Madde Detay

Garîbî hakkında, eserinde yer alanlar dışında biyografik kaynaklarda bilgi bulunmamaktadır. Hangi yüzyılda yaşadığı, kaleme aldığı mesnevînin söz varlığı ve dil özelliklerinden yola çıkılarak tahmin edilebilen şairin, adının/mahlasının ne olduğu bile tartışmalıdır. Mahlası, bilinen tek eseri Yûsuf u Züleyhâ’nın farklı nüshalarında Garîb, Karîb ve Garîbî olmak üzere üç farklı şekilde geçmektedir. Şairden ve Yûsuf u Züleyhâ’sından ilk defa bahseden Halide Dolu da “Müellifin adını, şimdilik büyük bir ihtiyatla Garîb olarak kabul etmek zorundayız.” demektedir (Dolu 1952: 435). Nitekim metin boyunca sıkça geçen gazellerde kullanılan mahlaslara bakıldığında Dolu’nun tespitinin isabetli olduğu söylemek mümkündür.

Garîbî’nin Yûsuf u Züleyhâ adlı mesnevîsi 2926 beyittir. Remel bahrinin fâ’ilâtün fâ’ilâtün fâ’ilün kalıbıyla yazılan metinde 37 gazel ve 4 murabba-ı mütekerrir bulunmaktadır. Yûsuf u Züleyhâ’nın, Halide Dolu’nun bahsettiği, ancak bugün nerede olduğu belli olmayan Fahri Bilge nüshası dışında herhangi bir nüshası bilinmemekteydi. Eser üzerine yapılan bir lisans (Sungur 1963) ve iki yüksek lisans tezinde (Yarıkkaya 2000; Kaşkaya 2004) eserin müellifinin bilinmediği kanaatine varılması, hatta bir araştırmacının mesnevîyi Nahîfî’ye ait göstererek yayımlaması (Üst 2007) da büyük ölçüde yanlış ve eksik katalog bilgilerinden kaynaklanmıştır. Son yıllarda yapılan bir tez çalışmasıyla (Karakaya 2012b) hem metnin kayıp olan dahil 11 nüshasının olduğu belirlenmiş hem de diğer çalışmalardaki eser ve müellifiyle ilgili yanlışlıklar düzeltilmiştir. Mevcut bilgilerimize göre Yûsuf u Züleyhâ’nın Milli Kütüphane koleksiyonlarında 4, M. Fatih Köksal şahsî kütüphanesinde 2, TDK Kütüphanesi, Bolu İl Halk Kütüphanesi, Yapı Kredi Sermet Çifter Araştırma Kütüphanesi ve Manisa İl Halk Kütüphanesi’nde de birer nüshası mevcuttur.

Garîbî’nin edebî kişiliğine dair söylenecekler ise elimizdeki tek eseri Yûsuf u Züleyhâ üzerinden olacaktır. Bu metinden hareketle şairin, aruz kullanımı ve nazım tekniği gibi bir şiirin dış özellikleri bakımından en önemli iki ayağını oluşturan kısımlarında ciddî zafiyetler gösteren bir “nâzım” hüviyetinde olduğu değerlendirmesini yapmak mümkündür. Esasen şiir tekniğindeki bu kusur ve acemîlikler, çağının genel karakterinin ona yanıması olarak da kabul edilebilir. Garîbî’nin eserde kullandığı dil ise, süslü ve sanatlı söyleyişten uzak, sade ve basittir. Arapça, Farsça kelimelerden ziyade Türkçe kelimelere yoğun şekilde yer verdiği eserini atasözleri ve deyimlerle süslemeye çalışarak konuşma dilini eserine aktarması da Garîbî’nin belirgin anlatım özellikleri arasındadır.

Dolu, Halide C. (1953). Menşe’inden Beri Yusuf Hikâyesi ve Türk Edebiyatındaki Versiyonları. Doktora Tezi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi.

Dolu, Halide C. (1952). “‘Yûsuf Hikâyesi’ Hakkında Birkaç Söz ve Bazı Türkçe Nüshalar”. İÜEF Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi IV: 419-445.

Karakaya, Burcu (2012a). “Garîb’in Yûsuf u Züleyhâ’sı”. Türklük Bilimi Araştırmaları (31): 129-168.

Karakaya, Burcu (2012b). Garîb’in Yûsuf u Züleyhâ’sı (İnceleme-Tenkitli Metin-Dizin). Yüksek Lisans Tezi. Kırşehir: Ahi Evran Üniversitesi.

Kaşkaya, Mehtap (2004). Yûsuf u Zelîhâ. Yüksek Lisans Tezi. Sivas: Cumhuriyet Üniversitesi.

Sungur, Yüksel (1963). Müellifi Meçhul Dâsitân-ı Yûsuf Aleyhi’s-selâm Mesnevisi Üzerine Bir İnceleme. Bitirme Tezi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi.

Üst, Sibel (2007). “Nahîfî’nin Yûsuf u Zelîhâ Mesnevisi”. Turkish Studies 2 (4): 823-957.

Yarıkkaya, Ali (2000). Meçhul Bir Şaire Ait Kitâb-ı Yûsuf Hikâyesinin Transkripsiyonlu Metni. Yüksek Lisans Tezi. Eskişehir: Osmangazi Üniversitesi.

Yûsuf u Züleyhâ’dan bir gazel

Çünki Yûsuf Mısr iline han olur

Hem otuz yaşında ol sultân olur

Tanrı ana virmiş-idi hûb cemâl

Yüzini gören kişi hayrân olur

Yüzini görse anun bedr olmış ay

Kendü hüsnine dönüp peşmân olur

Leylî dirken Mecnûn anı görsedi

Unudup Leylî’sini dîvâne_olur

Güli bülbül medh iderken görse_anı

Gül buyumış diyü_işi efgân olur

Dünyaya ancılayın hûb gelmedi

Anun-içün âleme destân olur

Zelha anı gördi geçdi dünyadan

Anun içün dünya_ana zindân olur

Ey Garîb sen medh idemezsin anı

Akl irişmez ana mestân olur

(Karakaya, Burcu (2012b). Garîb’in Yûsuf u Züleyhâ’sı (İnceleme-Tenkitli Metin-Dizin). Yüksek Lisans Tezi. Kırşehir: Ahi Evran Üniversitesi. 585-586.)