Madde Detay

Hayatı hakkında elimizde fazla bilgi olmayan 18. yüzyıl şairlerinden Ahmedî Diyarbakır’da doğdu. Doğum tarihi belli değildir. Babası Osman Ağa’dır. Küçük yaşta anne ve babasını kaybetmiş olan şair, ilim tahsiline erken yaşlarda başladı. Birecikli Şeyh Ebû Bekir’e intisap etti ve onun halifesi oldu. 1145 /1732-33’te hacca giden Ahmedî, ömrünün son dönemlerinde gittiği Diyarbakır’a bağlı Ali Pınarı Köyü'nde 1174 / 1760-61’de vefat etti.

Ali Emirî, kendisini görenleri görenlerden edindiği bilgiler ışığında Ahmedî’nin orta boylu, yuvarlak çehreli, mütevazı, dindar bir zat olduğunu belirtir (Kadıoğlu 2014: 33-34). Genç yaşta sakalının ağardığı eserlerinden anlaşılmaktadır. Şiirlerinde Ahmedî ve Mürşîdî mahlaslarını kullanan şairin eserleri şunlardır:

1. Yusuf u Züleyha: 27 başlık altında mesnevi nazım şeklinde kaleme alınmış olan eser 2590 beyitten oluşmaktadır. Eser, fâ‘ilâtün fâ‘ilâtün fâ‘ilün kalıbıyla yazılmıştır. Ahmed Mürşidî, meydana getirdiği eserlerinde özellikle Yûsuf u Züleyhâ mesnevisinde, doğrudan halka hitap etmekte, halkı hem bilgilendirmekte hem de eğitmektedir. Eser yayımlanmıştır (Kadıoğlu 2005).

2. Pendnâme (Ahmediyye): Kendi türü içinde büyük bir ilgiye mazhar olmuş eserlerden biri olan Pendnâme, 1149 / 1736-37’de yazılmıştır. Eser, Ahmed Bîcân Efendi’nin olarak düşünülmüş, hatta 1873 yılında yapılan taşbasması nüshasında eserin yazarı olarak Ahmet Bîcân gösterilmiştir. Ahmediyye olarak da anılan eser,  Mürîdî'nin Pend-i Ricâl adlı manzum nasihat-namesine naziredir. Ahmed-i Mürşidî’nin bu mesnevisine Muhammed Şerîf Efendi (1772-1844) de 1811 yılında Pend-i Gülistân ismini taşıyan bir nazire yazmıştır (Kılıç 2005). Ahmediyye, din, tasavvuf, İslam tarihi, ahlâk, sosyal ve bireysel hayat gibi konularda muhataba manzum formda kaleme alınan nasihat içerikli kıssalardan oluşur. Eser klasik telif kompozisyonuna bağlı bir şekilde münacat, Hz. Peygamber ve din büyüklerine yazılmış na't ve sebeb-i telifin yer aldığı giriş kısmı ile başlar. Ardından asıl konular işlenir. Konu bağlamında çeşitli nazım şekilleri ile söylenmiş şiirler araya serpiştirilir. Son kısımda ise dua ve telif tarihi manzumesi ile eser tamamlanmış olur. Ahmediyye'nin beyit sayısı neşirlerinde farklılık arz etmektedir. Matba’a-yı Osmâniyye, İstanbul 1303/1885-86 baskısında 9033 beyit bulunmaktadır (Kılıç, 2012).

Ahmedî'nin yazma hâlinde olduğu belirtilen Mevlid ve Vilâdet-i Hümâyûn-ı risâlet-penâhî adlı eserlerinden de söz edilmektedir (Yananlı 1989: 10; Beysanoğlu 1996: 209; Mermutlu 2012: 15).

Ahmed-i Mürşidî (1291). Ahmediyye (Pend-nâme). Dersa'âdet: Şirket-i Îrâniyye. 

Ahmed-i Mürşidî (1303). Ahmediyye (Pend-nâme). Dersa'âdet: Şirket-i  Osmâniye.

Ahmed Mürşidî (1304). Ahmediyye (Pend-nâme). İstanbul: Sahhaf İbrahim Efendi Matbaası.

Beysanoğlu, Şevket (1996). Diyarbakırlı Fikir ve Sanat Adamları. C.1.  Ankara. 208-214.

Beysanoğlu, Şevket (1985). “Ahmedî’nin Yûsuf u Zeliha Mesnevisi Üzerine”. Ziya Gökalp Dergisi. İstanbul. 208-214.

Dolu, Halide (1953). Menşeinden Beri Yûsuf Hikâyesi ve Türk Edebiyatındaki Versiyonları. Doktora Tezi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi.

Dolu, Halide (1952). “Yûsuf Hikâyesi Hakkında Birkaç Söz ve Bazı Türkçe Nüshalar”. TDED  IV: 419-455.

Güçlü, Âgah (hzl.) (1968). Pend-i Ahmediyye. Kitâb-ı Mürşid. İstanbul: İnkılâp ve Aka Kitabevleri.

Güner, Galip, Nurhan Güner (hzl.) (2003). Alî Emîrî-Esâmî-i Şu’arâ-yı Âmid. Ankara: Anıl Matbaası.

Kadıoğlu, İdris (2005). Diyarbakırlı Ahmedî, Yûsuf u Züleyhâ. (İnceleme, Metin, Dizin, Sözlük). Malatya.

Kadıoğlu, İdris (2009). "Kıssadan Hisse, Diyarbekirli Ahmedî'nin Yûsuf ile Züleyhâ Hikâyesi". Dicle Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 1 (2): 104-115.

Kadıoğlu, İdris (hzl.) (2014). Tezkire-i Şuarâ-yı Âmid. Ankara: Sonçağ Yay. 33-35.

Kılıç, Atabey (2005). Mürîdî ve ve Pend-i Ricâl Mesnevîsi (İnceleme-Tenkitli Metin-Dizin). İzmir: Akademi Kitabevi.

Kiremitçi, Ferdi (2012). "Muhammed Şerifî ve Pend-i Gülistan Mesnevisi". Bildiri Metni http://www.turkislamedebiyati.com/index.php?tema=1-2&s=1&id=233 [erişim tarihi: 21.10.2012]

Kurnaz, Cemal ve Mustafa Tatcı (hzl.) (2000). Bursalı Mehmet Tahir, Osmanlı Müellifleri. C. II. Ankara: Bizim Büro Yay. 172.

Kurnaz, Cemal ve Mustafa Tatcı (hzl.) (2001). Mehmet Nâil Tuman, Tuhfe-i Nâ’ilî, Divan Şairlerinin Muhtasar Biyografileri. C. I. Ankara: Bizim Büro Yay. 21.

Mermutlu, M. Sait (2012). Diyarbekirli Ahmed Mürşidî-Pendnâme. İstanbul: Büyüyenay Yay.

Yananlı, Hüseyin Rahmi (1989). Ahmed Mürşidî, Kitâb-ı Mürşid-i Pend-i Ahmediyye. İstanbul: Bedir Yay.

Yuluğ, Melih (1979). Ahmediyye Şerhi.  nşr. Alaattin Sağlam. İstanbul: Akpınar Yayınevi.

  Sana kurbân ola cânım Muhammed

 İki ‘âlemde dermânım Muhammed

 Seni görmezden akdem şevk-ı ‘aşkın

  Bana kâr etdi cânânım Muhammed

  Hayâlin gönlüme nakş oldu çıkmaz

 Cemâlin oldu seyrânım Muhammed

 Yakar ‘aşkın odu cism ile cânı

 İriş dermâna Lokmânım Muhammed

 Olursam ger yolunda pâre pâre

 Fedâ olsun sana cânım Muhammed

 Visâlin teşnesiyim eylerim âh

 İşit sen zâr u giryânım Muhammed

  N'olaydı irebilsem hâk-i pâya

 Geçirsem anda devrânım Muhammed

  Diler Ahmed ganî ümmet fakîri

 Göre mahşerde sultânım Muhammed

(Kılıç, Atabey (2005). Mürîdî ve ve Pend-i Ricâl Mesnevîsi (İnceleme-Tenkitli Metin-Dizin). İzmir: Akademi Kitabevi. 233-234.)