Rıza Tevfik Bölükbaşı ile birlikte bir süre Cunye’de (Lübnan) yaşamıştır. Ulunay'ın sürgün hayatının büyük bir kısmı Paris’te geçmiştir. Eski Dâhiliye Nazırı Mehmet Ali Bey’in 1930 yılında Türkiye aleyhinde faaliyet göstermek amacıyla çıkardığı La Republique Enchainée (Zincire Vurulmuş Cumhuriyet) gazetesinde yazılar yazan Ulunay, Mehmet Ali Bey ile arası bozulunca gazeteden ayrılmıştır. “Jan” adıyla Paris’te Grant Otel'deki berberde çalışarak geçimini sağlayan Ulunay, parasız olması nedeniyle sık sık yer değiştirmiş, yazar bu dönemde Mısır, Hindistan, Pakistan, İtalya ve Almanya’da da bulunmuştur.

1938’te “Yüzellilikler”in affedilmesinden sonra yurda dönen yazar, bir ay sonra Bağdat’a gitmiş ve Bağdat Lisesi’nde kısa bir süre hocalık yaptıktan sonra tekrar yurda dönmüştür. Yurda döndükten sonra “Ulunay” soyadını almıştır. Refi Cevat, Tan (1939), Yedi Gün (1944), Hizmet, Yeni Sabah (1938-1953) ve Milliyet (1953-1968) gazetelerinde uzun yıllar politika dışı yazılar kaleme almış ve İstanbul Belediyesi Devlet Konservatuarı Tasnif Kurulu üyesi olarak görev yapmıştır.

Mevlana soyundan gelen ve Bahâriye şeyhi Hüseyin Fahreddin Dede’ye intisap eden Refi Cevat Ulunay, 4 Kasım 1968’de kalp krizi sonucu hayatını kaybetmiş, vasiyeti üzerine Mevlana Türbesi karşındaki Üçler Mezarlığı’na (Konya) defnedilmiştir.

Daha Mekteb-i Sultanî’deyken arkadaşları ile birlikte Ertenk adında elyazması, edebî bir gazete çıkaran Refi Cevat Ulunay, 1909’da hocası Tevfik Fikret’in tavsiyesiyle Tanin’de çalışmaya başlamıştır. Tanin gazetesinde Hüseyin Cahit Yalçın’ın büyük desteğini görmüştür. Ulunay’ın gazeteciliğin her alanında yetişmesi, İkdam gazetesine girmesiyle olmuştur. Yunus Nadi’nin vasıtasıyla İkdam gazetesine geçen yazarın üzerinde Yunus Nadi ve Ahmet Cevdet’in etkisi büyüktür. İkdam, Tanin ve Kalem gazetelerinde çalışan yazar, 1910’da Gıdık adlı bir mizah dergisi çıkarmıştır. 1911’de Hürriyet ve İtilaf Fırkasının yarı resmî yayın organı niteliğini taşıyan Şehrah gazetesinin yazı işleri müdürlüğü görevine getirilmiştir. 1912’de Hürriyet ve İtilaf Fırkası’nın yayın organı olan Alemdar gazetesini çıkarmıştır. Yazar, siyasî nedenlerle birçok kez kapatılan Alemdar gazetesini Şehrah, Hemrah, Darbe, Nevrah, Yeni Yol, Meslek, Behadet, Mukavemet, Hedef, Azim, Takvimli Gazete, Teşrih, Âlem, Haberdar, Asildar gibi isimlerle 1921 yılına kadar çıkarmaya devam etmiştir.

Gazeteci ve eleştirmen kimliği ile ön plana çıkan Refi Cevat Ulunay, roman, anı, gezi yazısı, inceleme-eleştiri türünde yazdığı eserlerle ve yaptığı çevirilerle de edebiyat tarihimizdeki yerini almıştır. Üçler (1921), Köle (1941), Dağlar Kralı Balçıklı Edhem (1955), Sayılı Fırtınalar (1955), Eski İstanbul Yosmaları (1959), Mermer Köşkün Sahibi (1959) ve Bir Başka Âlem (1964) isimli romanlarını yayınlamıştır.

Refi Cevat Ulunay’ın anı türünde üç eseri vardır. Enkaz Arasında (1945) adlı eseri yazarın Paris anılarını, Menfâlar/Menfîler-Sürgün Hatıraları’nda (1999) yer alan metinler de yazarın Sinop dönemindeki anılarını içermektedir. Yazarın Sinop’taki sürgün hatıraları Alemdar gazetesinin 15 Aralık 1918-11 Şubat 1920 tarihleri arasında yayınlanan nüshaları arasında da yer almıştır. Bu Gözler Neler Gördü (2002) kitabı ise -başlangıç kısımları hariç- içeriği ve bölüm başlıkları bakımından Enkaz Arasında adlı anı kitabıyla kısmen aynıdır.

Yazarın Rıza Tevfik: Şiirleri ve Mektupları (1943) adını taşıyan bir inceleme-eleştiri kitabı ile gezi yazılarını topladığı İhtişam Diyarı Hindistan (1962) adlı bir eseri de vardır.

Ulunay'ın tercüme ettiği eserler arasında ise Kadın ve Oyuncağı (Piere Louis), Verter (J. W. Von Goethe), Hitler İle İki Sene (N. Henderson), Fransa’yı Kemiren Kurt (A. F. Luce), Zambak (V. Sardou), Hacı Murat (L. N. Tolstoy), Hind Diyarında Karış Karış (Francis de Croisset) ve İşkenceler Bahçesi (Octave Mirbeau) yer almaktadır.

Refi Cevat Ulunay’ın basılmayan ve tefrika halinde kalan eserleri de vardır. Hilmi Yücebaş yazarın basılmayan eserleri arasında Tiyatro Tenkitleri ve Münakaşalar, Peçeli Çengi (hikâyeler), Selahaddin-i Eyyûbi ve Mısır (tarihi roman), Delikli Taş (roman), Şehir Uşağının Notları (hafta sohbetleri), Kör Bülbül (hayvan hikâyeleri) ve Edebiyat Haftaları (tenkitler-musahabeler) adlı eserleri kaydetmiştir. Alparslan Oymak da Refi Cevat Ulunay’ın Barbaros’un Aşkı ve Hz. Ali adlı iki tarihi romanının Yeni Sabah’ta tefrika halinde kaldığını ifade etmiştir.

Kaynakça

Acehan, Abdullah (2010). “Refii Cevat Ulunay ve Alemdar Gazetesi”. Türk Dünyası Araştırmaları (188): 1-20. file:///C:/Users/hp/Desktop/uvt_122442.pdf [erişim tarihi: 11.04.2018].

Bingöl, Sedat (1994). “Yüzellilikler Meselesi”. Yüksek Lisans Tezi. Ankara: Hacettepe Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi Enstitüsü.

Duman, Hasan (2000). “Osmanlı-Türk Süreli Yayınları ve Gazeteleri 1828-1928”. C. 1-2. Ankara: Enformasyon ve Dokümantasyon Hizmetleri Vakfı.

Halıcı, Şaduman (1998). “Yüzellilikler”. Yüksek Lisans Tezi. Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.

Karacar, Mahir (2010). “Refi’ Cevad Ulunay’ın Süreli Yayınlardaki Yazıları”. Yüksek Lisans Tezi. Van: T.C. Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.

Necatigil, Behçet (2016). “Edebiyatımızda İsimler Sözlüğü”. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.

Oymak, Alparslan (2014), “Refi Cevat Ulunay’ın Eleştirmenliği”. Turkish Studies - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic (Volume 9/6 Spring): 827-841.

Uçman, Abdullah (2017). “İki 150’liğin Mektupları - Refî Cevad’dan Rıza Tevfik’e Rıza Tevfik’ten Refî Cevad’a Mektuplar”. İstanbul: Kitapevi Yayınları.

Uğurdağ, Canan (2016). “Hayatı ve Edebî Kişiliği Bağlamında Refi Cevat Ulunay ve Hatıraları”. Türk Kültürü Araştırmaları Dergisi (TKAED) (2016/2): 123-132.

Uyanık, Necmi - Mıhç, Sebahaddin (2014). “Refi Cevat’ta Siyasî Düşüncenin Değişimi Üzerine”. Tarihin Peşinde Uluslararası Tarih ve Sosyal Araştırmalar Dergisi (12): 315‐329.

Yapı Kredi Yayınları (2010). “Ulunay, Refi Cevat”. Tanzimat’tan Bugüne Edebiyatçılar Ansiklopedisi. C. 2. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları. 1056-1057.

Yıldırım, Tahsin (2006). “Edebiyatımızda Müstear İsimler”. İstanbul: Selis Kitaplar.

Yücebaş, Hilmi (1969). “Ulunay Hayatı-Sanatı-Eserleri”. İstanbul: Arkın Dağıtım.

Madde Yazım Bilgileri

Yazar: UMMAHAN NERKİZ
Yayın Tarihi: 10.05.2018
Güncelleme Tarihi: 20.12.2020

Eser AdıYayın eviBasım yılıEser türü
ÜçlerAlemdar Matbaası / İstanbul1921Roman
Fransa’yı Kemiren KurtSemih Lütfi Kitabevi / İstanbul1934Çeviri
VerterSemih Lütfi Kitabevi / İstanbul1938Çeviri
Hitler İle İki SeneSemih Lütfi Kitabevi / İstanbul1940Çeviri
Kadın ve OyuncağıSemih Lütfi Kitabevi / İstanbul1940Çeviri
KöleSemih Lütfi Kitabevi / İstanbul1941Roman
Rıza Tevfik: Şiirleri ve MektuplarıSemih Lütfi Kitabevi / İstanbul1943İnceleme
Hind Diyarında Karış KarışAkba Kitapevi / İstanbul1943Çeviri
Hacı MuratMuallim Ahmet Halit Kitabevi / İstanbul1943Çeviri
Enkaz ArasındaYokuş Kitabevi / İstanbul1945Hatıra
Dağlar Kralı Balçıklı EdhemBolayır Yayınevi / İstanbul1955Roman
Sayılı FırtınalarA Yayınları / İstanbul1955Roman
İşkenceler BahçesiA Yayınları / İstanbul1955Çeviri
Eski İstanbul YosmalarıBolayır Yayınevi / İstanbul1959Roman
Mermer Köşkün SahibiBolayır Yayınevi / İstanbul1959Roman
İhtişam Diyarı HindistanRafet Zaimler Yayınevi / İstanbul1962Gezi Yazısı
Bir Başka ÂlemAk Yayınevi / İstanbul1964Roman
Menfâlar/Menfîler-Sürgün HatıralarıArma Yayınları / İstanbul1999Hatıra
Bu Gözler Neler GördüÇatı Kitapları / İstanbul2002Hatıra
Zambak? / ??Çeviri
Tiyatro Tenkitleri ve Münakaşalar? / ??Eleştiri
Peçeli Çengi? / ??Hikâye
Selahaddin-i Eyyûbi ve Mısır? / ??Roman
Delikli Taş? / ??Roman
Şehir Uşağının Notları? / ??Sohbet
Kör Bülbül? / ??Hikâye
Edebiyat Haftaları? / ??Eleştiri
Barbaros’un Aşkı? / ??Roman
Hz. Ali? / ??Roman

İlişkili Maddeler

Sn.Madde AdıD.Tarihi / Ö.TarihiBenzerlikİncele
1ZÜNNÛN, Zünnûn Deded. ? - ö. ?Doğum YeriGörüntüle
2ANKÂ, Emîr Süleymand. ? - ö. 1810Doğum YeriGörüntüle
3ŞÂMÎd. ? - ö. ?Doğum YeriGörüntüle
4REMZİYE BACId. 1890 - ö. 1946Doğum YılıGörüntüle
5HEYRANÎ, Muhammet Işıkdemird. 1890 - ö. 1958Doğum YılıGörüntüle
6RAHİME HATUNd. 1890 - ö. 1920Doğum YılıGörüntüle
7YOLCU, Fikret Memişoğlud. 1915 - ö. 20.07.1968Ölüm YılıGörüntüle
8Şefika Taşkınd. 1891 - ö. 1968Ölüm YılıGörüntüle
9PERİNAZ AYAZGIZId. 1860/1862? - ö. 1968Ölüm YılıGörüntüle
10Seyyid Ahmet Arvasid. 15 Şubat 1932 - ö. 31 Aralık 1988MeslekGörüntüle
11Nilay Özerd. 6 Mart 1976 - ö. ?MeslekGörüntüle
12Leyla İpekçid. 13 Ekim 1966 - ö. ?MeslekGörüntüle
13Ömer Seyfettind. 1884 - ö. 6 Mart1920Alan/Yüzyıl/SahaGörüntüle
14Sadettin Nüzhet Ergund. 1899/1901 - ö. 25 Nisan 1946Alan/Yüzyıl/SahaGörüntüle
15Ali Süha Delilbaşıd. 24 Nisan 1887 - ö. 12 Şubat 1960Alan/Yüzyıl/SahaGörüntüle
16Cevat Akkanatd. 06 Ocak 1964 - ö. ?Madde AdıGörüntüle
17Veysel Çolakd. 22 Ağustos 1954 - ö. ?Madde AdıGörüntüle
18REFî', Nefes-zâde Seyyid Mehmed Refî' Efendid. 1691-92 - ö. 1718-19Madde AdıGörüntüle