Madde Detay

Beyler Kadirov (Kadirov Beyler Hacı Reşidoğlu) 25 Mayıs 1914 tarihinde Azerbaycan’ın Salyan ilçesi Çuhanlı köyünde doğdu. Babası Kadirli taifesinden Hacı Reşid, annesi Selminaz’dır. Kadirli ailesi dindar bir aile olup aslen Şamahı ilçesinin Çuhanlı köyündendir. 1902’de cereyan eden büyük depremden sonra kışlakları olan Salyan’a bağlı araziye taşınmış ve burada Çuhanlı köyünü kurup yerleşmişlerdir. Âşık Beyler, çevresindeki kimsesizlere yardım eden, kol kanat geren zengin bir aileye mensuptu. Ailenin bütün varlığına Sovyet döneminde el konmuş, köyde inşa ettikleri mescit depo yapılmıştır. Beyler Kadirov 1920’li yıllarda eğitim görmüştür. Gülsüm Zahidova ile evlenmiş; Adile, Elmira, Aliyar, Ziver, İhtiyar, Yakut, Besti, Reşid ve Hudayar adlarında dokuz çocuğu olmuştur. İkinci Dünya Savaşı’nda askere alınmış, ayağından yaralandığı için erken terhis olmuştur (Sarıyəva 2017: 51-53; Səfərova 2016: 134; Sayılov 2007: 35).

Sovyet döneminde yaşayan Beyler Kadirov sesinin ve sazının güzelliğinden dolayı “Azerbaycan âşık sanatının bülbülü” olarak ünlendi. Çocukluk yıllarında saz çalmasını öğrenerek usta malı eserleri çalıp söylemeye başladı. Âşıklık sanatını babasının dostu olan Şamahılı Âşık Abbas’tan öğrendi. 1937 yılından sonra meclislerin ve toyların aranan icracısı oldu. Salyan, Şamahı, Lerik, Kuba-Haçmaz ilçeleri ve Bakü’nün köyleri başta olmak üzere diğer bölgelerdeki toy meclislerine katıldı. Şiirlerinde Beyler yahut Âşık Beyler mahlasını kullandı. Âşık meclislerinde Kurbanhan Sadıkov, Penah Penahov Şirvan, Şakir Hacıyeva gibi âşıklarla atışmalar yaptı. Katıldığı toylar ve şenlikler onun çevre illerde de şöhret kazanmasını sağladı. Azerbaycan, İran ve Türkiye’de tanındı. Azerbaycan âşıklarının ikinci ve üçüncü kurultaylarına katıldı. 1959 ve 1970 yıllarında Moskova’da düzenlenen Azerbaycan Medeniyet Günleri’nde ülkesini temsil etti. Âşıklık geleneğine hizmetlerinden dolayı devlet tarafından taltif edildi. Rıza Memmedov (Kobustanlı), Mirzali, Ağababa Bedelov, Aslan İsmailov, oğlu İhtiyat Kadirov gibi âşıkları yetiştirdi. Araştırmacılar onu XX. yy. Şirvan âşık muhitinin en görkemli temsilcilerinden kabul etmektedir. Âşık Beyler 3 Haziran 1991 tarihinde Salyan ilçesi Çuhanlı köyünde vefat etti. Mezarı Çuhanlı köyündedir (Sarıyəva 2017: 51-53; Səfərova 2013: 123-125; Sayılov 2007: 35).

Beyler Kadirov âşık sanatını derinden bilen, bu sanatı muhabbetle icra eden, usta âşıklardan öğrendiklerini zenginleştiren, âşık havalarına hâkim bir sanatkardır (Səfərova 2013: 123-125). Şirvan-Muğan âşık mektebinin kurucularından kabul edilir. Beyler Kadirov sesi ve sazıyla ön plana çıkan bir sanatçı olsa da âşık tarzı şiirler yazmış; döneminin âşıklarıyla deyişmelerde bulunmuştur. Çok sayıda şiiri olduğu bilinmekle birlikte bunlardan bir kısmı günümüze ulaşabilmiştir. Seherler, Mugan, Lele Vaktidir, Yahşıdır, Salyan, Menim, Azerbaycan, Sarı Bülbül, Oynayır, Kendimiz, Gözlerin, Bu Dünyaya Ses Verek, Vatan, Ham Topraklara Geden Cavanlar, Neftim, Demim Men, Yasemenler Açanda, Perim, Bizimdir, Durnalar, Telli Sazım, Gerektir vb. sanat değeri yüksek şiirlerini besteleyerek okumuştur. Sade bir dil kullanan Beyler, şiirlerinin genelinde aşk ve sevgi konusunu işlemiştir. O, bir eşine (ilk görüşte eşine âşık oluşunu Keçti şiirinde dile getirir) bir de vatanına âşıktır. Menim şiirinde Azerbaycan’a olan sevgisini “Ana yurdum Azerbaycan/ Sesle meni deyim can, can” mısralarında dile getirir (Sarıyəva 2017: 53). Tabiat güzellikleri, âşıklık geleneği, zamanın vefasızlığı gibi konular da şiirinde yer bulmuştur. Ölümünden sonra adına iki türkü (mahnı) albümü çıkarılmıştır. 2006 yılında ise Azerbaycan Folklor İncileri serisinde 14 türküsü bir kasete alınmıştır. Bütün türküleri sevilerek dinlenmekle birlikte özellikle Kendimiz türküsü televizyon programlarında, toylarda ve konserlerde sıklıkla çalınıp söylenmektedir. Mevcut şiirlerinden bazıları kendi sesinden radyo arşivinde kayıtlıdır. Bazı şiirleri ise çeşitli dergiler, gazeteler ve antolojilerde yayımlanmıştır (Namazov 2004: 75; Sayılov 2007).

Âşık Beyler aynı zamanda destancı âşık olarak da tanınmıştır. Abbas ve Gülgez, Koroğlu, Kerem ile Aslı başta olmak üzere pek çok destanın anlatıcısıdır. Azerbaycan Radyo Komitesi tarafından 1966 yılında Âşık Abbas Tufarganlı’nın Abbas ve Gülgez Destanı onun sazı ve sözünden kayda alınmıştır. O, Azerbaycan saz havalarında da mahir bir sanatçıdır. Yalnız Şirvan âşık muhitinin değil aynı zamanda Gence-Tovuz, Göyçe-Borçalı muhitlerinin klasik âşık havalarını da ustalıkla ifa etmiştir. Peyvendi Şikeste, Şirvan Şikestesi, Keremi, İbrahim Peşrosu, Aran Güzellemesi, Nahçıvan Gülü, Köroğlu Mısrisi vb. âşık havalarını kendine mahsus bir ustalıkla icra etmiştir. İcra ettiği havaların pek çoğu Azerbaycan Radyosu Kızıl Fondu arşivindedir (Sayılov 2007: 37).