ABDÎ, Abdülvehhâb es-Sâbûnî, Abdülvehhâb Hemedânî

(d. ?/? - ö. 953/1547)
divan şairi
(Divan/Yazılı Edebiyat / 16. Yüzyıl / Anadolu-Osmanlı-Türkiye)
ISBN: 978-9944-237-86-4

Hemedânlıdır. Asıl adı Abdülvehhâb’dır. Abdülvehhâb es-Sâbûnî olarak tanınmıştır. Hemedân’ın Nakşibendî şeyhlerinden Hâce Celâl olarak bilinen Celâleddîn Muhammed el-Hemedânî’nin oğludur. Safevî hükümdarı Şah Tahmâsb’ın İran’ı istila ederek Sünnîler üzerine baskı kurması üzerine önce Anadolu’ya, oradan Şam’a sonra da Mısır’a geçerek Kahire’ye yerleşmiştir. Sevâkıb-ı Menâkıb’ı yazdığı 947/1540’de Kahire’de olduğu anlaşılmaktadır (Alparslan 1988: 186). Hasan Çelebi, babası Kınalı-zâde Alî Çelebi’yle şairin Kahire’de buluştukları ve yakın dostluk kurdukları bilgisini vermiştir (Kutluk 1989: 605). Kahire’de Mevlevîhâne’ye yerleşen Abdülvehhâb, daha sonra hac vesilesiyle Mekke ve Medine’ye gitmiştir. Kınalı-zâde’ye  göre 954/1547-48’te Şam’da(Kutluk 1989: 605), Esrar Dede’ye göre aynı yıl Medine’de ölmüştür (Genç 2000: 340-41). Sahih Ahmed Dede ise şairin ölümünü yer belirtmeksizin 953 yılı Zilhicce ayının sonu (20 Şubat 1547 civarı) olarak kaydetmiştir (Zorlu 2003: 266).

Kınalı-zâde; Abdî’nin “Mu’ammeyât-ı Mîr Hüseyn” şerhi Mu’ammeyât-ı Esmâu’l-Hüsnâ, Menâkıb-ı Hazret-i Mollâ Hudâvendigâr (Sevâkıb-ı Menâkıb), Nevâ-yı Hurûs ve Sırât-ı Müstakîm adlı dört Farsça eseri bulunduğunu bildirmektedir (Kutluk 1989: 605). Bunların bir kısmı Keşfu’z-Zunûn ve bazı kaynaklarda tekraren zikredilmiştir. Ancak müellifin elde nüshası olan tek eseri Sevâkıb-ı Menâkıb’ıdır. Alparslan’a (1988: 287) göre Abdülvehhâb es-Sâbûnî Sevâkıb-ı Menâkıb’ı, Ahmed Eflâkî’nin Menâkıbu’l-Ȃrifîn adlı ünlü eserini özetlemek suretiyle oluşturmuştur. Bu esnada Menâkıbu’l-Ȃrifîn’in şeriatın zahirine aykırı bulduğu kısımlarını çıkarmış ve ona yeni bilgiler eklemiştir. 947/1540 yılında tamamlanan Sevâkıb-ı Menâkıb, mukaddime, her birine “zikr” adı verilen ve Mevlevî büyüklerinin anlatıldığı dokuz bölüm ve hâtimeden oluşan mensur bir eserdir. “Süleymaniye Kütüphanesi Aşir Efendi 1540, Nâfiz Paşa 1130, Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi Emanet Hazinesi 1194, Kütahya Vahid Paşa İl Halk Kütüphanesi 1543”te kayıtlı nüshaları vardır. Eser, Derviş Halîl Senâî ve Derviş Mahmûd Dede tarafından Türkçeye de çevrilmiştir.

Hasan Çelebi, muamma ilminde de tanınan şairin muammalarının sağlam, ancak zarif ve güzel olmadığını kaydetmiştir (Kutluk 1989: 605). Kaynaklarda Farsça ve Türkçe şiirleri bulunduğu da belirtilen Abdî’nin Mevlânâ övgüsündeki bir gazeli, Edirneli Nazmî’nin Mecma’un’n-Nezâ’ir’inde ve Pervâne Bey Mecmû’ası’nda müştereken yer almaktadır.

 

Kaynakça

Ali Enver (1309). Semâ-hâne-i Edeb. İstanbul.

Alpaslan, Ali (1988). “Abdülvehhâb es-Sâbûnî”. İslâm Ansiklopedisi. C. 1. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay. 286-287.

Genç, İlhan (hzl.) (2000). Esrar Dede, Tezkire-i Şu’arâ-yı Mevleviyye. Ankara: AKM Yay.

Gölpınarlı, Abdülbaki (1953). Mevlânâ’dan Sonra Mevlevîlik. İstanbul: İnkılâp Kitabevi.

Köksal, M. Fatih (hzl.) (2012). Edirneli Nazmî, Mecma’u’n-Nezâ’ir. http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/dosya/1-292688/h/edirneli-nazmi-mecmaun-nezair.pdf [erişim tarihi: 20.11.2013].

Kurnaz, Cemal (1997). Anadolu’da Orta Asyalı Şairler. Ankara. KB Yay.

Kurnaz, Cemal ve Mustafa Tatcı (hzl.) (2001). Mehmet Nâil Tuman, Tuhfe-i NâilîDîvân Şâirlerinin Muhtasar Biyografileri. C.II. Ankara: Bizim Büro Yay.

Kutluk, İbrahim (hzl.) (1989). Kınalı-zâde Hasan Çelebi, Tezkiretü’ş-Şu’arâ. C. 2. Ankara: TTK Yay.

Mehmed Süreyyâ (1311). Sicill-i Osmâ. C. 3. İstanbul.

Pervâne Bey. Mecmû’a-i Nezâ’ir. Topkapı Sarayı Kütüphanesi. Bağdat No. 406. vr. 603 b.

Şemseddîn Sâmî (1314). Kâmûsu’l-A’lâm. C. 4. İstanbul.

Yaltkaya, Şerefeddin, R. Bilge (hzl.) (1971). Kâtip Çelebi, Keşf-el-Zunûn. C. 2. İstanbul: MEB Yay. 

Zorlu, Cem (hzl.) (2003). Mecmûatü’t-Tevârîhi’l-Mevleviyye: Mevlevîlerin Tarihi – Sahîh Ahmed Dede. İstanbul: İnsan Yay.

 

Madde Yazım Bilgileri

Yazar: PROF. DR. MEHMET FATİH KÖKSAL
Yayın Tarihi: 24.11.2013
Güncelleme Tarihi: 13.12.2020

Eserlerinden Örnekler

Gazel

Hûblar seyrin koyam her âşık-ı şeydâ gibi

Meskenüm Kâf-ı hayâl-i yâr idem ankâ gibi

 

İşigün ben hâke mesken olmasaydı ey Mesîh

Meyl-i eflâk ider idüm Hazret-i Îsâ gibi

 

Pâk-dâmen ol begüm kesb-i safâ-yı hâtır it

Tâ ki iki yaka issı olasın deryâ gibi

 

Yüzüni hâk-i niyâza sür tevâzu’ ehli ol

Tâ ki rif’at bulasın mihr-i cihân-ârâ gibi

 

Nahlveş çek dâmenün etrâf-ı âlemden gönül

Kadr-i âlî bulmak istersen eger hurmâ gibi

 

Bî-vefâ dil-berlere meyl eyleyenler âkıbet

Korkaram mahrûm olalar tâlib-i dünyâ gibi

 

Hâr-ı hasretden hezâr efgân iderse yiridür

Sırr-ı ışkı söyleyenler bülbül-i gûyâ gibi

 

Şems-i Tebrîz-i mahabbetden dem urursan gönül

Terk-i nâmûs it Celâlü’d-dîn-i Mevlânâ gibi

 

Abdiyâ fakr-ı gedâ vü izz ü nâz-ı şâhdan

Bulmadum âlemde muhlis künc-i istignâ gibi

 

(Köksal, M. Fatih (hzl.) (2012). Edirneli Nazmî, Mecma’u’n-Nezâ’ir. http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/dosya/1-292688/h/edirneli-nazmi-mecmaun-nezair.pdf [erişim tarihi: 20.11.2013]. 2713.)


İlişkili Maddeler

Sn.Madde AdıD.Tarihi / Ö.TarihiBenzerlikİncele
1MEMMED ELİ KEREFİSLİd. ? - ö. 1966Doğum YeriGörüntüle
2ZÎREKÎd. ? - ö. ?Doğum YeriGörüntüle
3SEHÂBÎd. ? - ö. 1562/63 veya 1563/64Doğum YeriGörüntüle
4MEMMED ELİ KEREFİSLİd. ? - ö. 1966Doğum YılıGörüntüle
5ZÎREKÎd. ? - ö. ?Doğum YılıGörüntüle
6SEHÂBÎd. ? - ö. 1562/63 veya 1563/64Doğum YılıGörüntüle
7MEMMED ELİ KEREFİSLİd. ? - ö. 1966Ölüm YılıGörüntüle
8ZÎREKÎd. ? - ö. ?Ölüm YılıGörüntüle
9SEHÂBÎd. ? - ö. 1562/63 veya 1563/64Ölüm YılıGörüntüle
10MEMMED ELİ KEREFİSLİd. ? - ö. 1966Alan/Yüzyıl/SahaGörüntüle
11ZÎREKÎd. ? - ö. ?Alan/Yüzyıl/SahaGörüntüle
12SEHÂBÎd. ? - ö. 1562/63 veya 1563/64Alan/Yüzyıl/SahaGörüntüle
13MEMMED ELİ KEREFİSLİd. ? - ö. 1966Madde AdıGörüntüle
14ZÎREKÎd. ? - ö. ?Madde AdıGörüntüle
15SEHÂBÎd. ? - ö. 1562/63 veya 1563/64Madde AdıGörüntüle