Madde Detay

Timurlular yönetiminde gelişen Orta Asya Türkçesinin temsilcilerindendir. Şair tezkirelerinde ve tarihî kaynaklarda adına rastlanmayan Ahmedî’nin doğum ve ölüm tarihi, hatta yaşadığı dönem hakkında elimizde kesin bir bilgi bulunmamaktadır. Eserinin üslup özelliklerinden onun 14. yüzyılın ikinci yarısı ile 15. yüzyılın ilk yarısında yaşadığı anlaşılmaktadır. Adının veya mahlasının Ahmedî olduğunu eserinde kendisi belirtmiştir (Eraslan 1986: 129). Metindeki bir beytinden hareketle onun Şâhruh Mîrzâ zamanında yaşadığını ileri süren Eckmann (1964: 323-324), aynı dönemdeki içki yasağını da bu görüşüne delil olarak göstermiştir.

Ahmedî’nin bilinen tek eseri, sonradan Telli Sazlar Münâzarası olarak adlandırılan mesnevîsidir. Nesir hâlindeki kısa bir mukaddime ve 130 beyitten oluşan manzumenin tek nüshası, Londra British Museum’daki bir mecmuanın 321b-328b varakları arasındadır. Mesnevî, aruzun müfte’ilün müfte’ilün fâ’ilün kalıbıyla yazılmıştır. Tanbure, ud, çeng, kopuz, rebâb, gıçek, kingir gibi telli sazlar arasındaki atışmaya dayanan, hacim bakımından küçük, ancak edebî değeri yüksek olan metin, Rüstemov (1963: 299-305), Alpay (1972), Eraslan (1986) ve Bodrogligeti (1987) tarafından yayımlanmıştır. Telli Sazlar Münâzarası, Çağatay edebiyatının klasik öncesi dönem eserlerindeki müşterek yazı dili özelliklerini taşımaktadır. Mesnevîsinde sembolik bir dili ustalıkla kullananan Ahmedî; kuvvetli ve canlı ifadesi, başarılı üslubu, akıcı dili, sağlam müzik bilgisi ve seçtiği ilgi çekici konu ile bu küçük manzumeyi dikkat çekici hâle getirmiş başarılı bir şairdir.

Alpay, Gönül (1972). “XV. Yüzyılın İlk Yarısında Yazılmış Bir Münâzara: Sazlar Münâzarası”. Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Felsefe Araştırmaları Enstitüsü Dergisi X: 99-132. 

Bodrogligeti, Andras J. E. (1987). “A Masterpiece of Central Asian Turkic Satire: Ahmedi’s A Contest of String Instruments”. Ural-Altaic Yearbook 59: 55-88. 

Eckmann, János (1964). “Die Tschaghataische Literatur”. Philologiae Turcicae Fundamenta II. Wiesbaden: 304-402.

Eraslan, Kemal (1986). “Ahmedî, Münazara (Telli Sazlar Atışması)”. Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi XXIV: 129-204.

Köprülü, M. Fuad (1989). “Çağatay Edebiyatı”. Edebiyat Araştırmaları 2. İstanbul: Ötüken Neşriyat: 82-193.

Rüstemov, Ergeş (1963). Uzbekskaya Poeziya v Pervoy Polovine XV Veka. Moscow. 

Kobuz Özini Ta’rîf Kılıp Tanbûreni Ta’rîz Kılganı

Ortada keldi kobuz-ı bî-karâr

Didi minin tig kanı bir pîr-i kâr

Işk gülistânıda min andelîb

Nâle-i zârımga muhibtür habîb

Min kibi yok murg-ı suhen-sâz-ı ışk

Cümle makâm içre digen râz-ı ışk

Memleket-i hüsnde şeh-zâdeler

Meşgale-i dehrdin âzâdeler

Barça musâhib mana şâm [u] seher

Yok zürefâ ehline mindin güzer

Cümle yigit yahşı dur[ur] çâkerim

Hâce safer şâh kemîn nökerim

Tanbûre dik cimrî-i bâzârîni

Sındurayın narh-ı harîdârîni

Tanbûre Ta’rîz Bile Cevâb Ayganı

Tanbûre didi kobuz-ı bî-hayâ

Açmagın agzımnı berây-ı Hudâ

Kim sana tigmes dige sin mâ vü men

Yüzüne çaruk kibi tartıp seren

Mâder-i beçgân mu sin ey bî-edeb

Niçe yigitlerni kılur sin taleb

Tahte-i tâbût kibi kâmetin

Sür işekin ilgeri kalsun atın

Yahşı bilür min şerefinni sinin

Kirdi safer şâh definni sinin

(Eraslan, Kemal (1986). “Ahmedî, Münazara (Telli Sazlar Atışması)”. Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi XXIV: 150, 152.)