Madde Detay

Adı Mehmed Şemseddin olup Cumhuriyet döneminde Ulusoy soyadını almıştır. Şiirlerinde Şemsî ve Şemsî-i Mısrî mahlaslarını kullanmıştır. Şemseddin Efendi kendi hayatını yazmış olduğu Gülzâr-ı Mısrî adlı bir eser kaleme almıştır. 1283 (1867) tarihinde Bursa’da doğdu. Babası Bursa’da Mısrî Dergâhı şeyhi Hafız İsmail Nafîz Efendi’dir. Mehmed Şemseddin’in babası vergi ve nüfus memuru olmasından dolayı çocukluğu önce Aydın, daha sonra da İzmir’de geçmiştir. İzmir’de Sultaniye Mektebine devam ederken babasının tayini Bursa’ya çıkınca buraya gelmiş, ancak kısa bir müddet sonra babasıyla birlikte Mihaliç’e giderek oradaki Rüşdiyeden mezun olmuştur. Bir müddet sonra Bursa’ya gelen Mehmed Şemseddin babasından ve Bursa’da Münzevî Dergâhı şeyhi Vahyî Efendi’den ilim tahsil etmiş ve tasavvufi eğitim almıştır. 1302 (1884) senesinde Pınarbaşı’nda (Bursa) İzzeddin bey Camii’ne hatip olarak tayin edildi. Bir taraftan da Atinalı Ali Rıza Efendi Dergâhı şeyhi Mustafa Lütfullah Efendi’den tasavvufî eğitimini tamamlayarak icazet almıştır. Babası Şeyh Nafîz Efendi’nin vefatı üzerine (1305/1887) tarihinde Mısrî Dergâhı postnişinliği kendisine verilmiştir. Ancak dergâhın geliri yeterli olmadığından Duyûn-ı Umumiyye Nüfus ve Vergi İdaresi’nde de çalışarak ailesinin geçimini sağlamıştır (Ulusoy 2021b: 219). Bu işlerin yanı sıra Tarih Encümeni Üyeliği, Meşayıh Meclisi Üyeliği, Donanma Cemiyeti Üyeliği, Cihat Komisyonu Üyeliği, Kütüphane Tetkik ve Teftiş Memurluğu, Cumhuriyet döneminde Bursa Halkevi’nde şube şefliği gibi fahri görevlerde bulunmuştur. 1925 senesinde dergâhların kanunla kapatılması üzerine kendisini daha önce yazdığı kitaplarına vererek çalışmalarını gözden geçirip yeni eserler kaleme almaya başlar (İnal 1988: IV, 1808). Mehmed Şemseddin Efendi, Milli Mücadele’yi desteklemesine rağmen, davetli olduğu bir toplantıya katıldığı için aralarında Vali Vekili Nazif Bey, Müftü Vekili İzzet Efendi, gazeteci Mümtaz Şükrü, dava vekili Ferit, Hahambaşı Hayim gibi Bursa’nın önde gelen kişileri ile birlikte tutuklanmış, 36 gün sonra 22 Şubat 1923 günü beraat etmiştir. 14 Nisan 1928 yılında tarikat faaliyeti yürüttükleri gerekçesi ile halasının oğlu ve Kara Kedi Cami İmamı ile birlikte tekrar tutuklanmış; kitapları, eserleri ve evrakı tahrip edilmiş; bir hafta sonra serbest bırakılmıştır (Tarakçı 2022: 82). Şemseddin Efendi 8 Ekim 1936 Cuma günü vefat etmiş, vasiyeti gereği Merkez Efendi Kabristanı’ndan Niyâzî-i Mısrî’nin kardeşi Şeyh Ahmed Efendi’nin yanına defnedilmiştir (İnal 1988: IV, 1807; Kara 2016: 22).

Mehmed Şemseddin Efendi şeyhi olduğu dergâhın kurucusu Niyâzî-i Mısrî’nin Limni’de bulunan türbesini ziyaret amacıyla defalarca bu adaya gitmiş ve seyahat hatıralarını kaleme almıştır. Osmanlı dönemi tasavvuf ve tarikatlar ansiklopedisi denecek şekilde bir eser yazan dostu Hüseyin Vassâf ile mektuplaşmaları vardır. Bu mektuplarda karşılıklı olarak birbirlerine iltifatlarla dolu şiirler yazmışlardır (Hüseyin Vassâf 2006: V, 108-109).

Osmanlı dönemi Bursa tarihi ve özellikle kültür, edebiyat ve sanat hayatı hakkında araştırma yapanların başvuracağı müelliflerin en başında yer alan kişi Mehmed Şemseddin Efendi’dir. Diğer taraftan iki büyük divan yazacak kadar şiire aşina olan Mehmed Şemseddin’in şiirlerinde tasavvufi unsurlar ağırlıkta olduğu gibi, Halvetiyye tarikatının Mısriyye koluna bağlı olmasından dolayı Niyâzî-i Mısrî etkileri de açıkça görülür. Diğer taraftan önemli derecede bir “Ehl-i Beyt” âşığı olan müellif birçok şiirlerini bu amaçla kaleme almıştır (Ulusoy 2022b: 59-60).

Mehmed Şemseddin Efendi, çoğu Bursa tarihinin her yönüyle ilgili olmak üzere manzum ve mensur elliyi aşkın eser kaleme almıştır. Bütün eserlerinin yazma, hatta birçoğunun ünik nüshaları Ahmet Erdönmez koleksiyonunda olup peyderpey neşredilmektedir. Müellif Bursa dergâhları, medreseleri, camileri, türbeleri, mezarlıkları gibi maddi unsurların yanı sıra Bursa’da medfun ulema, meşâyih, evliyâ, şuarâ, müderris, yönetici gibi zevat hakkında da bilgi veren eserler kaleme almıştır (Gültaş 2020: 27-32; Kocatürk 2019: 98-101). Diğer taraftan da Bursa’nın somut olmayan kültürü ile örf adetler, gelenekler, hurafeler gibi konuları da ele aldığı müstakil kitaplar yazmıştır. Müellifin aşağıda eserleri yazılırken neşredilenlere değinilmiş, diğerleri ise henüz yazma halinde olduğu için bunların yayımlanmadığı ayrıca belirtilmemiştir.

Mehmed Şemseddin Efendi’nin eserlerini manzum ve mensur olarak tasnif etmekte fayda vardır:

A-Manzum Eserleri:

Mutasavvıf bir şair olan Mehmed Şemseddin 15 manzum eser kaleme almıştır. Bunların içinde iki tanesi mürettep dîvân olup biri neşredilmiştir. Manzum eserleri şunlardır:

1. Bâzâr-ı Şemsî: Nasihat içerikli seçme beyit ve mısralardır. Mısra, beyit ve kıtanın derlendiği, seçki niteliğinde bir eserdir.

2. Efkâr-ı Şemsî: Hz. Ali hakkında yazılmış bir methiyedir.

3. Esmâr-ı Şemsî: Bu da aynı şekilde Hz. Ali hakkında yazılmış bir methiyedir.

4. Eşʻâr-ı Şemsî: Türkçe şiirlerden oluşan mürettep bir dîvândır. Toplam 753 manzumenin yer aldığı Dîvân’da 485 manzume, gazel nazım şekli ile yazılmıştır. Özellikle Niyâzî-i Mısrî’nin gazellerine yapmış olduğu tahmisler Dîvân’da sayıca çok fazladır. Eş‘âr-ı Şemsî’de toplam 96 tahmis bulunurken bunların 60’ı Niyâzî-i Mısrî’nin gazellerine yapılan tahmislerdir. Eş’ar-ı Şemsî’de dinî-tasavvufî Türk şiirinin hemen hemen bütün nazım türlerine rastlamak mümkündür. Tevhid, münacat, na’t, mi’raciye, mevlûdiye, mersiye, methiye, devriye, ramazaniye, regaibiyye, kudûmiye, nevrûziye, kadiriye, hicviye ve tarih nazım türlerini Eş‘âr-ı Şemsî’de görülmektedir. Mehmed Şemseddin bir mutasavvıf şair olarak Dîvân’ında aruzu ve heceyi birlikte kullanmıştır. Şairin şiirlerinde redifin hemen bütün çeşitlerini görmek mümkündür (Ulusoy 2022b: 74-75). Eş‘âr-ı Şemsî üzerine bir doktora tezi yapılmış ve eser basılmıştır.

5. Gamküsâr-ı Şemsî: Bursa Ulu Cami hakkında yazılmış toplam yedi sayfa ve 45 beyitlik manzum bir eser olup henüz yayımlanmamıştır. Ancak eserde yer alan şiirler Eş‘âr-ı Şemsî içinde yer almaktadır.

6. Güftâr-ı Şemsî: Mehmed Şemseddin’in bir diğer Dîvân’ıdır. Eş‘âr-ı Şemsî’den sonra telif ettiği en önemli manzum eserlerinden biridir. Toplam 597 sayfa olan Dîvân’ın 1346 (1927) kaleme alınmıştır. Dîvân yedi bölümden oluşmaktadır. a. Sırru’l-esrâr-İlahiyat, b. Nûru’l-envâr-Naatlar, c. Şemsu’l-ahyâr-Medh-i Ali, d. Necmu’l-ebhâr-Medh-i Hüseyin, e. Medhu’l-ebrâr-Meşayih-i kiram f. Feyzu’l-ezkâr-Tasavvuf, g. Durr’ul-ebhâr-Tahmisler. Henüz basılmayan eserin şimdilik bilinen tek nüshası Ahmet Erdönmez koleksiyonundadır.

7. Hamse-i Ebrâr-ı Şemsî: Mesârr-ı Şemsî, Nigâr-ı Şemsî, Müşkbâr-ı Şemsî, Nisâr-ı Şemsî, Bahtiyâr-ı Şemsî adlarını taşıyan, sırasına göre Hz. Peygamber, Miraç, Hz. Ali, Hz. Fâtıma ve Hz. Hasan ile Hz. Hüseyin hakkında yazılmış manzumelerden oluşan beş ayrı eserdir. Bu eserlerden Mesârr-ı Şemsî yayımlanmıştır (Mehmed Şemseddin el-Mısrî, Mevlid Mesârr-ı Şemsu’l-Mısrî Fi’l-Mevlîdi’l-Muhammedî, Matbaatü’l-İ’timâd, Mısır 1924). Aynı eser Latin harfleri ile de yayımlanmıştır (Mehmed Şemseddin el-Mısrî 2008).

8. İftihâr-ı Şemsî: Ehl-i Beyt hakkında nazil olan 44 ayet-i kerime ile 110 hadisin ve Hz. Ali’ye ait 110 sözün tercümelerini içeren bir eserdir. İçinde birçok methiye ve na’tın da yer aldığı eserde, İslam’da tefrikaya yol açan hâller ve sebepler üzerine değerlendirmeler de mevcuttur.

9. İhtiyâr-ı Şemsî: Eski şairlerin şiirlerine yapılmış tahmislerden ibarettir.

10. İzhâr-ı Şemsî: Mutaassıpların görüşlerine reddiye sadedinde yazılmış bir manzumedir.

11. İzmâr-ı Şemsî: Çeşitli sorulara cevap mahiyetinde 108 beyitten ibaret bir manzumedir. Maddi/manevi 444 sorunun cevabı hakkındadır.

12. Mürgzâr-ı Şemsî: Müellifin derlediği Arapça ve Türkçe ilahi, gazel ve kasidelerden oluşan bir mecmuadır.

13. Mûsîkâr-ı Şemsî: Arapça ve Türkçe ilahiler ile çeşitli hastalıklar için okunacak dua ve ilaçlar hakkındaki küçük bir mecmuadır.

14. Şâhvâr-ı Şemsî: İçinde Türkçe, Arapça, Farsça seçme ilahiler ile müellifin kendine ait bazı manzumeleri bulunan bir eserdir.

15. Rûzedâr-ı Şemsî: Ramazan ayın dair şiirleri olup şiirlerin tamamı Eş‘âr-ı Şemsî’de de bulunmaktadır (Ulusoy 2022b: 51).

B. Mensur Eserleri:

Şair manzum eserlerin yanı sıra, çoğu Bursa tarihi, tarihî eserler, mezarlıklar, türbeler, medreseler, camiler, kültür hayatı, sanat eserleri gibi konularda olmak üzere 40’ı aşkın mensur eser kaleme almıştır. Bunlardan bazıları birkaç sayfalık küçük risale olduğu gibi bazıları ise Diyâr-ı Şemsî gibi 800 sayfalık devasa eserlerdir.

1. Âsâr-ı Şemsî: Ruhun ölümden sonraki durumundan ve inkârı mümkün olmayan bazı olağanüstü olaylardan bahseden bir eserdir. Eser günümüz harfleri ile yayımlanmıştır (Mehmed Şemseddin Mısrî 2019).

2. Bahâr-ı Şemsî: Mehmed Şemseddin Efendi tarafından kaleme alınmış başka bir eser olup Bursa’da yaşayan şeyh, âlim, müftü, şair, mûsikişinâs, hattat, doktor, meczub-ı ilâhî, paşa, şehir eşrafı ve sanatkârlarının hâl tercemelerini kapsamaktadır. Eser yukarıda bahsi geçen Mehmed Fahreddin Efendi’nin Gülzâr-ı İrfân adlı eserine bir nevi zeyl olarak yazılmıştır. Bursalı Mutasavvıflar Âlimler ve Meşhurlar adıyla neşredilmiştir (Ulusoy 2021d).

3. Behredâr-ı Şemsî: Vâridât türünde bir eserdir.

4. Bergüzâr-ı Şemsî: Çeşitli zamanlarda yazılmış dinî-tasavvufi ve içtimai konulardaki birçok makalenin bir araya getirilmesiyle oluşan bir eserdir. Müellif bu eserde; Allah, vahdet-i vücûd, cem, sülûk, tabiat, insan, ahlak, tevella-teberra, derviş, şeyh, sa’y, ibret-i beşer, hakayık-ı eşya, din, vatan gibi, tasavvufi ve içtimai konulardan bahsetmektedir.

5. Bîdâr-ı Şemsî: Müellifin başından geçen, adalet ve terakki vesilesi olabilecek bir hatıradan ibarettir. Bir takım ilmihal bilgilerini ihtiva etmektedir.

6. Cûybâr-ı Şemsî: Hz. Peygamber’in peygamberliğini inkâr edenlere karşı akli ve naklî delillerle mukabele eder mahiyette bir eserdir. Eser günümüz harfleri ile yayımlanmıştır (Mehmed Şemseddin Mısrî 2019).

7. Çesmesâr-ı Şemsî: İbret sebebi olan bazı olaylardan bahseden bir eserdir.

8. Devvâr-ı Şemsî: Bursa’da tarih içinde kurulan ve yerleri bilinen veya bilinmeyen 83 medrese hakkında yazılmış bir eserdir. Bursa Camileri ve Medreseleri adıyla neşredilmiştir. (Ulusoy 2021c).

9. Dildâr-ı Şemsî: Müellifin, Hz. Mısrî’nin kabrini ziyaret etmek üzere yedi kez gittiği Limni’ye seyahatlerini hikâye ettiği ve yolculuk sırasında çeşitli şehirlerde tanıştığı birçok ulema ve meşayih hakkında bilgi verdiği eseridir. Prof. Dr. Mustafa Kara ve Yusuf Kabakçı tarafından hazırlanarak Niyâzî-i Mısrî’nin İzinde Bir Ömür Seyahat Dildâr-ı Şemsî künyesiyle yayımlanmıştır (Şeyh Mehmed Şemseddin Mısrî 2010).

10. Dilfikâr-ı Şemsî: Hz. Ali’yi lekelemek kastıyla ortaya atılmış birtakım rivayetlerin akli ve naklî yollarla çürütülmesine dair bir eserdir. Eser günümüz harfleri ile yayımlanmıştır (Mehmed Şemseddin Mısrî 2019).

11. Âyine-i Diyâr-ı Şemsî: Bursa tarihinin çok yönlü olarak anlatıldığı 800 sayfalık bir eserdir. Bu eser henüz basılmamış ancak eser merkeze alınarak bir doktora tezi hazırlanmıştır (Tarakçı 2022).

12. Esrâr-ı Şemsî: Halvetiyye tarikatının Mısriyye kolunun usûl ve erkânına dair soru ve cevaplar içeren bir tarikatnâmedir.

13. Envâr-ı Şemsî: Hz. Hüseyin için tutulan mateme karşı itiraz eden bir tavır takınan birinin makalesine yönelik yazılmış bir reddiyedir.

14. Ezhâr-ı Şemsî: Bursa’da doğan veya daha sonradan gelip Bursa’ya yerleşen şairlerin hayatlarını anlatan ve şiirlerinden örnek verilen bir tezkiredir. Şairlerin bir kısmı müellif ile aynı asırda ve aynı şehirde yaşadığı için verilen bilgiler daha büyük bir ehemmiyet kazanmaktadır. Eser Bursa vefeyâtnâmelerini kaynak almakla beraber, bu eserlerde yer almayan birçok şairin hayatını şiirlerinden örneklerle anlatmaktadır. Hatta zaman zaman bu eserlerde verilen eksikler tamamlanmış ve yanlış bilgiler de düzeltilmiştir. Son zamanlara kadar nerde olduğu bilinmeyen bu eser de Mehmed Şemseddin Ulusoy Külliyatı içinde yayımlanmıştır (Ulusoy 2022a).

15. Gamküsâr-ı Şemsî: Bursa’da cereyan etmiş tuhaf vakaların ve kıssaların yer aldığı bir eserdir.

16. Gûşvâr-ı Şemsî: Kadınlara yönelik nasihatler içeren vecize değerindeki cümlelerden oluşan bir kitaptır.

17. Gülzâr-ı Mısrî: Eserde; Halvetiyye tarikatının Mısriyye kolunun kurucusu ve Bursa’da dergâhı olan Niyâzî-i Mısrî’nin hayatı, şemâili, menkıbeleri, eserleri, mektupları, ailesi ve halifeleri, dergâhta görev yapan şeyhler ile dergâhın tarihçesi hakkında bilgiler bulunmaktadır. Eserin sonunda müellif Mehmed Şemseddin Efendi’nin otobiyografisi de yer almaktadır. Eser orijinal metin ile birlikte ilk defa yayımlanmıştır (Ulusoy 2021b).

18. Hâksâr-ı Şemsî: Bursalı meşhurların türbe ve kabirleri hakkında yazılmış bir eser olup İntizâr-ı Şemsî (s. 264-379), İ’tisâr-ı Şemsî (s. 380-410) ve Misbâr-ı Şemsî (s. 848-926) adlı eserleri ile birlikte bir cilt içindedir. Hâkisâr-ı Şemsî aynı cildin 1-263 sayfaları arasında bulunmaktadır. Eser aslı ile birlikte neşredilmiştir (Ulusoy 2022d).

19. Hoşgüvâr-ı Şemsî: Ebcet değerleri birbirine denk düşen kelimeler hakkındadır.

20. Iktiyâr-ı Şemsî: Müellifin sayılara dair yazmış olduğu bir eseridir.

21. Izbâr-ı Şemsî: 1283 (1866-1867) tarihinden sonra cereyan etmiş doğum, ölüm gibi günlük olayların ve meşhur bazı vakıaların kaydedildiği bir eserdir.

22. Iztırâr-ı Şemsî: İçtimai hayatta görülen bazı usulsüzlüklerin konu edildiği bir eserdir.

23. İctisâr-ı Şemsî: Dinî hükümlerin içtimai hayatta ahlâkı temin etmesi bakımından onlara uymanın gereğini anlatan bir eserdir.

24. İğbirâr-ı Şemsî: Çekememezlik yüzünden kudemadan bazı zatların aleyhinde yazı yazıp söz söyleyen kimselere yönelik bir reddiyedir. Eser günümüz harfleri ile yayımlanmıştır (Mehmed Şemseddin Mısrî 2019).

25. İğtirâr-ı Şemsî: İslâm’ın yüceliği ve kaidelerine uymanın maddi manevi faydaları hakkında yazılmış bir eserdir.

26. İhtâr-ı Şemsî: Eski devir ile yeni devrin mukayese edildiği bir eserdir.

27. İhsâr-ı Şemsî: Ramazanda yapılan çeşitli vaaz ve hutbelerin yer aldığı bir eserdir. 20 sayfadır.

28. İktiyâr-ı Şemsî: Sayılara dair bir eser olup 68 sayfadır.

29. İnkisâr-ı Şemsî: Niyâzî-i Mısrî’nin Nevâidü’l-İrfân adlı eseri hakkındadır.

30. İntizâr-ı Şemsî: Bursa’da halk arasındaki çeşitli örf ve âdetler, bazı türbeler, evliyanın diktiği ağaçlar, hamamlardaki kurnalar ve bunlardan medet ummak gibi âdetlerden bahseden bir eserdir. İntizâr-ı Şemsî, Hâkisâr-ı Şemsî adlı eserle aynı cildin içinde 264-379. sayfaları arasında yazma halindedir.

31. İʻtikâr-ı Şemsî: Din namına uydurulan bir takım hurafelerden bahseden bir eserdir.

32. İʻtikâd-ı Şemsî: Bir Hıristiyan tarafından İslâm’ın aleyhinde yazılan esere bir reddiyedir.

33. İʻtimâr-ı Şemsî: Bursa Ulu Cami’nin inşası ve içindeki hat yazıları hakkında yazılmış bir eserdir.

34. İʻtisâr-ı Şemsî: Tekkesinin selâmlık ve harem dairelerine numara olarak verilen 4 ile 6 sayılarından müellifin çıkardığı on dokuz ayrı mana hakkındadır. Hâkisâr-ı Şemsî adlı eserle aynı cildin içinde 380-410. sayfaları arasında yazma halindedir.

35. İʻtizâr-ı Şemsî: Niyâzî-i Mısrî’ye ait “İlm-i bahr-i vücûd asdâf anun dürdânesiyem ben” matla’lı nutk-ı şerife yapılan muhtasar bir şerhtir.

36. Karâr-ı Şemsî: Bursa hazire ve mezarlıkları hakkında yazılmış bir eser olup iki nüshası günümüze gelmiştir. M. Safiyüddün Erhan arşivinde yer alan nüsha 82 sayfalık bir defter hâlindedir. Diğer nüsha ise Ahmet Erdönmez koleksiyonunda olup müellifin Hâkisâr-ı Şemsî (s. 1-263), İntizâr-ı Şemsî (s. 264-379), İ’tisâr-ı Şemsî (s. 380-410) ve Misbâr-ı Şemsî (s. 848-926) adlı eserleri ile birlikte bir cilt içindedir. Karâr-ı Şemsî aynı cildin içinde ve 411-847 sayfaları arasında bulunmaktadır. Müellif bu eserinde Bursa’da toplam 112 mezarlıkta medfun bulunan şahısların künyesini ve haklarında bilgi bulunan eserleri de vererek yazmıştır. Eser her iki nüsha karşılaştırılarak Misbâr-ı Şemsî ile birlikte tek cilt halinde yayımlanmıştır (Ulusoy 2022c).

37. Medâr-ı Şemsî: Müellif tarafından bizzat yapılmış incelemelerle, Bursa’daki mamur veya harap 202 cami ile mescit hakkında kısa bilgiler ile kitabelerin genişlik ve uzunluk ölçüleri gibi yönleriyle anlatıldığı eserdir. Müellifin Devvâr-ı Şemsî adlı eserle birlikte Bursa Camileri ve Medreseleri adıyla neşredilmiştir (Ulusoy 2021c).

38. Misbâr-ı Şemsî: Müellifin kendi zamanında yaşayan bazı yakınlarının, pirdaşlarının, dostlarının, sevdiklerinin vefatlarına dair düşürdüğü tarih manzumelerini topladığı bir eserdir. Eser hakkında bir yüksek lisans tezi yapılmış (Kartal 2021) ayrıca eser orijinali ile birlikte Karâr-ı Şemsî adlı eserin devamında basılmıştır (Ulusoy 2022c).

39. Miʻyâr-ı Şemsî: Müellifin tetkik ettiği çeşitli eserlerdeki dinî hurafelere ve müellif tarafından tespit edilen yanlış tarihler ve çelişkili bilgilere dair tashihlerinin yer aldığı bir eserdir.

40. Rûzedâr-ı Şemsî: Çoğu ramazanla ilgili fıkralar barındıran ve müellifin 1350 (1931-1932) yılının Ramazan ayında teravih kıldığı camileri saydığı şiirin de bulunduğu bir eserdir.

41. Sâzkâr-ı Şemsî: Fıkra ve latifelerden oluşan bir eserdir. 1350 (1931-1932) tarihinde telif edilmiştir.

42. Üstüvâr-ı Şemsî: Ahiretin varlığının tartışıldığı bir kitaba reddiye olarak yazılmıştır.

42. Yâdigâr-ı Şemsî: Mehmed Şemseddin Efendi’nin en hacimli eserlerinden biri olup Bursa dergâhları hakkındadır. Eserde Bursa’nın fethinden itibaren dergâhların tarihi, buralarda görev yapan meşâyih ve yazdıkları eserler hakkında detaylı bilgiler bulunmaktadır. Eser Emir Sultan Dergâhı ile başlayıp Yunus Emrem (Kara Abdürrezzâk) Dergâhı ile sona ermektedir. Eserde toplam 72 dergâhın tarihi, geçirdikleri tamirler, dergâhta görev yapanların hayatları anlatılmıştır. Söz konusu dergâhlarda görev yapan meşâyihin toplamı ise oldukça fazladır. Yâdigâr-ı Şemsî’nin ilk kısmı (elif harfinden ha harfine kadar) 1332/1914 senesinde matbaada basılmış ve geliri ise Bursa Dârülacezesine bağışlanmıştır. Ancak müellifin diğer eserleri gibi, ikinci kısım ise uzun yıllar yazma hâlinde bir koleksiyoncunun kütüphanesinde mahfuz kalmış, 1997 senesinde eserin tamamı gün yüzüne çıkarılarak Mustafa Kara ve Kadir Atlansoy tarafından Bursa Dergâhları Yâdigâr-ı Şemsî I-II adıyla neşredilmiştir (Ulusoy, 1997). Uzun zaman baskısı olmayan kitap gözden geçirilerek ve metnin orijinali de ilave edilerek Mehmed Şemseddin Efendi Külliyatı arasında yeniden basılmıştır (Ulusoy 2021a).

43. Zülfikâr-ı Şemsî: Bazı gazetelerde yayımlanan ve dine, Kur’an’a, Hz. Peygamber’e dair ve Allah’ın varlığını inkâr yolundaki sözlere verilen cevaplardır. 

Gültaş, Serhat (2020). “Niyâzî-i Mısrî’nin İzinde: Gülzâr-ı Mısrî”. Turkish Studies 15 (1): 23-42.

İnal, İbnülemin Mahmut Kemal (1988). Son Asır Türk Şairleri IV. İstanbul: Dergâh Yay.

Kara, Mustafa (2016). Şemseddin Ulusoy Saklı Tarihin Muhafızı. Bursa: Osmangazi Belediyesi Yay.

Kocatürk, Olcay (2019). “Mehmed Şemseddin Efendi’nin Ezhâr-ı Şemsî Adlı Bursalı Şairler Tezkiresi”. The Journal of Turkic Language and Literature Surveys (TULLIS) 4/2: 93-114.

Mehmed Şemseddin el-Mısrî (2008). Mevlid Mesârr-ı Şemsî. (Haz. Mustafa Kara). Bursa: Sır Yay.

Mehmed Şemseddin el-Mısrî (2019). Hakikat Perest Olalım Cûybâr-ı Şemsî, Dilfikâr-ı Şemsî, İğbirâr-ı Şemsî, Âsâr-ı Şemsî. (Haz. Arzu Meral). İstanbul: Revak Yay.

Osmanzâde Hüseyin Vassâf (2006). Sefîne-i Evliyâ V. (Haz. Mehmet Akkuş-Ali Yılmaz). İstanbul: Kitabevi Yay.

Şeyh Mehmed Şemseddin Mısrî (2010). Niyâzî-i Mısrî’nin İzinde Bir Ömür Seyahat Dildâr-ı Şemsî. (Haz. Mustafa Kara-Yusuf Kabakçı). İstanbul: Dergâh Yay.

Tarakçı, Betül (2022). Bir Sûfî Olarak Mehmet Şemsettin Ulusoy’un Şehir Algısı. Doktora Tezi. Bursa: Bursa Uludağ Üniversitesi.

Ulusoy, Mehmed Şemseddin (2021a). Bursa Dergâhları Yâdigâr-ı Şemsî. (Haz. Mustafa Kara-Kadir Atlansoy). Bursa: Osmangazi Belediyesi Yay.

Ulusoy, Mehmed Şemseddin (2021b). Niyâzî-i Mısrî ve Bursa Mısrî Dergâhı Gülzâr-ı Mısrî. (Haz. Mustafa Kara-Serhat Gültaş-Sedat Akay). Bursa: Osmangazi Belediyesi Yayınları.

Ulusoy, Mehmed Şemseddin (2021c). Bursa Camileri ve Medreseleri Medâr-ı Şemsî Devvâr-ı Şemsî. (Haz. Mustafa Kara-Betül Tarakçı-Selime Terzioğlu). Bursa: Osmangazi Belediyesi Yay.

Ulusoy, Mehmed Şemseddin (2021d). Bursalı Mutasavvıflar Âlimler ve Meşhurlar Bahâr-ı Şemsî. (Haz. Mustafa Kara-Serhat Gültaş-Olcay Kocatürk). Bursa: Osmangazi Belediyesi Yay.

Ulusoy, Mehmed Şemseddin (2022a). Bursalı Şâirler Ezhâr-ı Şemsî. (Haz. Mustafa Kara-Serhat Gültaş-Sedat Akay). Bursa: Osmangazi Belediyesi Yay.

Ulusoy, Mehmed Şemseddin (2022b). Dîvân/Eş’âr-ı Şemsî. (Haz. Mustafa Efe). Bursa: Osmangazi Belediyesi Yay.

Ulusoy, Mehmed Şemseddin (2022c). Bursa Mezarlıkları/Göçen Ahbaba Ebced’le Selâm Karâr-ı Şemsî/Misbaâr-ı Şemsî. (Haz. Hasan Basri Öcalan-Bedri Mermutlu-Mustafa Kara). Bursa: Osmangazi Belediyesi Yay.

Ulusoy, Mehmed Şemseddin (2022d). Bursa Türbeleri Hâkisâr-ı Şemsî. (Haz. Hasan Basri Öcalan-Sadettin Eğri). Bursa: Osmangazi Belediyesi Yay.