Madde Detay

Mustafa adlı bir kişinin oğlu olarak Bosna’nın Mostar kasabasında doğdu. İlim tahsili için İstanbul’a geldi. Bir müddet çeşitli âlimlerden ders aldıktan sonra zühd yoluna girerek Halvetî şeyhi Nûreddînzâde’ye intisap etti. Birkaç kere hac eden Alî Dede, uzun zaman Sigetvar’da Kanûnî Sultan Süleyman için yapılan türbenin şeyhi olduğundan “Türbe Şeyhi” unvanıyla tanındı. Bu görevdeyken zahirî ve batınî ilimleri yaydı. 1006/1597-98’de yapılan Varat Seferine katıldı. 1007/1598’de vefat etti.

Alî Dede’nin Muhâdaratü’l-Evâ’il ve Müsâmerâtü’l-Evâhir, Havâtimü’l-Hikem ve Hallü’r-Rumûz ve Keşfü’l-Künûz, Temkînü’l-Makām fî Mescidi’l-Harâm, Risâle fî Beyâni Ricâli’l-Gayb, Terbî‘u’l-Merâtib gibi çeşitli eserleri vardır. İbn Sînâ’nın Kasîde-i Rûhâniyyesine ait tercümesi ve “çarh” redifli kasidesi (Berlin Devlet Ktp. Doğu bl. Ms. or. quart 1988, vr. 479b-480a) gibi bazı manzum eserleri, Türbe Şeyhi Bosnalı Ali Dede’nin şiirlerinde “Harîmî” mahlasını kullandığını göstermektedir. Bazı ipuçları, Harîmî mahlaslı bir şair tarafından meydana getirildiği anlaşılan kırk hadis, Hz. Alî’nin kırk sözü, kırk hikmet ve Kasîde-i Münferice’nin nazmen tercümesi mahiyetindeki eserlerin de Bosnalı Alî Dede’ye ait olduğunu düşündürmektedir. Burada, “Harîmî” mahlasını kullandığı görülen Türbe Şeyhi Bosnalı Alî Dede’ye ait olduğu bilinen ve onun tarafından meydana getirildiği tahmin edilen bazı edebî eserler üzerinde durulacaktır:

Tercüme-i Kasîde-i Rûhâniyye: İbn Sînâ’nın meşhur Arapça kasidesinin nazmen Türkçe’ye tercümesidir.

Nazm-ı Ehâdîs-i Erba‘în: Bu eserde Kur’ân okuma ve ezberlemenin, Kur’ân ayet ve surelerinin faziletleri hakkındaki kırk hadis, ikişer beyitle nazmen Türkçe’ye çevrilmiştir.

Şerh-i Çihl-Kelâm-ı Emîri’l-Mü’minîn: Hz. Alî’ye ait kırk sözün ikişer beyitle Türkçe’ye çevirisidir.

Çihl Kelimât-ı Hikmet: Kırk hikmetli Arapça sözün ikişer beyitle nazmen Türkçe’ye tercümesidir.

Kasîde-i Münferice Tercümesi: İbnu’n-Nahvî’ye (ö.513/1119) nisbet edilen meşhur Arapça Kasîdetü’l-Münferice’nin nazmen Türkçe’ye çevirisidir.

Akbayar, Nuri (hzl.) (1996). Mehmed Süreyyâ, Sicill-i Osmanî. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yay.

Atâî, Nev‘î-zâde Atâullah (1268/1852). Zeyl-i Şakāik Atâî. İstanbul.

Babinger, Franz (1992). Osmanlı Tarih Yazarları ve Eserleri. çev. Coşkun Üçok. Ankara: KB Yay.

Bilge, Rifat (hzl.) (1947). Îzâhu’l-Meknûn fi’z-Zeyli ‘alâ Keşfi’z-Zunûn ‘an Esâmi’l-Kütüb ve’l-Fünûn. C. 2. İstanbul: MEB Yay.

Bilge, Rifat- İnal, İbnülemin Mahmud Kemal (hzl.) (1951). Bağdatlı İsmail Paşa. Hediyyetü’l-‘Arifîn Esmâ’ü’l-Müellifîn ve Asârü’l-Musannifîn. C. 1. İstanbul: MEB Yay.

Brockelmann, Carl (1943-49). Geschichte der Arabischen Litteratur. 2 C. Leiden.

Brockelmann, Carl (1937-42). Geschichte der Arabischen Litteratur. Supplementband. 3 C. Leiden.

Bursalı Mehmed Tâhir (1318/1900-1901). Meşâyıh-ı Osmâniyyeden Sekiz Zâtın Terâcim-i Ahvâli. İstanbul: Kitâbhâne-i Hilmî.

Bursalı Mehmed Tâhir (1333-42/1915-1924). Osmanlı Müellifleri. 3 C. İstanbul: Matbaa-i Âmire.

Büyük Türk Filozof ve Tıb Üstadı İbni Sina Şahsiyeti ve Eserleri Hakkında Tetkikler (1937). İstanbul.

Ceyhan, Âdem (2003). “Harîmî’nin Hz. Ali’den Kırk Vecize Tercümesi”.Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi. (2): 45-58.

Elmalı, Hüseyin (2002). “İbnu’n-Nahvi. el-Kasidetu’l-Münferice’si ve Tercümesi”. Dokuz Eylül Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. (16): 37-56.

Harîmî, Çihl Kelimât-ı Hikmet. Dr. Rifat Kütük Şahsî Ktp.

Harîmî. Kasîde-i Münferice Tercümesi. Dr. Rifat Kütük Şahsî Ktp.

Harîmî. Manzûmeti’l-erba‘îne Hadîsen. Mısır Millî Kütüphanesi. Mecâmî Türkî Tal‘at. 125 vr. 62b-74a.

Harîmî, (Şeyh-i Türbe-i Sigetvar Alî), Terceme-i Kasîde-i Rûhâniyye. Nuruosmaniye Ktp. No. 4024. vr. 40b-54a.

Kâtib Çelebi (1286-87/1869-70). Fezleke-i Kâtib Çelebi. 2 C. İstanbul: Cerîde-i Havâdis Matbaası.

Mehmed Süreyyâ (1308-1315/1890-1897). Sicill-i Osmânî yâhud Tezkire-i Meşâhîr-i Osmâniyye. 4 C. İstanbul: Matbaa-i Âmire.

Muhammed Emîn el-Muhibbî (1284/1868). Hulâsatü’l-Eser fî (terâcimi) A‘yâni’l-Karni’l-Hâdî ‘Aşer. Mısır: Kahire.

Peçevî (1281-83/1864-66). Târîh. İstanbul: Matbaa-i Âmire.

Pertsch, Wilhelm (1878). Die Arabischen Handschriften der Herzoglichen Bibliothek zu Gotha. Friedr. Andr. Perthes.

Serkis, Yûsuf Elyân (1928-30). Mu‘cemü’l-Matbûati’l-‘Arabiyye ve’l-Mu’arrebe. Mısır: Kahire.

Tayşi, M. Serhan (1989). “Ali Dede, Bosnevî”. İslâm Ansiklopedisi. C. 2. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay. 386.

Yaltkaya, Şerafettin ve Kilisli Rıfat Bilge (hzl.) (1971). Kâtip Çelebi, Keşf-el-Zunûn. İstanbul: MEB Yay. 

Bahr-i hikmetden alup bir niçe dürr-i ma‘nidâr

‘Ikd-ı nazmın mârifet levhinde kıldum ihtiyâr

Bir güherdür ehl-i hikmet cümle sarrâfı anun

Hokka-i hikmetde yokdur böyle ‘âlî yâdigâr

Kıdve-i erbâb-ı hikmet İbn Sînâ-yı zamân

Genc-i hikmetden güherler kıldı nazmında nisâr

Nâtıka vasfında nazm itdi hakâyık ‘ıkdını

Evc-i hikmetde Süreyyâ ‘ıkdı gibi şu‘le-dâr

Bir muammâ-yı hakîkîdür şehâ irfân-ı nefs

Anı hall eyler Harîmî bir hakîm-i râz-dâr 

(Terceme-i Kasîde-i Rûhâniyye. Nuruosmaniye Ktp. Nr. 4024, vr. 40b.)