Madde Detay

Müselles-nâme adlı eserindeki bir beytine göre 1185/1771-72'de doğdu. Sicill-i Osmânî’de (Mehmed Süreyya 1311: 440), Bozoklu olduğu belirtilir. Kendisi de, Şehdü Elfâz adlı Arapça-Türkçe manzum sözlüğünde vatanının "karye-i Sunkur" olduğunu söyler. Bu köy Yozgat’ın Sorgun ilçesine bağlı Sungur köyüdür. Müselles-nâme’sindeki Osman Şâkir b. Mustafa Bozokî ibaresinden, babasının adının Mustafa olduğu anlaşılmaktadır. Sefâret-nâme’deki ifadelerinden ilmiye sınıfına mensup; bütün ömrünü Arapça, Farsça, hüsn-i hat, şiir, edebiyat, sarf ve nahiv ilimlerini öğrenmek ve öğretmeğe harcetmiş; ayrıca heyet (astronomi), geometri ve coğrafya ile iştigal etmiş bir kişi olduğu anlaşılmaktadır. Osman Şâkir, bunların dışında, kitabette ve ressamlıkta da behre sahibi idi. Sicill-i Osmanî’deki bilgiden onun müderrislik de yaptığı anlaşılmaktadır. Abdülvahhab Efendi ile birlikte, iki yıl kadar Tebriz ve Tahran’da kalan Osman Şâkir, İran'dan döndükten sonra bir süre Üsküdar Monlalığı yaptı ve 1232/1816-17 tarihinde vefat etti. 

Eserleri şunlardır:

1. Musavver İran Sefâret-nâmesi:  II. Mahmud (1785-1839)'un İran ile Doğu vilayetleri arasındaki bazı meseleleri çözüme kavuşturmak, iki devlet arasında dostluk tesis etmek amacıyla 19 Ekim 1820 tarihinde İran'a büyükelçi olarak tayin ettiği Yasinci-zâde Seyyid Abdülvahhâb Efendi (1758-1834) ile Farsça tercümanı olarak İran'a görevlendirilmesi üzerine, edebî bir dille kaleme aldığı bir sefaretnamedir. Eserin bilinen tek nüshası, Millet Kütüphanesi, Ali Emiri nu. 822'de kayıtlıdır.

2. Şehdü Elfâz: Arapça-Türkçe 17 varaklık manzum bir lügattir. Toplam 28 kıtadan oluşur. Eserde yer alan 309 beyitte 1001 adet Arapça kelimenin 899 adet karşılığı bulunmaktadır. Eserin telif tarihi 1204 / 1789'dur. Eserin bilinen tek nüshası Ankara Milli Kütüphane, Yz A 424'te kayıtlıdır.

3. Müselles-nâme: Üç dilli manzum bir lügatttir. Şâkir Efendi Müselles-nâme lügatini 1210/1795-6 tarihinde tertip etmiştir. Eser, mesnevi şeklinde yazılmış bir mukaddime, asıl sözlük kısmı ve yine mesnevi tarzında yazılmış bir hatimeden oluşmaktadır. Sözlük kısmı 42 kıtadan ibaret olan eserde 1250 Arapça, 1121 Farsça, 1019 Türkçe kelime nazmedilmiştir. Eserin nüshaları, Süleymâniye Ktb., Zühdü Bey 484; Kâhire Üniversite Ktb., TY 10/2; TY Kat., II, 105; Münzevî, Nüshah â, III, 2023'te kayıtlıdır.

4. Nazm-ı Dil-ârâ: Farsça-Türkçe manzum bir sözlük olan eser, II. Mahmud (1785-1839)'un veziri Mehmed Emin Rauf Paşa (1780-1859) adına 1231/1815-16 tarihinde tertip edilmiştir. Eserde toplam, sayfa kenarlarındaki 23 beyit hariç olmak üzere, 595 beyit yer alır. Eserin bilinen iki nüshasından Michigan Üniversitesi İslami Elyazmalar kısmında 414 numarayla kayıtlı olanı müellif hattıdır. Bunun yanısıra, Çorum Hasan Paşa İl Halk Kütüphanesi 19 Hk 1875'de eserin ikinci bir nüshası daha mevcuttur.

5. El-Mesâlikü'd-deriyye fî Kavâidi'l-Fârisiyye: Farsça gramerle alakalı olan bu eser 8 varaktır. Çorum Hasan Paşa İl Halk Kütüphanesi 19 Hk 2823/4 numarada kayıtlıdır.

Aksu, Hüsamettin (1999). Yaşamları ve Yapıtlarıyla Osmanlılar Ansiklopedisi. C. II. İstanbul: YKY. 416.

Duru, Necip Fazıl ve Abdullah Eren (hzl.) (2014). Osman Şakir Bozoki, Nazm-ı Dil-ara Farsça-Türkçe Manzum Lügat.2.bs. Ordu: Altınpost Yay.

Gövsa, İbrahim Alaettin (yty.). Türk Meşhurları Ansiklopedisi. İstanbul: Yedigün Neşriyat.

Kartal, Ahmet (2003). Tuhfe-i Remzi Manzum Farsça-Türkçe Sözlük. Ankara: Akçağ Yay.

Mehmed Süreyya (1311). Sicill-i Osmânî. C. III. Matbaa-i Âmire. 440.

Memioğlu, Zeki (2001). "Musavver İran Sefaretnamesi (1811)". A.Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi. (17): 237-245.

Osman Şâkir. Şehdü Elfâz. Ankara: Milli Kütüphane. Yz. A 424.

Öz, Yusuf (1996). Tarih Boyunca Farsça-Türkçe Sözlükler. Doktora Tezi. Ankara: Ankara Üniversitesi.

Özkan, Ferudun Hakan (2013). "Bozoklu Osman Şakir ve Şehdü Elfaz'ı". Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi. (26):428-462.

Unat, Faik (1992). Osmanlı Sefirleri ve Sefaretnameleri. Ankara: TTK Yay.

NAZM-I DİL-ÂRÂ

Kıt'a-i şânzdehum der-harf-i sîn ez-bahr-i hezec-i sâlim

Zebân-âver fasîh ü bî-zebân ü lâldür ahras

Suhan-senc oldı şâ'ir kes kimesne kimsesiz bî-kes

Zerâsek ringdür nâme dinür mektûbun ismine

Nüvîsende nedür kâtib kalem kilk ü bu-bur sen kes

Zuhâl Keyvân ü Mirrîhe di Behrâm Müşterî Bircîs

Utarid Tîrdür Zühre dahi Nâhid ü hem Zâves

Niger bak sen şinâs anla be-gul mânend güle benzer

Seriş ya'nî bürüncek adı lâles kırmızı canfes

Zeric hem kebk keklik rund mezgeldek sığırcık sâr

Galîvac ü zağan çaylak toğan bâz akbaba kerkes

Bükülmiş iplik ü urgana dirler rîsmân ammâ

Yular sapına pâlâhenk dinilmiş bukağu mes

Eli uz çîre-dest ü hîre-dest olmış anın zıddı

Furû-mâye deniyyü'l-asldur alçak dahi denkes

Siyeh-rûz u bed-ahter gibidür bed-baht tâli'süz

Nedür har-tab' u hem har-dil denî nâ-merd ü hem nâ-kes

Zi-nâ-dânî cehâletden Hudâ-râ Hak te'âlâya

Penâhîdem sığındım ben ma'âzallâh ez-ân ber-kes

Mefâ'îlün mefâ'îlün hezec vezni budur sâlim

Bu nazm-ı dürr-i şeh-vârı okursan sana besdür bes

(Duru, Necip Fazıl ve Abdullah Eren (hzl.) (2014). Osman Şakir Bozoki, Nazm-ı Dil-ârâ Farsça-Türkçe Manzum Lügat. 2.bs. Ordu: Altınpost Yay. 51-52).