Madde Detay

Nevâlî-zâde Ataullâh Atâyî Efendi. 3. Mehmed’e şehzadeliği sırasında hocalık yapan Akhisarlı Nevâli Nâsûh Efendi’nin küçük oğludur. 3. Mehmed’in 1003/1595 yılında tahta çıktığı, öncesinde Manisa sancağında bulunduğu düşünüldüğünde; Atâyî’nin de, babasının şehzade hocalığı görevi sebebiyle Manisa’da doğmuş olma ihtimali akla gelmektedir. Bu ihtimale rağmen, Atayî’nin doğum tarihi ve yeri kesin olarak bilinmemektedir. Atâyî, Şeyhülislam Sunullâh Efendi’den mülazım olduktan sonra kadılık ve müderrislik yapmıştır. Ölüm tarihi, kaynaklarda faklılık gösterir. Keşfü’z-Zünûn’da 993/1585, Vekâyiü’l-Fudalâ, Rızâ Tezkiresi ve Sicill-i Osmânî’de 1027/1618 tarihi, Nevâli-zâde Atâyî’nin ölüm tarihi olarak kaydedilmiştir. Atâyî Dîvânı’nda 3. Mehmed’in 1011/1603’teki vefatına yazılan mersiye Keşfü’z-Zünûn’da verilen tarihin yanlışlığına delildir.

Atâyî’nin bilinen tek eseri Dîvân’ıdır. Atâyî Dîvânı üzerine Süleyman Yüce tarafından yüksek lisans tez çalışması yapılmıştır. Divan’da 2 kaside, 1 terkib-bend, 2 tahmis, 2 mesnevi, 62 gazel, 7 kıt’a, 1 nazım, 20 matla ve 3 müfred yer almaktadır.

Atâyî, Rızâ Tezkiresi’nde, yeni anlamlar yaratan bir şair olarak nitelendirilmektedir. Atâyî’nin etkisinde kaldığı şairlerin başında 16.yy.ın ünlü şairi Bâkî gelmektedir. Bâkî’ye nazire olarak yazdığı “sünbül” kasidesinde ondan övgüyle bahsetmiş ayrıca iki gazelini tahmis etmiştir.

Akbayır, Nuri (hzl.) (1996). Mehmed Süreyya Sicill-i Osmânî- Osmanlı Ünlüleri. (yeni yazıya akt. Seyit Ali Kahraman). C.1. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yay. 332.

Kayabaşı, Bekir (hzl.) (1997). Kâf-zâde Fâizî’nin Zübdetü’l-Eş’âr’ı. Malatya: İnönü Üniversitesi. 421.

Kurnaz, Cemal ve Mustafa Tatcı (hzl.) (2001). Mehmet Nâil Tuman, Tuhfe-i Nâilî- Dîvân Şâirlerinin Muhtasar Biyografileri. Ankara: Bizim Büro Yay. 686.

Özcan, Abdulkadir (hzl.) (1989). Şeyhî Mehmed Efendi Şakâ’ik-i Nu’mâniyye ve Zeyilleri “Vakâyiü’l-Fudalâ”. C. 3. İstanbul: Çağrı Yay. 39.

Riyâzî. Tezkire-i Riyâzî. Millet Ktp. Nu: 765. 94b-95a.

Rüştü Balcı (hzl.) (2007). Katip Çelebi Keşfü’z-Zünun An Esâmil Kütübi ve’l-Fünûn. C.2. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yay. 659.

Yüce, Süleyman (hzl.) (2010). Atâyî (Nevâlîzâde) Dîvânı. Ankara: Gazi Üniversitesi.

Zavotçu, Gencay (hzl.) (2009). Rıza Tezkiresi (İnceleme-Metin). İstanbul: Sahhaflar Kitap Sarayı. 103.

Gazel

 Dil mazhar olup cevr-i firâvânuna cânâ

Şâyeste olur mı yine ihsânuna cânâ

Bir merddür eyler niçesin hâke ber-â-ber

Kim karşu durur hancer-i bürrânına cânâ

Redd eylesen agyârı n’ola asılacakdur

Dil-beste geçer zülf-i perîşânuna cânâ

‘Ömrüm geçe mi derd ü belâsıyla cihânda

Pâyân ola mı mihnet ü hicrânına cânâ

Pâ-bûsun umar var ise dil-haste ‘Atâyî

İster ki yolunda düşe dâmânına cânâ

(Yüce, Süleyman (hzl.) (2010). Atâyî (Nevâlîzâde) Dîvânı. Ankara: Gazi Üniversitesi. 45)

Gazel

Def’ine derd- dilüm mihr ü vefâdur bâ’is

Nitekim sıhhat-ı bîmâre devâdur bâ’is

Dokınur zülf-i dil-âvîzine her dem yârun

Bu perîşânlıga hep bâd-ı sabâdur bâ’is

Egleyen ehl-i dili mutrib ile sâkîdür

Gönül eglenmege yârân-ı safâdur bâ’is

Gönlümüzden heves-i zülf-i siyâhun gitmez

Ney gibi inlemege hep bu hevâdur bâ’is

Vasf-ı güftârun ider tab’-ı ‘Atâyî dâ’im

Şöhret-i şi’rine hep hüsn-i edâdur bâ’is

(Yüce, Süleyman (hzl.) (2010). Atâyî (Nevâlîzâde) Dîvânı. Ankara: Gazi Üniversitesi. 47-48)