Madde Detay

IV. Murad döneminde yaşayan Tulû'î adlı bir şair hakkında tezkiretü′ş-şuʿarā kayıtlarında hiçbir bilgi bulunmamaktadır. İkincil kaynaklar onu Kalkandelenli İbrāḥīm ile karıştırmaktadır. Halbuki, Kalkandelenli İbrāḥīm Tulû'î, III. Murād döneminde (1574-95) vefat etmiştir. Bu iki şairin aynı mahlası kullanması muhtemelen bu karışıklığa neden olmuştur.

Tulû'î’nin en önemli eseri Paşanāme isimli gazavatname türüne ait mesvenisidir. Bildiğimiz kadarıyla, Tulû'î geriye Paşanāme ile karşılaştırılabilir uzunlukta başka bir eser bırakmamıştır. Şairin, onun Osmanlı sarayındaki kariyeri hakkında bazı bilgiler edinmemizi sağlayan iki kısa eseri daha mevcut. Bunlardan ilki, Raḫşiye olarak da bilinen Qaṣīde-i Tulû'î der Vaṣf-ı Esbān-ı Şāh-ı Cihān Sulṭān Murād Ḫan (“Tulû'î’nin cihan padişahı Sultan Murad Han’ın Atlarının Vasfı Üzerine Kasidesi”) adlı kasidedir. Kaside Nef’ī ve ʿĀlī gibi farklı şairlerin eserlerinden oluşan bir antolojinin kenarına (derkenār) yazılmıştır ve yüz otuz sekiz dizeden oluşmaktadır. Diğer eseri ise, IV. Murad’ın 1638 tarihli Bağdat seferi üzerine yazılmış, on altı varak uzunluğundaki Pesendīdenāme adlı kasidedir.

Raḫşiye ve Pesendīdenāme'nin medih içerikli olması Tulû'î’nin IV. Murad’ın meddahı olarak kariyer yaptığının işareti olarak düşünülebilir, ki bu tam da şairin kendisinin Paşanāme’de dile getirdiği bir meseledir. Tulû'î, diğer potansiyel hamilerinin kendisine zalim davrandıkları halde, Sultan Murad’ın ona cömertlik gösterdiğini ve onu “dünyaca ünlü” (meşhūr-ı cihān) yaptığını yazar.

Değirmenci, Tülün (2012). “Sözleri dinlensin, tasviri izlensin: Tulû'î’nin Paşanāme’si ve 17. yüzyıldan eşkiya hikāyeleri.” Kebikeç: Insan Bilimleri için Kaynak Araştırmaları Dergisi, no. 33: 127–47.

Javanshir, Lale (2020). History and Literature Interwoven Yet Distinct: The Paşanāme, a Seventeenth-Century Ottoman Turkish Mes̠nevī on Conflicts in Rumelia and the Northern Black Sea Region. Doktora tezi. University of Toronto, Department of Near and Middle Eastern Civilizations. Danışman: Prof. Victor Ostapchuk.

Meredith-Owens, G. M. “Kenʿān Pasha’s Expedition against the Cossacks.” The British Museum Quarterly 24, no. 3–4 (December 1961): 76–82.

Şenödeyici, Özer ve Halil Sercan (2014). “IV. Murat’ın Bağdat seferi hakkında yazılmış bir kaside: Tulû'î’nin pesendīde-nāme’si.” ASOS Journal: The Journal of Academic Social Science 4, no. 2: 133–50.

Suliman, Ozaj (2017). “Tulû'î’nin Paşanāme’si (İnceleme-Metin).” Doktora tezi, Uludağ Üniversitesi.

Tulû'î, Paşanāme, MS, London, British Library, Oriental and India Office Collections, Sloane Add 3584; Charles Rieu, Catalogue of Turkish Manuscripts, 191–92.

Tulû'î. Pesendīde-nāme. MS, Paris, Bibliothèque nationale de France, Renaudot/Saint Germain-des-Pres, 611.

Paşanāme:

Gūyā per ü bāl açdı o dem uçdı hevāya

Sīmāb idi yāḫud dökülüp geçdi fażāya

Yā mār idi sūrāḫ-ı zemīni vaṭan ėtdi

Yā mūr-ı żaʿīf idi felek ser-şiken ėtdi

Bir laḥẓada deşte çekilüp eyledi ġaybet

Biñ dürlü tedārükle bulup cānib-i furṣat

Şāhīn-i şikeste-per idi oldı ḫazende

Görmüş idi çengāl-ı ʿuqāb oldı remende

Mest olmuş idi bāde-i peykār ile bī-tāb

Bilmezlik ile eyledi bir cānibe bertāb (pertāb)

Āşūb-ı qıyāmetgeh idi ʿarṣa-yı heycā

Birbirini bilmezdi o gün ʿasker-i yaġmā

Ferzendini bilmezdi pider görse feżāda

Teslīm idi herkes ṣanasın dest-i rıżāda

Şāhīni şikār ėtmek idi leşkere maqṣad

Menʿiyle muqayyed idi ammā nėçe mürted

Her-geh ki hücūm eyler idi leşker-i İslām

Şāhīne münāfıq yetürirdi yine peyġām

Ceng āteşi kim şuʿlelenüp oldı şererbār

Yandırdı per ü bālını Şāhīn-i sitemkār

Javanshir, Lale (2020). History and Literature Interwoven Yet Distinct: The Paşanāme, a Seventeenth-Century Ottoman Turkish Mes̠nevī on Conflicts in Rumelia and the Northern Black Sea Region. Doktora tezi. University of Toronto, Department of Near and Middle Eastern Civilizations. Danışman: Prof. Victor Ostapchuk. s. 380-81.

Pesendīdenāme:

Müjde kim ṣāhib-ķırān-ı şarķ u ġarb u ins ü cān

Ġālib-i düşmen olup aʿdāya virdi kesr-i şān

Ṭuʿme-i şemşįr idüp ķıldı ġulātı hār u zār

Fātih-i mülk-i ʿAcem şāhen-şeh-i ṣāhib-ķırān

Ḫūn-ı Baġdād ile Baġdād oldı gūyā bāġ-ı dād

Bād-ı tīġ-ı ḫūn-feşān dökdükçe berg-i bāġ-bān

Ḫūn-ı mevc-engįz-i düşmen inʿikās-ı āfitāb

Nüsha-i ķavs-i ķuzaḥ rengįn kemān-ı Rüstemān

Şenödeyici, Özer, ve Halil Sercan (2014). “IV. Murat’ın Bağdat seferi hakkında yazılmış bir kaside: Tulû'î’nin pesendīde-nāme’si.” ASOS Journal: The Journal of Academic Social Science 4, no. 2. s. 140.