Madde Detay

Âciz mahlaslı Mehemmed Helife’nin 19. yüzyılın ilk yarısında yaşadığı düşünülmektedir. Firidun Bey Köçerli, Mirza Yusuf Garabaği’ye dayanarak şairi Vagif devri, yani 18. yüzyıl şairlerinden saymaktadır (1981: 239). Âciz, Güney Azerbaycan’ın Serab şehrinde doğmuştur. Doğum ve ölüm tarihleri tam olarak bilinmemektedir. Şairin 72 yaşında vefat ettiği tahmin edilmektedir.

Yetenekli bir hattat olan Âciz’in eserlerinin bir kısmı yayımlanmıştır (Kafkasyalı 2002: 220). Köçerli, şairin Divanının 1856-57 yıllarında Tebriz’de basıldığını ifade etmektedir. Divanın tamamını inceleyen araştırmacı, müstensihle ilgili bütün bilgilere ulaşmasına rağmen, şairin hayatıyla ilgili neredeyse hiçbir bilgiye eserde yer verilmemesine eseflenmektedir.

Şiirlerinden hareketle Âciz’in Fethali Şah ve Abbas Mirza’nın zamanında yasadığı ve bu şahıslara methiyeler yazdığı bilinmektedir. Klasik tarzda yazdığı kaside, gazel, muhammes ve murabbalarında çok başarılı olan şair, halk şiiri tarzında yazdığı eserlerde çok da başarılı olamamıştır. Şiirlerinde kendi biyografisi ve döneminin sosyal siyasi olayları ile ilgili belge niteliğinde ipuçları yer almaktadır. Özellikle İran’la Osmanlı ve Çar hükumeti arasında yapılan savaşlarla ilgili önemli bilgiler yer alır. Âciz’in de başından 15. yüzyıl şairi Şeyhî’nin yaşadığı olaya benzer bir olay geçmiş, devlet tarafından kendisine verilen Kırkbulak adlı köy kısa sürede elinden alınarak devlet mülküne katılmıştır. Şairin bu konuda yazdığı bir şiiri de bulunmaktadır. Araştırmacı Ezize Ceferzade şairi Gırhbulaglı Âciz şeklinde tanıtmış ve onun şiirdeki gücünden, özellikle mübalağa sanatını çok başarıyla kullanmasından övgüyle bahsetmiştir (Ceferzade 1999: 27-28). Biladiye türünde eser veren şair, Tahran’ı öven bir şiir de yazmış ve bu şiirinde Tahran’ı birçok şehirle mukayese ederek buranın üstünlüğünü ve vazgeçilmezliğini anlatmıştır. Klasik tarzdaki şiirlerinde Fuzulî etkisi, halk edebiyatı etkisiyle yazdığı şiirlerinde ise Vagif etkisi görülmektedir. Halk şiiri tarzında yazdığı eserlerden sadece 7 tane koçaklaması elde bulunmaktadır.

 

Ceferzade, Ezize (1999). Azerbaycan Poeziyasında Halk Şiiri Üslubu. C. I. Bakı: Bakı Üniversitesi Neşriyatı. 

Kafkasyalı, Ali (2002). İran Türk Edebiyatı Antolojisi. C. III. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Basımevi. 2

Komisyon (hzl.) (1988). Azerbaycan Klâssik Edebiyyatı Kitabhanası. C. 8. Bakı: Elm Nesriyyatı. 

Köçerli, Firidun Bey (1978). Azerbaycan Edebiyatı. C. 1. Bakı: Elm Nesriyyatı.

Manafi, M, Ekberov, Z. Gasımova, R. (1981). Cenubi Azerbaycan Edebiyyatı Antologiyası. C. I. Bakı: Elm Nesriyyatı. 

Gazel 

Bu peridir göze nümayândır

Men demem beyle hüsn-i insandır

Allah Allah ne çöhre ne sima

Metle-i nuru feyz-i sübhândır

Bu nece zülfdür bu ne ruhsar

Şeb-i yelda vü mâh-ı tabandır

Dağılıb bu-yı muyun âlem ara

Misk bigedr enber erzândır

Ol hem-i zülf-i tabidarında

Dil giriftârı egl heyrandır

Neçin ol türre-yi hem-ender-hem

Geh perisân ü gâh lerzandır

Dil ü din aldı gesd-i cân eyler

Bu ne gaş ü ne göz ne müjgândır

Bu dil-i zâr ü natevânı görün

Her terefden ne tire-bârândır

Bir könül var idi apardı yâr

Galdı bir cân bu cân da gurbandır

Kafkasyalı, Ali (2002). İran Türk Edebiyatı Antolojisi. C. III. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Basımevi. 232-233.

Koçaklama

Ey felek gününden artıg

Bu gözelin camalı var

Senin birce yeni ayın

Bunun iki hilâlı var

Di gel hagdan keçme felek

Eger gele yüz min melek

Gör hansının bu gözel tek

Ağ üzde hett ü hâlı var

İstesen eyle imtahan

De çıhsın Hursid-i tâban

Yar arizin etsin eyan

Gör hansının zevâlı var

Men Aciz’em, derdin alım

Sene beyandır ehvâlım

Bu dönüb bahmağın zalım

Bir ev yıhan heyâlı var

Kafkasyalı, Ali (2002). İran Türk Edebiyatı Antolojisi. C. III. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Basımevi. 222.