Madde Detay

Karabuk / Safranbolu'da doğdu. Babasının görevi nedeniyle çocukluğu Antalya, Mersin ve Alanya'da geçen yazar, ortaöğretim hayatı süresince Tarsus Amerikan Koleji'nde, Alanya Ortaokulu'nda ve Mersin Tevfik Sırrı Gür Lisesi’nde okudu. Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Basın-Yayın Yüksek Okulu Sinema Televizyon Bölümü’nden mezun oldu (1969).

1968-1976 yılları arasında TRT Ankara Televizyonu’nda Kurtuluş Savaşı, Atatürk ve Atatürk devrimleri konulu belgesel filmler yönetti. Kültür, sanat, çocuk ve gençlik programları hazırladı. Türk Hava Kurumu (belgesel), Çocuk Esirgeme Kurumu (belgesel), Kolera (eğitim), Doğanın Korunması (üç bölümlük belgesel), Başkomutan Atatürk (belgesel), Cumhuriyete Doğru (belgesel), 30 Ağustos (belgesel), Dün Bugün Yarın (uzay çalışmalarına ilişkin üç bölümlük belgesel), Türküler Yakmak İsterdim Size (dünya açlık sorununu irdeleyen belgesel), Aile Planlaması (eğitim), Trafik (çocuklara yönelik eğitim dizisi), Eski Konaklar, Yeni Konuklar (Eski Evler Eski Ustalar dizisi Batı Akdeniz bölümü, belgesel), Portreler (13 bölümlük belgesel dizi), Gençlerle (gençlik programı, dizi), Fırat’ın Türküsü (8 bölümlük belgesel dizi senaryosu, Yön: Ertuğrul Karslıoğlu), Derinlerdeki Tarih (5 bölümlük belgesel dizi senaryosu, Yön: Şehbal Şenyurt) ve Göklerin Kızı Sabiha Gökçen (belgesel senaryosu, Yön: Ali Akyüz) hazırladığı programlardan bazılarıdır.

1973'te Türk Dil Kurumu üyeliğine seçildi. 1976'da öğretim üyesi olarak göreve başladığı, daha sonra bölüm başkanlığını yürüttüğü Dokuz Eylül Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi, Sinema TV Bölümü’nde Belgesel Film Yapım ve Yönetimi, Fotoğrafçılık, Yazılı Anlatım, Yaratıcı Yazarlık, Senaryo Yazarlığı, Televizyona Giriş, Televizyon Programcılığı, Fotoğrafçılık gibi dersler verdi. Üniversitedeki görevinden 1984'te ayrıldı. İstanbul'a dönerek 1984-88 yılları arasında çeşitli reklam ajanslarında reklam yazarlığı yaptı. İstanbul Üniversitesi, Maltepe Üniversitesi ve Yeditepe Üniversitesi'nde de öğretim görevlisi olarak ders verdi.

Bencil Dev isimli tiyatro eseri ile 1983 Kültür Bakanlığı Çocuk Oyunları Yarışması'nda başarı ödülü kazandı. Tiyatro oyunları Bencil Dev 1988'de İstanbul'da, Nar Tanesi ve Okulda Şenlik Var 1998'de Antalya'da sahnelendi.

Çağdaş Yaşamı Destekleme Derneği, Türkiye Yazarlar Sendikası, Reklam Yazarları Derneği ve Dünya İletişim Vakfı üyesi ve üç çocuk babası olan Adalı, 29 Eylül 2012'de İstanbul'da vefat etti.

Bilgin Adalı, kuzeni Kutlu Adalı’dan etkilenerek ve onun teşvikiyle ilk şiirlerini ilkokul yıllarında yazdı. Aralarında Jules Verne’in de olduğu bazı yazarlardan etkilenerek kısa öyküler yazmaya da yine bu yıllarda başladı. Lefkoşa’da yayımlanan Beşparmak dergisi ile Mersin’de arkadaşları ile birlikte çıkardıkları Kıyı dergisi, ilk şiirlerinin yayımlandığı süreli yayınlar oldu. Şiirleri, öyküleri, eleştirileri, denemeleri ve söyleşileri Argos, Akatalpa, Ana Dili, Devinim 60, Dost, Dönem, Sanat Çevresi, Hürriyet Gösteri, Oluşum, Radikal Kitap, Çağdaş Eleştiri, Gösteri, Soyut, Denizin Sesi, Türk Dili, Varlık, Yazko Edebiyat, Yordam ve Yusufçuk gibi dergi ve gazetelerde yayımlandı.

Bilgin Adalı'nın ilk kitabı bir halk hikâyesinden uyarladığı Âşık Garib 1972'de yayımlandı. 1980'de yayımlanan Barışın Tarihçesi ise basılan ilk şiir kitabı oldu. Şiir yazmaktan hiç vazgeçmeyen Adalı'nın 1977-2007 yılları arasında yazdığı şiirlerin tümü 2011'de Eskimeyen Yüreğim adıyla yayımlandı. Çocuklar için yazmaya yönelmeden önce, 1990'da yayımlanan, tek öykü kitabı Gün Dağların Ardında'dır. Adalı'nın kişisel gelişim alanında bir çevirisi ve dünya edebiyatından edebî eser çevirileri de mevcuttur. Adalı'nın çevirmenliği onun yazın yaşamındaki en büyük zenginliklerden biri olarak görülebilir. Yetişkinler ve çocuklar için çevirdiği eserlerin yanında uyarlamaları da bu değerlendirmenin içine alınmalıdır. Yazar, insanlık tarihinin en eski, anlatım gücü en kuvettli, hafıza metinleri olan destanları çocuklar ve gençler için uyarlama yoluna gider. Bahsi geçen eserler Gılgamış Destanı, Odysseia Destanı ve İthake Kralı Odysseus’un Serüvenleri, Troya savaşı ve İlyada Destanı, Dede Korkut Destanları ve Oğuz Kağan Destanı'dır. Yazarın çocuklar için yazdığı Bencil Dev ve Nar Tanesi adlı tiyatro eserleri de ilki Oscar Wilde'ın aynı adı taşıyan bir öyküsünden, ikincisi ise bir Anadolu masalından uyarlamadır. Böylece yazar, kendinden önce yaratılan metinleri, sürdürülen geleneği, işlenen duyguları ve düşünceleri değiştirerek ve dönüştürerek yeniden yaratır. Eserlerindeki çeşitliliğin ve zengin düş dünyasının temelleri buna dayanmaktadır.

Çocuk yazarındansa çocuklar için yazan yazar nitelemesini doğru bulduğunu belirten Adalı, yazarlığı ve eserleri hakkında "Ben yazarken, öncelikle didaktik olmamaya çalışıyorum, sonra yoksulluk ve yoksunluk edebiyatından uzak duruyorum. Çocukların kolayca, severek okuyabilecekleri heyecanlı bir serüven içinde de onlara anlatılabilecek ve onların severek okuyabilecekleri pek çok şey var. Sanırım, uyarlamalar dışındaki tüm kitaplarımın çatısı bu olmuştur. Tarihte de çevre bilincinde de alternatif yapılar kurmaya çalıştım" (Kadir 2012) cümlelerini kurar. Çocuklar için yazmak konusunda ise bu yolda yürümek isteyenlere yol gösterir, fikirlerini açıklar: "Ben, çocuklar için öykü, roman, şiir, oyun yazacağım. Tıpkı büyükler için yazıldığı gibi. Yani öyle yapmalıyım. Dilimi biraz daha yalın tutmalıyım belki büyükler için yazanlara oranla. Cümlelerim çok uzun, karmaşık olmamalı. Derin, felsefi tartışmalara yol açacak konular seçmemeliyim. Çocuklara ille de bir ders vermem gerekiyorsa, onları da satır aralarında, gizlice söylemeliyim. Çocuğun kitabı bir görev gibi okumasını önleyecek, onu çekip götürecek küçücük de olsa bir serüven tadını asla ihmal etmemeliyim. Çocuğun yaşadığımız dünyayı, daha yüzeysel sayabileceğimiz bir düzlemde de olsa (yüzeysel olup olmadığı çok tartışılabilir bir konu elbette), yetişkinler gibi algıladığını unutmamalı, özellikle de çocukları yetişkinlerin az gelişmişi gibi algılamamalıyım." (Adalı ty).

Çocuklar için yazdığı eserlerinde yer alan temalar çoğunlukla dostluk, hoşgörü ve sevgidir. Yarattığı kahramanlar ne sadece olumlu ne de sadece olumsuz özellikler taşır. Buna karşın olumlu tiplerin ağırlıkta olduğu söylenebilir. Kahramanlar insan sevgisi temelinde hareket eder; yardımsever ve doğaya duyarlıdır. Sorunlar karşısında güçlüdürler ve problem çözme yetisine sahiptirler.

Aile ilişkileri de yazarın eserlerinde önemli bir yer tutar. Çocuklar sevgi ile büyütülür, ailenin içinde dayanışma ve iş bölümü vardır. Yetişkinler çocuklara hoşgörü ile yaklaşır; onlara iyiyi ve güzeli öğretmek için özverilidir. Çocuklara güvenirler ve onlara destek olurlar. Kaledibi Sokağı, yazarın çocuk okurlara aktarmak istediği aile ve çocuk arasındaki sağlıklı ilişkinin en güzel örneklerden biridir. Adalı’nın çocukluğunda ailesi ile Antalya’da geçirdiği zaman diliminden bir kesitin anlatıldığı otobiyografik bir romandır.

Dünyamızın İlk Şafağı, Ateşin Çocukları, Bolluk ve Savaş kitaplarından oluşan Çatalhöyük Öyküleri, Mavi Gezegenin İlk İnsanları, Zaman Bisikleti 1-2 insanlık tarihinin ilk dönemlerinin ve -insanların sevgi ve hoşgörüyle birlikte hareket ederek yardımlaşarak ilerleme kaydettikleri, yeni buluşlar yaptıkları- uygarlığın gelişiminin anlatıldığı eserlerdir. Çocukların uygarlık tarihine karşı merak ve ilgi ile yaklaşmalarını sağlamak bu eserlerin kazanımlarının başında gelir.

Adalı, çocuklar için yazılan eserlerde zaman zaman insan dışı varlıkları kahraman olarak yerleştirmiştir. Yavru Aslan, Yavru Kartal ve Sarı Kanarya kitaplarından oluşan Renklerin Kardeşliği serisi, Meraklı Karınca Cimcim’in Serüvenleri, Meraklı Karınca Cimcim Yollarda ve yazarın vefatından sonra basılan son kitaplarından biri Kanatlı Kirpiyle Uçan Kaplumbağa adlı eserlerinde hayvanlar başkahraman olarak seçilmiştir. Diğer bir yandan insanların yanında hayvan karakterlerin de yer aldığı, hayvan sevgisinin ve dostluğunun işlendiği eserlerin başında Havşan Öyküleri, Arkadaşım Papi ve Benekli örnek gösterilebilir. Bu metinlerde yazar, hayvanlara yüklenen evrensel değerleri ön planda tutularak değer aktarımını sağlamayı amaçlamıştır.

Adalı, eserlerinde sorgulama, eleştirel düşünme ve çözüm üretmenin yanında çocuklar için gerekli olan empatiyi kahramanların davranışları ve duyguları aracılığıyla işler. Böylece yazar eserlerinde çocukların sağlıklı bir birey olma yolunda ilerleme aşamasında onların karşısına olumlu kahramanlar çıkararak onları iyiye ve güzele yönlendirir. Çocuklara iyi örnek olacak, onların ruhsal gelişimlerine katkı sağlayacak kahramanlar yaratır; bu kahramanların başlarından geçen çeşitli olaylar anlatır.

Bilgin Adalı, çocuklar için yazdığı eserlerde dil kullanımına çok özen gösterir. Deyimleri, ikilemeleri, kalıp sözleri, benzetmeleri ve terimleri de kullanarak çocukların hem dil kullanımının gelişmesi hem de iyi bir edebî metnin beraberinde getirdiği estetik zevkin aşılanması yolunda başarıya ulaşmıştır. Yazar, çocukların ilgisini çekebilmek ve onlara okumayı sevdirebilmek için konu seçiminde de titiz davranır. Eserlerinde çocuklar için sıradışı ve içinde merak unsuru barındıran hikayeler anlatır. Tarihten, destanlardan, halk hikâyelerinden, masallardan, yaşadığı çağın teknolojisinden faydalanarak eserlerini kurgular.

Demirkaya (2009: 303), “Tematik öğretimde bilimsel bilgilerin Türkçe derslerinde kullanılmasında, tarihsel olgu ve olayların Sosyal Bilgiler dersinde anlatılmasında, buluş ve icatların Fen ve Teknoloji veya Teknoloji Tasarım dersinde kavratılmasında yardımcı olabileceğini” ifade ederek Bilgin Adalı’nın çocuklar için yazdığı romanların ve öykülerin ilköğretim programlarında örnek metin olarak okutulabileceğine dikkati çeker.