Madde Detay

Erzurum’da doğdu. Babası aslen Ahıska Türklerinden olan Habib Baba Dergâhı müntesiplerinden Salasorlu İbrahim Efendi’dir. Askerî okullarda eğitim alan Ali Rızâ Efendi, Sivas’ta görevli olarak bulunduğu zaman diliminde Mûr Ali Baba’dan Kâdirî icâzeti almıştır. Erzurum’dan Sivas’a sürgün olarak gelen ve Ali Rızâ Efendi’nin Erzurum’dan hocası olan Giregösekli Hacı Osman Efendi’den de Şettârî tarikatı icâzeti alan Ali Rızâ Efendi, 93 Harbi’ne de iştirâk etmiş; 1907’de kolağası (yüzbaşı ile binbaşı arasındaki subay rütbesi) olmuş ve 1909’da emekliye ayrılıp Erzurum’a dönmüştür. Şefika (Diri Ertekin) ve Lâmia isimlerinde iki kızı, Abdülkadir isminde ise bir erkek evladı olan Kolağası Ali Rıza Efendi, 1912 yılı sonlarında Erzurum’dan ayrılıp Tokat’a yerleşmiş ve Tokat’ta vefât etmiştir. “Rızâ” mahlasıyla tasavvufî muhtevalı şiirler kaleme alan Kolağası Ali Rızâ Efendi, yetiştirdiği şahsiyetlerle de hem tasavvuf hem de şiir vadisinde önemli bir isim olmuştur. Halifeleri “Hakkı” mahlasıyla şiirler yazmış olan Karazlı Hakkı Bey (İsmail Hakkı Tercan) ve “Sırrî” mahlasıyla şiirler yazmış olan Hacı Muharrem Hilmî Efendi’nin (Muharrem Hilmi Kösetürkmen) yanısıra “Kemâlî” mahlasıyla şiirler yazmış Âmâlar şeyhi Osman Kemâlî Efendi, “Hazmî” mahlasıyla şiirler yazmış Uşşâkî meşâyihinden Mehmed Hazmî Tura Efendi, “Yavuzer” mahlasıyla şiirler yazmış Albay İhsan Yavuzer, Kolağası Ali Rızâ Efendi’nin müridlerinden birkaç isimdir. 

Kolağası Ali Rızâ Efendi’nin çoğu aruzla yazılmış şiirlerini barındıran bir Dîvânçesi, namaza dair bir risâle olan Muhtasar Hakîkat-i Salât adlı eseri ve Esmâ-i Hüsnâ Şerhi mevcuttur.

Çınar, Fatih (2012). Mûr Ali Baba, Sivas: Buruciye Yayınları.

Elmalı, Naci (2016). Erzurum’un Yüzleri-Karazlı Hakkı Bey (İsmail Hakkı Tercan). Erzurum: Atatürk Üniversitesi Yayınları.

Güler, Muhammed İkbal (2016). Erzurum’un Yüzleri-Kolağası Ali Rızâ Efendi. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Yayınları.

Güler, Muhammed İkbâl (2021). “Kolağası Ali Rızâ Efendi ve ‘Muhtasar Hakîkat-ı Salât’ Adlı Risalesi”. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi- Journal of Turkish Researches Institute. 70, (Ocak-January 2021). 123-148.

Hacı Muharrem Hilmi Efendi (2012). Dîvân-ı Sırrî. (hzl.) Süleyman Ateş. İstanbul: Hassa Mimarlık.

Kasır, Hasan Ali (1999). Erzurum Şairleri. İstanbul: Dergâh Yayınları.

Osmânzâde Hüseyin Vassâf (2015). Sefîne-i Evliyâ, C. 4. İstanbul: Kitabevi Yayınları.

Şimşek, Selami (2015). “Aşıkların Gülbahçesinde Erzurumlu Bilinmeyen Bir Gönül Eri: Kolağası Ali Rıza Efendi (v. 1930)”. Ayvakti Dergisi, 157. Sayı. http://ayvakti.net/?p=2833 (Erişim Tarihi: 07.05.2023).

Üstünbaşoğlu, Cemâleddin Server (1945). “Bir Halk Terbiyecisi: Tazegüllü Ahmet Fevzi Alpağut”. Erzurum Halkevi Kültür Dergisi, Yıl: 2, Sayı: 6.

Dîvânçeden örnekler

Ey gönül içmek dilersen câm-ı Cem

Dem bu demdir dem bu demdir dem bu dem

Verme ömrünü hevâya ey dîdem

Dem bu demdir dem bu demdir dem bu dem

Bu demi Ahmed başa tâc eyledi

Bu dem ile seyr-i miʿrâc eyledi

Bu dem ile nice kez hacc eyledi

Dem bu demdir dem bu demdir dem bu dem

Bu demi söyler hakîkat dört kitâb

Aç kulağın dinle eşyâdan cevâb

Olmak istersen cihânda kâm-yâb

Dem bu demdir dem bu demdir dem bu dem

Emr-i künden bil zuhûr etdi vücûd

Varlığın izhâr edip Rabb-i Vedûd

Var ise sende basîret kıl şühûd

Dem bu demdir dem bu demdir dem bu dem

Bu dem ile devr eder devr-i felek

Bu dem ile zikr eder ins ü melek

Bu dem ile hû çeker suda semek

Dem bu demdir dem bu demdir dem bu dem

On sekiz bin âlemi halk eyledi

Cümlesine zikr ile emr eyledi

Sırrını insânda pinhân eyledi

Dem bu demdir dem bu demdir dem bu dem

Ey Rızâ zikr eyle cismin nûr olur

Zikr eden elbetde Allâh'ı bulur

Zikr ile cümle günâh mağfûr olur

Dem bu demdir dem bu demdir dem bu dem

(Güler, Muhammed İkbal (2016). Erzurum’un Yüzleri-Kolağası Ali Rızâ Efendi. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Yayınları, s. 54.)

Benim erbâb-ı Hak'la lahza lahza sohbetim vardır

Kelâm-ı hikmet-ârâdan hemîşe lezzetim vardır

Geçip zevk ü safâdan çünkü Hak'la ülfetim vardır

Ne kesb-i mâl için saʿy u ne câha rağbetim vardır

Kanâʿat çok yaşasın sâyesinde râhatım vardır

Bulup bir lezzet-i rûhânî dâʾim seyr ile zerde

Nice bin ârif ü kâmil bununla erdiler derde

Nasîb olmaz bu inʿâm-ı Hüdâ dünyâda her ferde

Şikeste kâsemi hân-ı şehe vermem ki kâsemde

Taʿâm-ı emn ü âsâyiş gibi bir niʿmetim vardır

Girip râh-ı Hüdâ'ya aşk ile bir merd-i nâlânım

Gönül şehrinde müstesnâ karîb-i şâh-ı devrânım

Şarâb-ı vahdeti içdim anınçün mest ü hayrânım

Yok ise genc-i mâlım hükm-rân-ı mülk-i irfânım

Sevâd-ı aʿzam-ı fakr ile kenz-i vahdetim vardır

Riyâ vü ucb ile yokdur benim meylim ibâdâta

Desâʾis hilelerle rağbetim yokdur kerâmâta

Benim efkâr-ı ülviyyem esîr olmaz kabâhata

Kader âhir beni sevk etdi iklîm-i harâbâta

Ne çâre ol yerin suyunda elbet kısmetim vardır

Hüdâ'ya gitme râhını eğer bildinse âmilsen

Nedendir hilkatin fehm eyledinse hem de kâmilsen

Rızâ bildinse nefsin sen kitâbullâhı hâmilsen

Hevâ vü hırs u nefse ekl ü şürbe Fâʾizâ kulsun

Utan bunca esâretle deme hürriyyetim vardır

(Güler, Muhammed İkbal (2016). Erzurum’un Yüzleri-Kolağası Ali Rızâ Efendi. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Yayınları, s. 70-71.)

Muhtasar Hakîkat-ı Salât’dan

“İmdi Allâhü Teʿâlâ ekberdir. Yaʿnî, ʿale'l-ıtlâk kebîrdir ki ʿazamet-i zâtiyye ve sıfâtiyye onundur ve ğayrın onda iştirâki yokdur. Bundan fehm olunur ki birinci “Allâhü ekber”deki ekberden murâd “ʿâlem-i nâsûtdan”, ikincisinden murâd “ʿâlem-i melekûtdan”, üçüncüsünden murâd “ʿâlem-i ceberûtdan”, dördüncüsünden murâd “ʿâlem-i lâhûtdan” ekberdir demekdir. Zîrâ, bunlar bu ʿâlem lisânıdır. Zât-ı Bârî ise taʿrîf ve tavsîfden ʿârî olup bu ʿâlemler onun ʿindinde zerre-i maʿdûmdur. Onun içün her bir müşâhedede bir gûnâ tecelliyâtın zuhûrundan “Allâhü ekber” denilmişdir. Bundan ötürü kelime-i şehâdetle taʿkîb edip cemʿ-i İlâhî olarak iki defʿa “eşhedü en lâ ilâhe illallâh” denildigi, âsâr ve sıfât ile meşhûd olan -olunan- ancak vech-i Allâh'dır.”

(Güler, Muhammed İkbâl (2021). “Kolağası Ali Rızâ Efendi ve ‘Muhtasar Hakîkat-ı Salât’ Adlı Risalesi”. TürkiyatAraştırmaları Enstitüsü Dergisi- Journal of Turkish Researches Institute. 70, (Ocak-January 2021). 123-148, s. 139.)