Madde Detay

İstanbul’da doğdu. Asıl adı Mehmed olup, Sultan Süleyman'ın vezir ve defterdarlarından Hüseyin Paşa’nın ikinci oğlu (Erdem 1985: 230), sır katibi Natî Mustafa Bey’in kardeşidir. Sultan hocasıdır. Bazı kaynakların isim benzerliği sebebiyle ceddi küçük Mustafa Paşa ile karıştırıp yanlış olarak Natî Küçük Mustafa Paşa diye yazdıkları Natî Mustafa Bey'in biraderidir (Erdem 1985:230). SafâYî’nin kaydettiği fazla 2 şiirden farklı olarak Râmiz, şairin önce babasının sonra kendisinin hayatını ayrıntılı bir kronoloji ile kayıtlara geçirir. Buna göre Afvî, hâcegân-ı Dîvân-ı Hümâyûn'dandır (Ramiz 1985: 230; Çapan 2005: 427). 1138/1725’te mevkufat kalemine, 1140/1727’de Anadolu muhasebeciliğine, 1144/1731’de de maliye tezkireciliğine atanmıştır. 1145/1732’de ölmüş ve Sinan Paşa türbesi civarındaki mezarlığa defnedilmiştir (Erdem 1985: 230, Kurnaz 2003: 3/99). Ölümüne, Hayatî adlı şair "Afvî El-hacc Muhammed ola mafuvv-ı Hudâ" (Erdem 1985: 230) mısraını tarih düşürmüştür.

Afvî, şiir ve inşasıyla tanınmıştır. Ayrıca hattı ve imlâsı güzeldir (Çapan 2005: 428). Sultan Ahmed Han'ın Kâğıthane’de Ferahfezâ sahnında Sadabad adlı bir kasır yaptırması üzerine, zamanın şairleri gibi kasr övgüsünde bir kaside yazarak Veziriazam İbrahim Paşa aracılığıyla huzura sunmuştur.  Safayi Tezkiresi’nde bu kasidenin 36 beyti kaydedilmiştir. Bu tezkirede, Afvî tarafından kaleme alınan, Şehzade Numan için yazılmış 19 beyitlik bir tarih manzumesi de yer almaktadır (Çapan 2005). Afvî, Râmiz tarafından padişahın emriyle Aynî Tarihi tercümesini yapan komisyonda görevlendirilmiş ve tarihin bir kısmını tercüme etmiştir (Erdem 1985: 231; Kurnaz 2003: 3/99). Osmanlı Müellifleri’ne göre büyük bir cilt Osmanlı Tarihi (Tarih-i Osmanî) yazmışsa da basılmamıştır. Bu Osmanlı tarihi 971/1563-1008/1599 senelerini kapsamaktadır. Bitiriliş tarihi 1135’tir (Kurnaz 2003: 3/99).

Çapan, Pervin (hzl.) (2005). Mustafa Safayî Efendi Tezkire-i Safayî. Ankara: AKM Yay. 

Erdem, Sadık (1985). Râmiz ve Âdâb-ı Zurafâ’sı. Ankara: AKM Yay.

Kurnaz, Cemal ve Mustafa Tatcı (hzl.) (2003). Bursalı Mehmed Tâhir, Os­manlı Müellifleri. Ankara: Bizim Büro Yay.

Kurnaz, Cemal ve Mustafa Tatcı (hzl.). (2001). Mehmet Nail Tuman, Tuhfe-i Nâilî, Divan Şairlerinin Muhtasar Biyografileri.  Ankara: Bizim Büro Yay.

Müstakimzade Süleyman Sadeddin (2000). Mecelletü’n-Nisâb fi’n-Nisbi ve’l-Künâ ve’l-Elkâb. (Tıpkı Basım). Ankara: KB Yay. 

Der-Medh-i Sadâbâd

Hoşâ kasr-ı bülend-eyvân gerden ü tâk-ı sultânî

Ki ârâyiş-fezâ-yı sahnıdır taht-ı cihânbânî

 

Ne kasr ol mesned-ârâ-yı hıdiv-i milket-i âlem

K’olur nîreng-i tahsîn ana evreng-i Süleymânî

 

Ne kasr ol cennet-sây-ı çarh-ı heftomîn hem-ser

Sipihre çıkmada sît ü sadâ-yı rifat ü şânı

 

Ne kasr ol kasr-ı Sadâbâd-ı şöhretgîr-i âlem kim

Binâ kıldı anı ol şehriyâr-ı mülk-i Osmânî

 

Ne kasr ol kasr-ı âlî-baht-ı sultân-ı cihân-ârâ

Hümâyûn-ı tâli-i pertev-fürûz-ı zıll-i Yezdânî

 

Ne sultân ol şeh-i hüsrev-sipâh-ı milketârâ

Degül saff-ı niâlinde cihânın cümle rahşânı

 

Ne şeh ol dâver-i gerdûn habâb-ı âsmân-haşmet

Sezâdır bende-i dergâhı etse mihr-i rahşânı

 

Ne şeh ol şâh-ı vâlâ-rütbe dârû-yı felek-mesned

Ki zerrîn nal-i rahş-ı şevketidir mâh-ı nûrâni

 

Ne şeh ol şâh-ı İskender çeşm-i sultân Ahmed Han

Gubârdur ki vâlâsıdur kuhl-ı Sıfâhânî

 

Kudûm-i pâki verdikçe şeref bu cây-ı dil-cûya

Olur her bir taraf behcet-nümâ-yı zevk-i ruhânî

 

Ne cây ol Kâgıthâne ....

Hevâsından olur dil neşve-yâb-ı feyz-i Rabbânî

 

Ne cây ol cây-ı âşâyiş-nümâ-yı ehl-i istidâd

Nümâ-sâz etmede âb u hevâsı gülşen-i cânı

 

Zihi cân-ı safâ-ârâ-yı bahş u nüzhetgâh

Ki teşrîf eyleye sultân-ı heft iklîm-i hâkânî

 

Görüp bu câyı şâyân-ı nigâh ragbet ü lutfu

Hemân bünyâdına bu kasrın etdi emr ü fermânı

 

Edip yani havâle uhde-i sadr-ı kerem-kâra

Yapıldı böyle bir kasr-ı hâvernâk-ı reşk-i sultâni

 

Ne sadr ol sâhib-i sadr-ı sadâret-i nazm-ı devlet

Odur hâlâ vezîr-i azâm u damad-ı şehriyârî

 

Vezîr-i azâm-ı deryâ-dil- hoş-âver-i inâm

Eder sîr-âb-ı lutfu teşnegân-ı cûd u ihsânı

 

Mekârim-pîşe İbrâhîm Pâşâ-yı kerem-haslet

Şumâr-ı vasfıdır hayret-fezâ-yı nev-i insânî

 

Cihân-nâdîde oldu böyle bir kasr-ı felek-fersâ

Ki olur hande-güşâ çerh-i gerdûn sakf-ı eyvânı

 

Nedir ol kasr-ı zerrîn kim şuâ-ı pertev-i nûru

Eder güm-geşte tahtü’l-arz hurşîd-i dırâhşânı

 

Ne kasr ol genc-i medfûn-serây-ı izz ü behcetdür

Tılısm-ı hikmet ile eylemiş ejder nigehbâni

 

Hümâ-yı lâne-sâz-ı evc-i ikbâl ü celâlindir

Mekân tutmuş kenâr-i bahri kân-ı dürr-i imkânı

 

Zer-endûz-ı makâr nigâhı nakş-ı pür-letâfetdür

Temâşâsında dem-beste olur mihr-i edâ Mânî

 

Nesîh-i zer-keşi haytü’ş-şuâ-i mihr-i devletdir

Nutâk-ı cüftü oldu şule bend-i şem-i nûrânî

 

Hemîşe bülbül-i dil nâme-sâz-ı bâg-ı vasfıdır

Hazân nâdîdedir bu kasr-ı ikbâlin gülistânı

 

Akıtdı lüle-i âb-ı mekârim çeşme-i cûdı 

Edip icrâ-yı himmet menbau’l-hayr-ı firâvânı

 

Sebilâsâ müselsel resm-i nev-îcâd-ı şâhidür

Başı mecrâ-yı ihsândır ayagı cûy-ı şâdânî

 

Eger bir cürasın nûş eylese Hızr âb-ı pâkinden

Olur lezzetinden dest-bûy-ı âb-ı hayvâni

 

Olur sâye-endâz-ı şeref-pîrâ-yı teşrîfi

Muhassal kasr-ı cennet şân olur o evsâf-ı şâyânı

 

Degildir encüm-i seyyâre yer yer eyledi icrâ

Kudûm-i şâh-ı zîşâna felek resm-i zer-nişânı

 

Tokutdu zer-kumâş-ı târ u pûd-ı mührünü hâver

Ederse makdem-i pâkine pây-endâz-ı erzânî

 

Degül evsâfı çün gâyet-pezîr-i midhat-i zâti

Duâ-yı devletiyle Afviyâ ver pâyânı

 

Hudâ zât-ı hümâyûnun hatâdan hıfz edip dâim

Ede hem hâk-i pâyın tûtiyâ-yı ayn-ı ayânı

 

Hudâ kasr-ı kerem-bünyânın âbâdân edip her dem

İçinde zevk ü ayş ile makar eyleye anı

 

Hudâ ârâyiş-i kasr-ı hümâyûnun edip müzdâd

Ola efzûnter ömr-i ebedle şevket ü şânı

 

Dahı şehzâdegân-ı nûr-ı çeşm-i saltanat-âbâd

Olup mahfûz-ı Yezdânî olalar devlet-i unvâni

(Çapan, Pervin (hzl.) (2005). Mustafa Safayî Efendi Tezkire-i Safayî. Ankara: AKM Yay. 431).

 

Târih-i velâdet-i şehzâde Numân

Hıdıvv-i dâdger sultân-ı heft-iklîm-i hâkâni

Hümâyûn-baht-ı eslâf-ı mülûk-ı saltanat-pîrâ

 

Cenâb-ı Hazret-i Han Ahmedü’s-sâlis şeh-i âlem

Zamân-ı devletidir mâye-bahş-ı râhat-ı dünyâ

 

O şâhenşâh-ı vâlâ-kadr-i evreng-i saâdet kim

Gubâr-ı dergehidir tûtiyâ-yı dîde-i Dârâ

 

Vücûda geldi yani sulb-i pâkinden beşâretler

Arîkü’z-zât bir şeh-zâde-i memdûh u müstesnâ

 

Tulû etdi yine burc-ı şerefden ol kamer-talât

Göründü matlau’l-iclâlden bir mâh-ı bedrâ

 

Ruh-ı pürtâbı tan-endâz-ı şems-i evc-i izzetdir

Cebîn-i tâbnâki gurre-i garrâ-yı devlet-zâ

 

Olup yümn-i kudümü bâis-i ârâyiş-i âlem

Tonatdı çârsûde dehri şevkinden bütün dünyâ

 

Zihi hayru’l-kudûm-ı behcet-ârâ-yı asâlet kim

Cihân oldu neşet-efzâ-yı şevk-âşûb-ı ser-tâ-pâ

 

Nice evlâd-ı emcâd ile olunup şevketi müzdâd

Zamân-ı ömr-i tâbiiyi İlâhi ede istifâ

 

Duâ-yı devletin edip dedi târîhini Afvî

Ede şeh-zâde Numânı muammer ayn ile Mevlâ  sene 1135

(Çapan, Pervin (hzl.) (2005). Mustafa Safayî Efendi Tezkire-i Safayî. Ankara: AKM Yay. 431).