Madde Detay

Mahmûd Paşa, Osmanlı döneminin devlet adamı şair ve nasirlerindendir. Kaynaklar onun devşirme olduğu konusunda mutabıktır. Edirne Sarayı’nda Mehmed Ağa’nın himayesiyle iyi bir eğitim almış ve II. Murâd’a sunulmuştur. İstanbul’un fethinde Fâtih Sultân Mehmed’in yanında bulunan Mahmûd Paşa, Belgrad kuşatmasından sonra vezirliğe getirilmiş, on beş yıl bu görevde kalmış ve ardından azledilmiştir. 1470’de donanmanın düzenlenmesiyle görevlendirilmiş, iki yıl sonra yeniden sadrazam olmuş, ancak bir müddet sonra azledilmiştir. Mahmûd Paşa, Fâtih Sultân Mehmed’in oğlu Şehzâde Mustafâ ile aralarında düşmanlık olduğu ve şehzadenin ölümünde parmağı bulunduğu gibi söylentiler yüzünden Yedikule zindanına atılmış, idam edilerek kendi yaptırdığı caminin türbesine gömülmüştür. Adnî mahlasını tahallüs eden Mahmûd Paşa, devrinin âlimlerinden ve şairlerin hamilerindendir. Bu meziyetleriyle ilim ve sanatın gelişmesine önemli katkılarda bulunmuştur. Şairin dört nüshası tespit edilen ve1 kasideyle 94 gazelden oluşan Türkçe Dîvânı yayımlanmıştır (Yücel 2002). Farsça Dîvânı’nın nüshaları “İstanbul Üniversitesi Kütüphanesi T.Y. 1962, vr. 32b-48b; Millet Kütüphanesi Ali Emirî Manzum 278, vr. 1b-15b ve Atatürk Kütüphanesi MMK 10c-83, vr. 41a-71a”da bulunmaktadır. Adnî’nin müstakil bir eser niteliğinde olmayan Farsça inşâlarınınsa kimi mecmualarda kayıtlı nüshalarına rastlanmaktadır (Yücel 2002: 29; Tekindağ 1955: 50-51). Sade ve pürüzsüz bir dille âşıkane ve samimi şiirler yazan Adnî, özellikle şiirlerinden ziyade inşadaki başarısı ile tanınmıştır. Tezkireciler de onun nasirliğinin şairliğinden üstün olduğu görüşündedirler.

Arslan, Mehmet (2013). Osmanlı Sadrazamları Hadîkatü’l-Vüzerâ ve Zeylleri. İstanbul: Kitabevi Yay.

Aslan, Ferhat ve Enfel Doğan (2010). “Mahmud Paşa Menkıbesi Üzerine Dil Bilgisel ve Halk Bilimsel bir İnceleme”. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi XXXIX: 47-102.

Cunbur, Müjgan (2002). “Adnî”. Türk Dünyası Edebiyatçıları Ansiklopedisi. C. I. İstanbul: AKM Yay. 118-119.

Çavuşoğlu, Mehmed (2011). “Kanuni Devrinin Sonuna Kadar Anadolu’da Nevâyi Tesiri Üzerine Notlar”. Gazi Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi (8): 23-35.

Erdem, Mehmet Dursun, M. Kuzubaş (2007). “Menkıbe-i Sultân Murâd (Giriş-Dil İncelemesi-Çeviriyazı Metin) Mahmud Paşa Menkıbesi”. Turkish Studies Türkoloji Araştırmaları Dergisi 2/2: 218-229.

Kufacı, Osman (2006). Adnî Divanı ve Adnî Divanı’nda Benzetmeler. Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi.

Okumuş, Sait (2011). “Klasik Türk Edebiyatında XV. ve XVI. Yüzyıl Nesir ve Nâsirlerine Bakış”. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi 4 (18): 86-119.

Tekindağ, Şehabeddin (1955). "Ciro-Truhelka Dubrovnik Arşivinde Türk İslam Vesikaları" İstanbul Üniversitesi Enstitü Dergisi I: 50-51. no. 18-23.

Tekindağ, Şehabeddin (2003). “Mahmud Paşa”. İslâm Ansiklopedisi. C. 27. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yay. 376-378.

Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi (1977). C. 1. “Adnî Mahmud Paşa”. İstanbul: Dergâh Yay. 39.

Uçman, Abdullah (1977). “Menâkıb-ı Mahmud Paşa-yı Velî maa Ebü’l-Feth Mehemmed Han Gazi”. Hareket Dergisi (115): 27-37.

Yücel, Bilal (hzl.) (2002). Mahmud Paşa, Adnî Divanı. Ankara: Akçağ Yay.

Gazel

İtdüğümçe ruhlarun şevkiyle âh

Odlara yanar felekde mihr ü mâh

Ölicek ey meh hatun sevdâsıla

Sinüm üzre bitiser mihr-i giyâh

Gün yüzünden çünki yüz döndürdi zülf

Bu kamer devrinde oldı rû-siyâh

Gün deyeydüm sana ey meh-rû eğer

Gün geyüp câme urınsaydı külâh

Neydüğüm bezm-i belâda bilmedün

Etmeyinçe sûzıla efgân u âh

Kehrübâ bigi rakîbi dek buyur

Kapayın germiyyetile misl-i kâh

Adni’yi yâd itdün ey hûr-ı behişt

Seni sevdüğüm mi olmışdur günâh

(Yücel, Bilal (hzl.) (2002). Mahmud Paşa, Adnî Divanı. Ankara: Akçağ Yay. 42.)