Madde Detay

Asıl adı, Ahmed’dir. Kırkkilise (Kırklareli)’de doğdu. Öğrenimini tamamladıktan sonra divan kâtibi oldu. Mısır valisi İbrahim Paşa’nın divan efendisi ve IV. Mehmet devrinde Köprülü Fazıl Ahmet Paşa’nın tezkirecisi oldu (Çapan 2005: 175-76). Daha sonra Merzifonlu Kara Mustafa Paşa’nın tezkirecisi oldu. 1094/1683 yılında mevkufatçı oldu. Ancak 1097/1685-86’da bu görevden azledildi. 1098/1686-87 yılında rûz-nâme-i evvel oldu. Aynı yıl Belgrat’ta öldü ve Defterdar Camii’ne gömüldü (Akbayar 1998: 660).

Kaynaklar Haylî’nin herhangi bir eserinin olup olmadığı hakkında bilgi vermez. Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi “Bağdad 164” arşiv numarada kayıtlı Dîvân Haylî’ye aittir. Eser yanlışlıkla kütüphane kayıtları ve kataloğuna Haylî’yle aynı yüzyılda yaşayan ve asıl ismi de aynı olan Bursalı Haylî’ye ait gösterilmiştir (Karatay 1961: 142). Ancak eserin zahriyesindeki “Dîvân li- Haylî-i Kırkkilisâvî” ve birçok şiir başlığındaki “Haylî-i Kırkkilisâvî” ibareleri eserin Kırkkiliseli Haylî’ye aidiyeti hususunda tereddütlere mahal bırakmamaktadır. Gayr-ı mürettep hâlde bulunan ve ayrıca farklı şairlere ait şiirler ve fevaid türünde mensur metinleri de havi olan bu Dîvân’da 323 gazel, 94 kıt‘a, 19 tarih manzumesi, 8 tahmis, 2 müseddes, 1 sûriyye, 1 nevrûziyye, 3 ‘ıydiyye, 1 terci‘-bend, 1 kaside, 4 rubai, 2 nazm, 32 müfred, 11 matla‘ ve 3 makta bulunmaktadır (Taştan 2017: 746-755).

Safâyî, Haylî’nin şiirlerini muhayyel bularak tarih söylemedeki maharetine dikkat çeker (Çapan 2005: 176). 

Abdulkadiroğlu, Abdulkerim (hzl.) (1999). İsmail Belîğ, Nuhbetü’l-Âsâr Li-Zeyli Zübdeti’l-Eş’âr. Ankara: AKM Yay.

Akbayar, Nuri (hzl.) (1998). Mehmed Süreyya Sicill-i Osmânî (Yâhud Tezkîre-i Meşâhir-i Osmânî). C. 5. İstanbul: KB-Tarih Vakfı Ortak Yay.

Çapan, Pervin (hzl.) (2005). Mustafa Safâyî Efendi Tezkire-i Safâyî: Nuhbetü’l-Âsâr Min Fevâ’idi’l-Eş’âr İnceleme-Metin-İndeks. Ankara: AKM Yay.

Haylî-i Kırkkilisevî. Dîvân. Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi. Bağdat 164.

İpekten, Halûk, M. İsen, R.Toparlı, N. Okçu ve T. Karabey (1998). Tezkirelere Göre Divan Edebiyatı İsimler Sözlüğü. Ankara: KTB Yay.

Karatay, Fehmi Edhem (1961). Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi Türkçe Yazmalar Kataloğu. İstanbul: Topkapı Sarayı Müzesi Yay.

Kurnaz, Cemal ve M.Tatçı (hzl.) (2001). Mehmet Nâil Tuman, Tuhfe-i Nâilî- Dîvân Şâirlerinin Muhtasar Biyografileri. C. 2. Ankara: Bizim Büro Yay.

Taştan, Erdoğan (2017). “17. Yüzyıl Şairi Hayli Çelebi ve Divanı”. Al-Farabi 1. Uluslararası Sosyal Bilimler Kongresi, Bildiriler Kitabı. Gaziantep. 746-755.

Târîh-i Feth-i Kal’a-i Uyvar

 Kâmkârâ hazret-i serdâr-ı ekrem serverâ

Fahr eder zât-ı şerîfünle vezâret mesnedi

Darb-ı şemşîründen a‘dâ el’-amân ve’l-amân

Dediler bu idi dünyânun murâd u maksadı

Minnet ü hamd ü sitâyiş hazret-i feyyâza kim

Zâtına merhûn imiş bu hall-i emr-i eb‘adı

Şeyh ü şâbbın Nemçenün kıldun esîr etdün katl

Ya‘ni tîgundan halâs olmadı şâbb u emredi

Bir neberd etdün ki kem-nâm-ı nâm oldu ahvâl-i Mohaç

Bir gazâ etdün ki memnûn oldu rûh-ı Ahmedî

Âteş-endâz oldu hâşâk-i vücûd-ı kâfire

Berk-i tîgun hark edüp pâk etdi hâk-i ser-hadi

Madde-i sehlîde feth etdün bu hass-ı ahseni

Âferîn ey rûzgârun Kahramân u Erşedi

Haylî-i dâ‘î du‘â edüp dedi târîhini

Aldı Uyvarı ‘adûdan mu‘cizât-ı Ahmedî

Nâ-tamâm Gazel

Uçurdun bâz-ı nâz-ı yârı ey feryâd neylersün

Ederse kasd murg-ı cânâ ol sayyâd neylersün

Şehîd-i tîg ‘aşk-ı dilber olmaksa murâd ey dil

Yine Hızr-ı hatunda edip istimdâd neylersün

Dehânın resm edersin tutalum bin sa‘y-ı dikkatle

Anun yâ nükte-i cân-bahşın ey Bihzâd neylersün

Dil-i sengîn-i yâri cehd edüp nerm eylemezsin de

Varup taşlar kesip daglarda ey Ferhâd neylersün

(Çapan, Pervin (hzl.) (2005). Mustafa Safâyî Efendi Tezkire-i Safâyî: Nuhbetü’l-Âsâr Min Fevâ’idi’l-Eş’âr İnceleme-Metin-İndeks. Ankara: AKM Yay. 176-177.)