Madde Detay

Hayatı hakkında kaynaklarda bilgiye rastlanamayan Abdî’nin varlığı, eserlerinde kendisi hakkında verdiği bilgilere dayanır. Bu bilgi ilk dört mesnevisini sunduğu tarihlerde Sultan II. Selim’in Manisa’da şehzâde vali olarak bulunmasıdır (1544- 1558). Buradan şairin Manisalı olduğu, en azından bu şehirde uzun süre yaşadığı tahmin edilebilir. III. Murad'a eser sunduğuna göre bu sultan devrinde de hayatta olduğu düşünülebilir.

Abdî’nin beş eserinden söz edilmektedir. 

Niyâz-nâme-i Sa’d u Hümâ: Türk Edebiyatında daha önce işlenmemiş bir konu olan, İsfahanlı Sa’d ile Şirazlı Hümâ arasındaki maceranın anlatıldığı bir aşk mesnevisidir. 1075 beyitlik bu mesnevi 1545’te II. Selim’e sunulmuştur. Eserde  tevhid,  na't, dört halife övgüsü, Hz. Muhammed'den şefaat istemek için yazılan bir manzume, fahriye ve sözün övgüsünü konu alan bir şiir, sebeb-i terîm-i kitâb ve Şehzâde Selim'in hocasının medhi, Şehzâde Selim'in medhi ve şehzâdeye öğütler manzumesi, Cafer Paşa medhiyesi gibi kısımlardan sonra ana hikâyeye geçilmekte ve mesnevi hâtime ile son bulmaktadır. (Gültekin 2012:559-560) Mesneviyle ilgili Nur Gürai bir çalışma yapmıştır.

 Heft-peyker: İran Edebiyatından tercüme yoluyla Nizâmî'nin aynı adlı eserinden genişletilen bu mesnevi 6882 beyittir.  1551’de II. Selim’e sunulmuştur. Eser hakkında Hanzâde Güzelova'nın bir çalışması vardır.

 Cemşid ü Hurşid: 1558’de II. Selim’e sunulan 5940 beyitlik bu aşk mesnevisi üzerine Nazan Kuloğlu’nun bir çalışması mevcuttur. Selmân-ı Savecî'den tercüme olmasına rağmen Savecî'nin eserinin yaklaşık iki katı hacme sahip genişletilmiş bir metindir, dolayısıyla telif-tercüme bir eserdir.

 Gül ü Nevrûz (Nüzhet-nâme): 1577’de III. Murad’a sunulan eser bir aşk mesnevisi olup 2320 beyittir. İçinde hasb-ı hâl, tevhid, peygamberlere övgü, na't, dört halife övgüsü, münâcât, sebeb-i telif, Sultan III. Murad'a övgü, ana hikâye, hâtime ve hasb-ı hâl bölümleri bulunmaktadır. Eser üzerinde Mehmet Altunmeral çalışmıştır.

Manzum Bostan Tercümesi: Hakan Sevindik'in yapmış olduğu doktora çalışmasıyla gün yüzüne çıkan bu eser 1556 tarihinde tamamlanmıştır. Sâdî'nin aynı adlı eserinin nazmen tercümesi olan metin tevhid, yakarış, na't, dört halifeye övgü, eserin tertip edilme sebebi, padişah övgüsü kısımlarından sonra 10 bâba ayrılmakta, sondaysa münâcât ve hâtime yer almaktadır. Mesnevî  sonundaki rubâîye göre 7200 beyittir, fakat tespit edilebilen tek nüshasında 7118 beyit bulunmaktadır. Bu eserin tespitiyle Abdî de hamse sahibi şairler arasına dahil edilmiştir. (Sevindik 2016)

 Divân: Vasfi Mahir Kocatürk şairin bir Divân’ı olduğunu söylemesine karşılık henüz bu Divân’a ulaşılamamıştır. (Kocatürk 1964: 368)

Altı eseri olmasına ve bunları şehzade valilere sunabilecek bir iletişim kanalına sahip bulunmasına rağmen Abdî’nin dönem kaynaklarında adından söz edilmemesi ilginçtir. Eserlerinden hareketle çağının geçerli eğitim kurumlarını, muhtemelen medreseyi bitirdiği, özellikle Fars kaynaklarını iyi bildiği anlaşılmaktadır. 15 ve 16. yılda daha çok revaçta olan ve serbest çeviri diyebileceğimiz bir anlayışla Farsça’dan Türkçe’ye mesneviler çeviren bir şair olduğu yine eserlerinden hareketle söylenebilir.

Altunmeral, Mehmet (2011). Abdî’nin Gül ü Nevrûz’u (İnceleme-Metin). Yüksek Lisans Tezi. Manisa: Celal Bayar Üniversitesi.

Altunmeral, Mehmet (2011). “Abdî’nin Gül ü Nevrûzunda Musikî Terimleri”. CBÜ Sosyal Bilimler Dergisi 9 (2): 325-332.

Gültekin, Hasan (2012). "Abdî'nin Niyâz-nâme-i Sa'd ü Hümâ Mesnevisi". Turkish Studies 7 (2): 557-575.

Gürai, Nur (1987). Niyâznâme-i Sa’d ü Hümâ: a mathnawi of Abdi. Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi.

Güzelova, Hanzâde (2006). “Abdî’nin Bilinmeyen Bir Mesnevisi; Heft-peyker Tercümesi”. Bilig 38: 35-49.

Güzelova, Hanzâde (2008). Abdî’nin Heft-Peyker Mesnevisi (İnceleme-Metin-Dizin). Doktora Tezi. İstanbul: Hacettepe Üniversitesi.

İnce, Adnan (1986). “XVI. Yüzyıl Şairlerinden Abdî ve Eserleri”. Türk Dili 410 (Şubat): 186-192.

İnce, Adnan (1987). “Abdî’nin Niyâz-nâme-i Sa’d ü Hümâ’sı”. Fırat Üniversitesi Dergisi 1 (2): 155-206.

Kuloğlu, Nazan (1989). Abdî Cemşid ü Hurşid. Yüksek Lisans Tezi. Elazığ: Fırat Üniversitesi.

Kocatürk, Vasfi Mahir (1964). Türk Edebiyatı Tarihi. Ankara: Edebiyat Yayınevi.

Sevindik, Hakan(2015). Türk Edebiyatında Bostân ve Abdî'nin Manzum Bostân Tercümesi. Doktora Tezi. Konya: Selçuk Üniversitesi.

Sevindik, Hakan (2016). "Yeni Bir Hamse Şairi: Abdî ve Manzum Bostan Tercümesi". Selçuk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi (35):105-130.

Gül ü Nevrûz’dan

Hasb-i Hâl

Hüsrevâ bu kitâb-ı şîrînün

Nâm-ı pîrûzıdur Gül ü Nevrûz

Şâh Sultân Murâd Hân-ı cihân

Bu kitâbı ide bezmine pür-sûz

Var durur bunda çok nikât (u) rumûz

Her rumûzunda var hezârân sûz

Lutf idüp eyler ise anı kabûl

‘Abdî’nün kadri olur cihân-efrûz

Yâ Rab ol pâdişâhı ‘âlem-gîr

Eyleyüp her günini kıl nevrûz

(Altunmeral, Mehmet (2011). Abdî’nin Gül ü Nevrûz’u (İnceleme-Metin). Yüksek Lisans Tezi. Manisa: Celal Bayar Üniversitesi.)