Madde Detay

Asıl adı İlyâs Çelebi’dir. Germiyan’da doğdu. Doğum tarihi bilinmemektedir. Mevlevî büyüklerinden Kütahya Mevlevîhânesi şeyhi Celâleddîn Ergun Dede (öl. 775/1373-74)’nin oğludur. İlk tahsilini babasından alan Burhân, genç yaşta Mevlevî oldu. Tahsiline Kütahya Mevlevî Dergâhı’nda devam etti. Bilgisiyle tarikatın önde gelenleri arasına katıldı. Babasının vefatı üzerine yerine Kütahya Mevlevîhânesi şeyhi oldu. Burhân Dede, 797/1394-95 yılında vefat etti. Kendisinden sonra halifelerinden Zeyneddîn Çelebi (öl. 800/1397-98) şeyhlik makamına geçti. Burhân Dede, sema yapmaya ve Mesnevî okumaya meraklıydı. Onu, aklî ilimlerde ve ilm-i tabirde devrinin ileri gelenlerinden kabul eden Sâkıb Mustafâ Dede (1283: 67), Dede için şu kıt’ayı yazmıştır:

 Lisânü’l-gayb idi yek-ser vücûdı

 N’ola burhân-ı dîn olsa nişânı

 Olup feryâd-res nezdîk ü dü-reh

 Dimişler nâmına İlyâs-ı Sânî

“Lisânü’l-Gayb, Tercemânü’s-Sır, Şeyh-i Ledün” unvanlarıyla anılan İlyâs Çelebi’nin mahlası “Burhân”dır. Kaynaklarda çok sayıda Türkçe ve Farsça şiir yazdığı belirtilmiştir. Esrâr Dede (Genç 2000: 54) ve Sâkıb Mustafâ Dede (1283:67), şairin mürettep Dîvân’ından söz etmişlerse de eserin nüshası günümüze ulaşmamıştır. Alî Enver (1309: 16), Burhân Dede’nin bir gazelini eserine almış ve şiiri eşsiz olarak nitelendirmiştir. Esrâr Dede, Sâkıb Mustafâ Dede ve Alî Enver’in tezkirelerinde yer verdikleri şaire ait Farsça ve Türkçe şiirler tasavvufî ve ârifâne niteliktedir. İlyâs Çelebi’nin bu manzumelerinde aruzu düzgün kullanması, dile hâkimiyeti ve uslubundaki düzgünlük dikkat çekicidir. Ergun (1936: 871); Sâkıb Mustafâ Dede’nin şaire isnat ettiği Türkçe gazelin, lisanındaki mükemmellik nedeniyle ancak 17. asırda yazılabileceğini belirterek ona ait olamayacağını ileri sürmüştür. Ancak, Burhân Dede’nin elde bulunan şiirlerindeki ustaca söyleyişine bakılarak Ergun’un değerlendirmesinin doğruluğunun tartışılabileceği düşünülmelidir.

Alî Enver (1309). Semâ’-hâne-i Edeb. İstanbul.

Ergun, Sadeddin Nüzhet (1936). Türk Şâirleri. C. 2. İstanbul.

Genç, İlhan (hzl.) (2000). Esrar Dede, Tezkire-i Şu’arâ-yı Mevleviyye. Ankara: AKM Yay.

Kurnaz, Cemal ve Mustafa Tatçı (hzl.) (2001). Tuhfe-i Nâilî - Divân Şâirlerinin Muhtasar Biyografileri. C. II. Ankara: Bizim Büro Yay.

Sâkıb Mustafâ Dede (1283). Sefîne-i Nefîse-i Mevleviyye. C. 1. Mısır.

Gazel

Âyîne-i cânân olalı cân-ı hazînüm

Pertev-fiken-i şeş-cihet-i rûy-ı zemînem

Germiyyet-i hâl ile olup pür dem ü devrân

Hem-cilve-i çarh-ı felek ü arş-ı berînem

Sad-kevne mutalsım dahi olsa der-i matlab

Samsâm-ı teveccühle ana feth-i mübînem

Ma’mûre-i tîni sanur ancak gören ammâ

Vîrâne-i genc-i güher-i millet ü dînem

Aynumda ıyândur o ki âlemde nihândur

Ser-tâbe-kadem dâ’ire-i ayn-ı yakînem

Hod-bîn olamaz mahrem-i râz-ı dil-i zârım

Mânend-i ney-i nefha-serâ perde-nişînem

Şartıyla beyân eyledi da’vâsını Burhân

Virse n’ola hayru’l-halef-i cedd-i güzînem

Pey-revlik idüp ney gibi enfâsına zîrâ

Hû hû diyerek seyr-i makâmât-ı rehînem

(Genç, İlhan (hzl.) (2000). Esrar Dede, Tezkire-i Şu’arâ-yı Mevleviyye. Ankara: AKM Yay. 54.)