Madde Detay

Kütahya Emet'te doğan Gülten Dayıoğlu, ilkokulu Kütahya Otuz Ağustos İlkokulu'nda okudu. Annesi tam bir Anadolu kadınıydı. Babası şapkacılık mesleğiyle uğraştı. Babasının mesleğinin İstanbul'da yaygın olması ve Kütahya'da İkinci Dünya Savaşı sonrasında meydana gelen kıtlık nedeniyle İstanbul'a göç etmek durumunda kaldılar ve yazar, Nişantaşı Ortaokulu'na yazıldı. İlkokul üçüncü sınıfta iken öğretmeninin teşvikiyle öykü yazmaya başladı. 1950'de 15 yaşındayken ilk öyküsü olan "Bahçıvanın Oğlu", Afyon'da yerel bir gazetede yayımlandı. Bu dönemde yazdıkları çocuk öyküleri olmayan yazar, ilerleyen zamanlarda mevcut koşulların getirisiyle çocuk edebiyatına yöneldi. 1956'da İstanbul'da Atatürk Kız Lisesi'ni bitirdi. Lisedeyken edebiyat öğretmeni, yazma yeteneğini fark etti ve ona içinde dünya edebiyatından isimlerin de olduğu kitap listeleri hazırlayarak okuma alışkanlığı kazandırdı.

Yazar, İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi'nde okurken evlenmek için eğitimini yarıda bıraktı. 1962'de dışarıdan sınavlara girerek Çapa Öğretmen Okulu'nu bitirdi ve ilköğretim öğretmeni oldu. İlk olarak Kasımpaşa'daki Piyalepaşa Okulu'na atandı. Daha sonra Silivri’nin köylerinde, Şişli Talatpaşa İlköğretim Okulu’nda ve Selim Sırrı Tarcan İlköğretim Okulu'nda görev yaptı. 1963 yılında öğretmenlik yaptığı sıralarda çocuk kitaplarının yetersizliğini farketti; kendi oğluna anlattığı öyküleri sınıfta öğrencilerine anlatmaya başladı. Öğrencilerinin bu hikayeleri sevmesi üzerine onlar için hikâyeler yazmaya karar verdi. Böylece çocuk ve gençlik edebiyatının önemli isimleri arasında yerini alacağı süreç başladı. On beş yıl öğretmen olarak görev yaptıktan sonra 1977'de görevinden istifa etti. Lisede edindiği Fransızca yanında İngiltere’de ve ülkemizde katıldığı dil kurslarında orta derecede İngilizce öğrendi.

Kadın, Cumhuriyet, Milliyet gibi çeşitli dergi ve gazetelerde eğitim sorunları ile ilgili yazıları yayımlandı. 1964-1965 yılında Cumhuriyet gazetesinin düzenlediği Yunus Nadi Hikaye Yarışma'sına "Göl" adlı hikâyesi ile katıldı ve bir oy farkla ikincilik kazandı. Bu hikaye, 1970 yılında yayımlanan ilk kitabının da adıdır. 1963-1971 yıllarında çocuklar için birer hikâyelik küçük kitaplar hazırladı. 6-9 yaş grubu çocuklara hitaben "Ece ve Yüce" adlı bir dizini yayımlandı. Ayşegül başta olmak üzere Türkçeye çocuk kitapları uyarladı. 1971 yılında ilk romanı Fadiş yayımlandı.

Güzel Hanım ve Leylek Karda Kaldı eserleriyle 1975 Arkın Çocuk Edebiyatı Masal Ödülü'nü; "Gül Gelin" adlı hikâye ile 1987 Aile Sağlığı ve Planlaması Vakfı Ödülü'nü; Kafdağı'nın Ardına Yolculuk ile 1987 Kültür ve Turizm Bakanlığı Çocuk Edebiyatı Ödülü'nü; Parpat Dağı'nın Esrarı ile 1989 İzmir Büyükşehir Belediyesi Çocuk Romanı Ödülü'nü ve 1990 Altın Kitap Ödülü'nü; 1991 Çocuk Vakfı Çocuk Edebiyatı Ödülü'nü; 1995 Kütahya Gazeteciler Cemiyeti Onur Üyeliği ve ressam Nazan Erkmen ile Kültür Bakanlığı Eflatun Cem Güney Çocuk Kitapları Ödülü'nü aldı.

Yazarın eserleri, İngilizce, Almanca, Macarca, İsveçce, Rusça, Arapça dillerine çevrilmiştir. Almancaya çevrilen Dünya Çocukların Olsa romanı, 1984 yılında Alman Yayıncılar Birliği tarafından dünyaca ünlü yazarların eserlerinden seçilen “Gençliğe Yarın Umudu Veren Üç Yüz Kitap” listesine girer.

Eşi Cevdet Dayıoğlu ile birlikte 1993 yılında, doğum yerleri olan Kütahya’nın Emet ilçesinde, Gülten-Cevdet Dayıoğlu Çocuk ve Halk Kütüphanesi’ni kurarak Kültür Bakanlığı’na armağan ettiler. 13 Kasım 1995'te doğduğu yer olan Emet ilçesinde bir caddeye adı verilen yazar, 1997'de Tömer tarafından yapılan en başarılı çocuk kitabı yazarı araştırması anketinde birinci oldu. 1998'de Yetmiş Beş Başarılı Türk Kadını listesinde yer aldı. 2001 yılında ilk romanı Fadiş'in Otuzuncu Doğum Yılı kutlandı. Ayrıca adına düzenlenmiş ulusal bir sempozyum vardır. 2007 Temmuz'unda nitelikli çocuk ve gençlik kitaplarının oluşmasına katkıda bulunma ve yazarlık yolundaki gençlerin faydalanmasını sağlamak adına yarışmalar düzenleme amacıyla yazarlar ve akademisyenlerden oluşan on yedi kişilik danışma kuruluyla Gülten Dayıoğlu Çocuk ve Gençlik Edebiyatı Vakfı'nı kurdu.

Yurtiçi ve yurtdışında birçok kez çocuk edebiyatla ilgili toplantılara katılan yazar, roman, öykü, gezi kitapları, radyo ve televizyon oyunları yazmaya devam etmektedir. Evli olan yazarın iki çocuğu ve üç torunu vardır.

Gülten Dayıoğlu anne-babası boşanmış olduğu için zor bir çocukluk dönemi geçirir. "Öz yaşamımdan eserlerimde izler var. Özellikle ilk romanım Fadiş’de kendi yaşamımdan esinlendim. Ben de yıkılmış bir yuvanın tüm sıkıntılarını çekmiştim. Romanı, gerçeklerle hayalleri harman edip kurgulamıştım." (Sivri 2014: 552-560) diyen yazar, tüm olumsuzluklara rağmen dışa dönük, neşeli bir çocuk olur. Çocukluk dönemini, öz yaşam öyküsel nitelikler taşıyan Fadiş (1971) romanında kurguya taşıyan yazar, bu eseri ile Türkiye'de çocuk klasikleri arasına girer.

İlkokul ve lise öğrenimi sırasında tanıştığı öğretmenlerin rehberliğinde öykü yazmaya ve bu konuda bilinç edinmeye başlayan yazar, kötülük, hırs, kin gibi olumsuzlukları dışlayarak sevgi ve umut temalı metinler kurgular. On beş yaşındayken yazdığı "Bahçıvanın Oğlu" adlı öykü Afyon’da yerel bir gazetede yayınlanması ile yazarlığa ve çocuk edebiyatına yönelişini şöyle ifade eder: “Ben duyarlı bir edebiyatçıyım, ondan da öte çok aşırı çocuk sever bir kimliğe sahibim ve yarının insanına hizmet etmeyi kendime ilke edinmişim.”

Gülten Dayıoğlu, 1963’te Doğan Kardeş Yayınevi’nin açtığı “Çocuk Romanı Yarışması”na büyük bir heyecanla yazdığı ilk romanı Fadiş ile katılır; fakat yarışmayı kazanamaz ve yazarlık ile ilgili umutları sürer. Bu dönemde Milli Eğitim Bakanlığı’nın Amerikalı uzmanlar işbirliği ile düzenlediği Çocuk Kitapları Yazma Semineri ile bir haftalık süreçte Amerikalı ve Türk edebiyatı ustalarından, çocuk edebiyatına dair önemli ipuçları edinir.

Göçlere, aile sorunlarına, kan davasına, milli değerlere yabancılaşmaya rağmen onun kişileri, yaşama umut ile tutunurlar. Gözlem yeteneği çok güçlü olan yazar görsel belleğine çok güvenir. Bunu geliştirmek için çeşitli girişimlerde bulunur. Örneğin Silivri’de kurulmuş olan köpek eğitim çiftliğinde araştırmalar yapar; izsürücü köpekleri, doğum anlarından başlayarak gözlemler, eğitimlerini izler. Daha sonra üstlendikleri görevlerden yola çıkarak, merak ve heyecanla örülmüş özgün çizimlerle hazırlanan İzsürücü Köpekleri Dizisi adıyla 7 öykü kitabı oluşturur.

“Bilgiç azınlıklar için değil, toplumun temeli olan, az işlenmiş insanlar için yazmayı” tercih eden Gülten Dayıoğlu, eserlerinde köylü, kentli, şehirli ayrımı yapmadan iyi tanıdığını düşündüğü her kesimden sıradan insanları ve olayları anlatır. Anadolu’nun ötekileştirilmiş çocuklarının hikayesini anlatan sanatkâr, meslek, cinsiyet vb. ayrımlar yapmaz. Okuma eyleminde seçici olmanın gerekliliğini vurgulayan yazarın amacı, olumsuz şartlara rağmen güçlü ve hayata bağlı çocukların iyiliği temel alan bireyler olarak yetiştirmesine katkıda bulunmaktır. Öğretmen ve anne kimlikleri dolayısıyla çocuklarla iç içe olması yazın yaşamını olumlu anlamda etkiler.

Yazar, eşiyle birlikte dünyanın birçok ülkesine bakış açısını değiştiren geziler yapar. Almanya seyahatinde özellikle yurt dışındaki işçi çocuklarının eğitim ve öğretim sorunlarını inceler ve bu araştırmaları 1968-1986 yıllarında Milliyet gazetesinde yayımlanır. Bilim ve hayatın iç içe iki unsur olduğunu düşünerek çağı yakalayan yazar, değişimlerin ve gelişmelerin takibini iyi yapar ve bilimin gelişimdeki güncel malzemeleri yapıtlarında kullanır: “Kahramanlarımı yaratırken, gerçek insanlardan esinlenirim. Fantastik kurgu ile yazarken, düşler nice uçuk olsa da bir ayağı yere, yani gerçeğe değmeli… Fantazyaları dozunda kullanmak, sorumluluk bilinci taşımak gibi ilkeleri benimsemek gerekiyor.” Bu doğrultuda 1980 sonrası çocukların ve gençlerin ilgileri doğrultusunda bilim kurgu ve fantastik edebiyata yönelerek Dünya Çocukların Olsa, Işığın Çağı, Parpat Dağı'nın Esrarı, Mo'nun Gizemi eserlerini yazar. Bu eserlerdeki olağanüstü bir biçimde ortaya çıkan ya da yok olan başkişiler, dünyayı ilgilendiren önemli bir problemin çözümü için mücadele ederler. Mo’nun Gizemi üçlemesinde insana benzemeyen, çeşitli nitelikleri ile üstünlük arz eden Otran, doğruyu yanlıştan ayıran ve bunu nakleden varlıktır. Erdem ve değer sahibi bu karakter, aynı zamanda yol göstericidir.

Okumayı yazarlığın birinci ilkesi olarak gören ve okumayı yol haritası edindiğini söyleyen Gülten Dayıoğlu’nun Döl (1970), Kırmızı Bisiklet (1973), Geride Klanlar (1975), Geriye Dönenler (1986 öykü- röportaj) isimli hikâye kitapları; Fadiş (1971), Dört Kardeştiler (1971), Suna'nın Serçeleri (1974), Yurdumu Özledim (1977), Ben Büyüyünce (1979), Dünya Çocukların Olsa (1981), Akıllı Pireler (1982), Işın Çağı Çocukları (1984), Ölümsüz Ece (1985), Parpat Dağı'nın Esrarı (1989), Midos Kartalı'nın Gözleri (1991), Tuna'dan Uçan Kuş (1992), Gökyüzündeki Mor Bulutlar (1993), Yeşil Kiraz (1992), Sekizinci Renk (1997), Alacakaranlık Kuşları (2003), Mo'nun Gizemi 2 - Otran (2008), Yoksa Sen Misin? (2016) adlı romanları; Kafdağı'nın Ardına Yolculuk (1987), Okyanus Ötesine Yolculuk (1990), Bambaşka Bir Dünya Amerika'ya Yolculuk (1990), Kangurular Ülkesi Avustralya'ya Yolculuk (1991), Kenya' ya Yolculuk (1993), Mısır'a Yolculuk (1994), Güney Pasifik Adaları'na Yolculuk (2002) gibi gezi kitapları vardır.

Çocuk edebiyatında, özellikle çocuklara farklı konu yelpazesiyle seçenekler sunan Gülten Dayıoğlu, kendini bütünüyle çocuk ve gençlere adayan bir yazar olarak roman, öykü, gezi kitapları, radyo ve televizyon oyunları yazmaya devam etmektedir.