ABDULLAH

(d. ?/? - ö. ?/?)
Âşık
(Âşık / 17. Yüzyıl / Azeri)
ISBN: 978-9944-237-86-4

17. yüzyıl Azerbaycan sahası âşıklarından olup hayatı hakkında bilgi yok denecek kadar azdır. Var olan bilgeler ise; sözlü kaynaklarda ve hayatı etrafında oluşan “Cahan ve Abdullah” adlı dastan (halk hikâyesi)dan elde edilmiştir. Bu sebeple araştırıcılar onun bu özelliklerini dikkate alarak 17. yüzyılda yaşadığı düşüncesinde birleşmişlerdir. Eldeki kaynaklarda öğrenim durumuyla ilgili bilgi yoktur. Azerbaycan’da olduğu kadar Türkiye’nin bilhassa Doğu Anadolu Bölgesi’nde hayatı etrafında oluşan hikâyenin anlatılması ve bazı şiirlerinin bilinmesi onun sevildiğinin ve toplum nezdinde itibarlı olduğunun kanıtı olarak düşünülebilir (Akyüz 1968: 84-88; 148; Aydın: 1971: 13-15).

Âşık Abdullah’ın eser ölçütünde bir çalışması yoktur. Bununla birlikte Türkiye ve Azerbaycan’da yayımlanan antoloji ve öğrenci tezlerinde hakkında bilgi bulunmaktadır (Efendiyev 1985: 240-241; Elizade 1930: 61-66; Tekin 1953: 16; Aşıglar 1960: 33-39). Âşık şiirinin hemen hemen bütün şekil ve türlerinde söylemiş olmasına karşılık, geraylı (8’li koşma) ve goşma (koşma)larıyla öne çıkmıştır. Elde bulunan şiirlerinin tamamı hece vezniyle olup, dili durudur. Geraylı ve goşmalarında daha çok sevgili, felekten şikâyet, şanssızlık ve kavuşamama gibi konuları işlemiştir. Aslında talihinden, bahtından, kavuşamamaktan şikâyet ettiği kişi Cahan olup onu sıkça dörtlüklerinde de dile getirmiştir:" Seher seher gefil çıhdım garşıma/Sandım sensen bağçalarda gül Cahan/Keklik kimi sen gehgehe çalanda/ Hoşa gelir o sendeki dil Cahan" (Sakaoğlu, Alptekin, Şimşek 2000: 58).

Edebî sanatları kullanmada, bilhassa benzetme ve telmih sanatlarında çok başarılıdır. Aşağıdaki dörtlükte Leyla ile Mecnun’a telmihte bulunulmasına bakılırsa Cahan’a olan tutkusu daha kolay anlaşılabilir. "Fatma’nın gözleri zöhre’nin gaşı/Vurubdur sineme yanar ateşi
Leyli’nin ve’desi çaşmenin başı/Mecnun tek gözlerem men de il Cahan (Sakaoğlu, Alptekin, Şimşek 2000: 59). Türkiye’de olduğu gibi Azerbaycan sahasında da âşıkların hayatları etrafında dastan (halk hikâyesi) anlatılması ve şiirlerinin sözlü kaynaklarda hâlâ yaşıyor olması onun hem Azerbaycan’da hem de Türkiye’nin Doğu Anadolu Bölgesi’nde sevildiğinin delilinden başka bir şey değildir.

Kaynakça

Ahundov, Ehliman (1964). Telli Saz Üstadları. Bakı: Azerneşr Neşriyat.

Ahundov, Ehliman, Tehmasib Ferzeliyev, İsrafil Abbasov (1983). Azerbaycan Aşıgları ve El Şairleri. Bakı: “Elm” Neşriyatı.

Akyüz, İnayet (1968). Iğdır Azerilerinin Halk Edebiyatı. Yayınlanmamış Lisans Tezi. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi. 

Aşıglar (1960). Bakı: Respublika Xalq Yaradıcılığı Evi.

Aydın, Âşık Lütfi (drl.) (1971-1972). “Dede Kasım’dan Hikâyeler”, Karseli. 7 (84), Temmuz: 13-15’ten itibaren sayı atlatmaksızın dokuz sayı, 8 (92). Mart: 13-15.

Başlangıcından Günümüze Kadar Türkiye Dışındaki Türk Edebiyatları Antolojisi (Nesir-Nazım) 2/ Azerbaycan Türk Edebiyatı II (1993). Ankara: Kültür Bakanlığı Yay.

Efendiyev, Paşa (1985). Halgın Söz Hezinesi. Bakı: Maarif (Mekteb kitapxanası).

Elizade, Hümmet (1930). Azerbaycan Aşıgları II. Bakı: Azernşr.

Sakaoğlu, Saim, Ali Berat Alptekin, Esma Şimşek (1985). Azerbaycan Aşıgları ve El Şairleri. İstanbul: Halk Kültürü Yay.

Sakaoğlu, Saim, Ali Berat Alptekin, Esma Şimşek (2000). Azerbaycan Âşıkları ve Halk Şairleri Antolojisi I (16-18. Yüzyıllar). Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yay.

Tekin, Ahmet (1953). “Azerbaycan Halk Edebiyatından Derlemeler”, Azerbaycan. 1(1): 13. 


 

Madde Yazım Bilgileri

Yazar: PROF. DR. ALİ BERAT ALPTEKİN
Yayın Tarihi: 06.02.2015
Güncelleme Tarihi: 02.12.2020

Eserlerinden Örnekler

Goşma

İsterem ki yön çevirem vetene
Sen de menimle varlı könlüm
Heyri varsa da zereri de var
İniceme çekende zereli könül

Nişana veriben nişana alan
Girib yar koynunda gülistan olan
Ezelden seninle can ha can olan
İndi neçin düşdün aralı könlüm

Abdulla’yam budur sözün kütahı
Yetişsin dadına şahların şahı
Sidkile getirdim hakka penahı
Cahan’dan bir yerde kalalı könlüm

Sakaoğlu, Saim-Ali Berat Alptekin- Esma Şimşek (2000). Azerbaycan Âşıkları ve Halk şairleri Antolojisi I (16-18. Yüzyıllar). Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yay. s. 58.


İlişkili Maddeler

Sn.Madde AdıD.Tarihi / Ö.TarihiBenzerlikİncele
1Resul Rızad. 19 Mayıs 1910 - ö. 1 Nisan 1981Doğum YeriGörüntüle
2HÜSEYİNd. 1811 - ö. 1891Doğum YeriGörüntüle
3LATİF YUNUSİd. 1966 - ö. ?Doğum YeriGörüntüle
4Resul Rızad. 19 Mayıs 1910 - ö. 1 Nisan 1981Doğum YılıGörüntüle
5HÜSEYİNd. 1811 - ö. 1891Doğum YılıGörüntüle
6LATİF YUNUSİd. 1966 - ö. ?Doğum YılıGörüntüle
7Resul Rızad. 19 Mayıs 1910 - ö. 1 Nisan 1981Ölüm YılıGörüntüle
8HÜSEYİNd. 1811 - ö. 1891Ölüm YılıGörüntüle
9LATİF YUNUSİd. 1966 - ö. ?Ölüm YılıGörüntüle
10Resul Rızad. 19 Mayıs 1910 - ö. 1 Nisan 1981Alan/Yüzyıl/SahaGörüntüle
11HÜSEYİNd. 1811 - ö. 1891Alan/Yüzyıl/SahaGörüntüle
12LATİF YUNUSİd. 1966 - ö. ?Alan/Yüzyıl/SahaGörüntüle
13Resul Rızad. 19 Mayıs 1910 - ö. 1 Nisan 1981Madde AdıGörüntüle
14HÜSEYİNd. 1811 - ö. 1891Madde AdıGörüntüle
15LATİF YUNUSİd. 1966 - ö. ?Madde AdıGörüntüle