Madde Detay

Asıl adı Alâüddin Alî bin Muhammed bin Mecduddin bin Muhammed bin Mes’ud bin Mahmud eş-Şahrûdî el-Bistâmî olan mutassavvıf ve âlim H. 803/M. 1400'de Horasan’ın Bistam şehrine bağlı Şâhrud köyünde dünyaya geldi. Fahrettin el Razî’nin soyundan geldiği bilinmektedir. Genç yaşında eser telif etmeye başladığı için Farsçada küçük musannif anlamına gelen musannifek lakabı ile anıldı (Bedeva 2012: 7-8). H. 812/M. 1409 yılında ilim tahsil etmek üzere Herat’a gitti (Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi 1977: 450). Herat’ta edebiyat, tasavvuf ve fıkıh ilimleri üzerine ilim tahsil etti. İlk eseri olan İrşad Şerhi’ni 1419 yılında yazdı (Cunbur 2002: 304). Burada Celâleddin Yûsuf el-Evbehî ve Kutbuddin Ahmed bin Muhammed el-Herevî’den Şâfîî fıkhı; Fasîhuddin Muhammed bin Muhammed’den de Hanefi fıkıhı tahsil etti. H.842/M. 1438'de Osmanlı ülkesine geçmeden önce bir süre Karamanoğulları idaresindeki Konya’ya gelmiş ve burada müderris olarak görev yapmıştır (Yaşaroğlu 2006: 239). Karamanlı Beyliği’ndeki ikametinden sonra bir müddet Bursa’daki Sultâniye Medresesi’nde müderrislik yapan Alâeddin Ali Bistâmî, Sadrazam Mahmud Paşa’nın daveti üzerine buradan İstanbul’a gitmiştir (Mecdî 1269: 184-187; Hoca Sadeddin 1992: 140-141; Yaşaroğlu 2006: 239-240; Çiftçioğlu 2008: 160). Fatih Sultan Mehmed’in sadrazamı Mahmud Paşa’nın daveti üzerine İstanbul’a gitti. H. 867’de (M. 1462) Fatih Sultan Mehmed’in Bosna seferinde hazır bulundu (Yaşaroğlu 2006: 239-240). Fatih’in Bosna seferi sırasında Bosna vilayetine komşu vilayetlerin krallarının akibetlerine dair fetvayı bizatihi Mevlânâ Şeyh Ali Bestâmî ismiyle zikredilen Musannifek Alaaddin Ali Bistâmî’nin verdiği kaydedilmektedir (Âşık Paşazade 2010: 2012). Vefatına kadar İstanbul’dan ayrılmayan Bistâmî, padişah adına eş- Şifâ fî tefsîri kelâmi’llâhi’l-münzel mine’s-semâ (el-Muhammediyye) isminde bir tefsîr; Sadrazam Mahmud Paşa namına da Tuhfetü’s-selâtîn ismiyle Farsça bir kitap yazmıştır (Mecdî 1269: 184-187; Hoca Sadeddin 1992, V: 140-141; Yaşaroğlu 2006: 239-240; Çiftçioğlu 2008: 160). Edirne’de de bulundu (Cunbur 2002: 304). Eserlerini Sahn-ı Seman Medreselerine vakfetmiştir. H. 870/M. 1470 yılında İstanbul’da vefat eden Alâüddin Alî bin Muhammed bin Mes’ud el-Bistâmî eş-Şahrûdî’nin kabri İstanbul Eyüp mezarlığındadır (Yaşaroğlu 2006: 239-240).

Tespit edilebilen eserleri ve bulundukları kütüphaneler şunlardır: Tuhfetü’s- selâtîn, Süleymaniye Kütüphanesi No. 1663/5, Tuhfe-i Mahmûdiyye, TSMK, Emanet Hazinesi No. 1342, Eş Şifa’fi tefsiri kelâmi’llâhi’l-münzel mine’s-sema’, Süleymaniye Kütüphanesi, Fatih, no. 636, El Muhammediyye, Süleymaniye Kütüphanesi, Reşid Efendi, No. 54; Ayasofya No. 285, Şerhü’l-Misbah (1421), Süleymaniye Kütüphanesi, Fatih, No. 5032, Şerhu’l Kasîde-ti’l Ayniyye (1431), Süleymaniye Kütüphanesi, Kasidecizade Süleyman Sırrı Efendi, No. 697,Şerhü’l Vikâye, Süleymaniye Kütüphanesi, Reşid Efendi, No. 228, Şerhü’l-Hidâye, Süleymaniye Kütüphanesi, Esad Efendi, No. 637, Hâşiye ‘ale’l-Keşşâf (1446), Süleymaniye Kütüphanesi, Laleli, No. 326.

Âşık Paşazâde (2010). Osmanoğullarının Tarihi: Tevârîh-i Âl-iOsmân. (hzl. Kemal Yavuz ve M.A. Yekta Saraç), İstanbul: Gökkubbe.

Başkan, Yahya (2012). ‘‘Siyasi Mekân Değişikliğinin Eser Telifine Yansımasına Bir Örnek: Musannifek", Doğu Araştırmaları. 10: 117-122.

Bedeva, Abdullah (2012). Alauddin Ali b. Muhammed El-Bistâmî Musannifek’in Kaside-i Bürde Şerhi’nin Tahkiki. Basılmamış Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Üniversitesi.  

Cici, Recep (2001). Osmanlı Dönemi İslam Hukuku Çalışmaları Kuruluştan Fatih Devrinin Sonuna Kadar. Bursa: Arasta Yay.

Cunbur, Müjgân (2002). "Alaeddin Bistamî", Türk Dünyası Edebiyatçıları Ansiklopedisi C. I. Ankara: Atatürk Yüksek Kurumu Atatürk Kültür Merkezi Yay.

Çiftçioğlu, İsmail (2008). ‘‘Orta Asya-Anadolu İlim ve Kültür Köprüsü XI-XVI. Yüzyıllar’’, Bilig. 44: 143-172.

Hoca Sadettin Efendi (1992). Taciü't Tevarih. (hzl. İ. Parmaksızoğlu). C.V, Ankara: Kültür Bakanlığı Yay.

İbn Bibi (1990). El Evâmirü’l-Alâ’iye Fi’l-Umuri’l-Alâ’iye I-II. (hzl. Mürsel Öztürk), Ankara: Kültür Bakanlığı Yay.

Mecdî Mehmed Efendi (1269). Terceme-i-Şakâ’ik. İstanbul: yyy.

Özcan, Halil (2003). Ali b. Mecduddîn Musannifek ve Er Reşâd Fi Şerhi İrşâd’l-Hâdî Adlı Eserin Edisyon Kritiği. Basılmamış Doktora Tezi. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.

Taşdelen, Sinan (2007). Musannifek Alaaddin Ali bin Muhammed’in Mevlana’nın Mesnevîsi İle İlgili Risalesi.  Basılmamış Doktora Tezi. Konya: Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.

Yasaroğlu, M. Kamil (2006). “Musannifek”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, C. 31. Ankara: Diyanet Vakfı Yay. 239-240

Yazıcı, Hüseyin (1985). "Alâeddîn Ali b. Mahmûd el-Bistâmî", Yeni Türk Ansiklopedisi, C. 3, İstanbul: Ötüken Yay. 49.

"Alaeddin Bistamî" (1977). Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi, C. 1, İstanbul: Dergâh Yay. 450.