Madde Detay

1960’ta Azerbaycan Karadağ’ın Keleyber bölgesinin Erezin (Erzin) (Abbasi vd. göre Hasanabad) köyünde doğan ve 1974’te ailesiyle birlikte Tebriz’e göç eden Cengiz Biriya, çocukluk döneminde katıldığı bir düğünde Âşık Mustafa’nın saz çalmasına hayran kalır. Âşık Mustafa’nın yanına giderek ondan saz dersi almak istediğini söyler ve iki yıl içinde ondan saz çalmayı öğrenir (Kafkasyalı 2002: 420; Abbasi vd. 2013: 337; Özdamar 2016).

Saz çalmayı öğrendikten sonra Âşık Resul Kurbanî’den ve Âşık Hasan Gaffarî’den üç yıl boyunca âşık edebiyatı ve âşık havaları, geleneğin usulleri konuları ile destan dersleri alarak eğitimini tamamlayan Âşık Cengiz Biriya, 15 yaşında âşıklığa başlar (Abbasi vd. 2013: 337; Özdamar 2016).

İran’ın Doğu ve Batı Azerbaycan eyaletlerindeki tüm Türk şehir ve köylerinde, ayrıca Yezid, Ehvaz, Erek, İsfahan, Culfa, Humarnu vd. şehirlerinde toylara ve çeşitli programlara katılan Âşık Cengiz Biriya, İran dışında, Azerbaycan (Bakü, Gence, Seki, Samahı, Tovuz), Türkiye (İstanbul, Ankara, Erzurum, Bolu, Kars), Gürcistan, Nahçivan, Kazakistan, Kırgızistan, Özbekistan gibi ülkelerde sanatını icra eder (Kafkasyalı 2002: 420; Özdamar 2016).

Tebriz’deki görüşmemiz sırasında yaklaşık 40 destan anlatabildiğini iddia eden Âşık Cengiz Biriya, bunların 10 tanesini ustası Âşık Hasan Gaffarî’den, diğerlerini de Tebrizli diğer usta âşıklardan öğrendiğini söylemektedir. Onun iddiasına göre bildiği destanlar şunlardır; Hasta Kasım, Abbas ile Gülgez, Kurbanî ile Peri, Valeh ile Zernigar, Elesger ile Kör Nesip, Elesger ile Hüseyin Bozalganlı, Elesger ile Hüseyin Şemşirli, Seyyat ile Sedat, Şah İsmail, Ali ile Rafî ile Köroğlu Destanı’nın Bağdat, Bolu Beyi, Derbent ve Deli Hasan kolları (Özdamar 2016).

10 kişiye âşıklık eğitimi verip onların âşık olmasını sağladığını ve bunların birçoğunun akrabası olduğu için onlardan para almadığını iddia eden Âşık Cengiz Biriya, şiirlerinde “Âşık Cengiz ve Cengiz” mahlaslarını kullanmaktadır (Özdamar 2016).

Tebriz’in usta âşıklarından birisi kabul edilen ve yarattığı şiirler Tebrizli diğer âşıklar tarafından da okunan Âşık Cengiz Biriya, şiirlerinde genellikle bireysel konulara yer vermektedir. Âşıklık geleneğinin temsilcilerinden ve onların gelenekteki yerinden örnekler vererek yarattığı “incimesin” redifli şiirinde “Saz çalanda bele saz saz çal/ Saz da sennen incimesin" veya “darıhdım” redifli şiirlerinde; “Yazıg Gurbanî’nin gebri hardadı?/ Abbas Tufarganlı meyri (meyil) yârdadı/ Heste Gasım hele hoş hayaldadı/ Onlar üreğime düşdü, darıhdım” diyen Âşık Cengiz Biriya, geleneğin önemli hususlarını ve özelliklerini genç âşıklara nasihat edercesine anlatır (Özdamar 2017: 196-197).

Âşığın şiirlerindeki bir konu da aşktır. Katıldığı bir toyda gördüğü bir güzel için yarattığını söylediği “getdi” redifli şu şiirinde: “Keşke seni görmiyeydim/ Üreğimi aldı, getdi/ Birce metlep vermeyeydin/ Meni derde saldı, getdi” diyen âşık, hâlen kavuşamadığı güzeli aramaktadır (Özdamar 2016; Özdamar 2017: 197).

Tebriz’in usta âşıklarından birisi olan ve Âşık Hasan Gaffarî, Âşık Ayet Kamberî, Âşık Settar Babayî ve Âşık Aziz Şehnazî ile atışmaları olan Âşık Cengiz Biriya, günümüzde Tebriz Gecil Kapısı’ndaki Elseven Âşıklar Kahvesi başta olmak üzere İran’ın birçok şehrinde ve diğer ülkelerde toylara ve çeşitli programlara katılarak sanatını icra etmeye devam etmektedir (Abbasi vd. 2013: 337).