Madde Detay

1934’te İran Urmiye’nin İgdir köyünde doğan Mehemmed Hüseyin Dehgan’ın küçük yaşta âşıklık geleneğine ilgi duymasını annesi sağlar. Annesi Mahcebin, çocukken düğünlerde âşıkları dinleyerek büyür ve onlardan dinlediği çeşitli destanları öğrenir. Anne olduktan sonra bu destanları, oğlu Mehemmed Hüseyin’e anlatarak ona âşık edebiyatı sevgisini verir. Dehgan, böylece âşıklık geleneğine gönül verir (www.urmiyeh.com; Kafkasyalı 2009: 129; Shamsizadehmaleki 2014: 86).

Küçük yaşta âşıklar kahvesine gitmeye başlayan Mehemmed Hüseyin Dehgan, diğer yandan evlerine sık sık ziyarete gelen Âşık Muhammed Ali’nin sazını alıp gizli gizli saz çalmayı öğrenmeye başlar. Âşığın ifadesine göre: “Âşık Muhammed Ali, evlerine yakın olan kahvede icrasını bitirdikten sonra sazını her akşam onların evine emanet bırakırdı. Ben de bu fırsatı kullanarak o sazı alıp kendi kendime pratik yapardım.” Ardından kendisine bir saz alarak öğrenmeye devam eden Dehgan’ı, babası Gulam Hüseyin yakalar. Din görevlisi olduğu için oğlunun saz çalmasını istemeyen babası, Mehemmed Hüseyin Dehgan’ın sazını kırar. Buna rağmen arzusundan vazgeçmeyen Mehemmed Hüseyin Dehgan, yeni bir saz daha alır. Babası onu saz çalarken yakalayınca sazı tekrar kırar. Beşinci sazını kırdıktan sonra oğlunun isteğinden vazgeçmeyeceğini anlayan baba, Mehemmed Hüseyin Dehgan’ın saz çalmasına izin verir (Kafkasyalı 2009: 129-130; Shamsizadehmaleki 2014: 86).

16 yaşındaki oğlunu Âşık Ferhat Selimî’nin yanına çırak olarak veren Gulam Hüseyin, oğlunun saz ve âşıklık eğitimi almasını sağlar. Ustasının yanında 15 yıl kalarak ondan saz öğrenen ve âşık edebiyatı eğitimini alarak âşıklığa başlayan Âşık Mehemmed Hüseyin Dehgan, bu süre zarfında Urmiye’deki âşıklar kahvesinin müdavimlerinden biri olur (Kafkasyalı 2009: 130).

İran dışında birçok uluslararası yarışmalara da katılan ve günümüze kadar 11 altın madalya kazanan Âşık Dehgan, günümüzde Urmiye’de yaşamaktadır. Üç çocuğu olan Âşık Mehemmed Hüseyin Dehgan, şiirlerinde “Âşık Dehgan” mahlasını kullanmaktadır (Kafkasyalı 2009: 129-131). Urmiyeliler Âşık Dehgan’ın âşıklık geleneğine verdiği destek sebebiyle Urmiyeli Âşık Yusuf Ohannes ile birlikte onun heykelini yaptırarak Urmiye Müzesi’ne koydurmuşlardır. Eylül 2012’deki müzenin açılışını da Âşık Ohannes ile birlikte Âşık Dehgan yapmıştır (www.gencashiqlar.blogfa.com).

Urmiye âşık muhitinde kendine özgün saz tekniği, sesi, icrası ve şiirleriyle usta âşıklardan birisi sayılan Âşık Dehgan'ın, İran Türk âşıklık geleneğinde Urmiye ekolünü oluşturduğu iddia edilmektedir (Kafkasyalı 2009: 131; Shamsizadehmaleki 2014: 86). Âşıklığa başladıktan sonra toylarda ve çeşitli programlarda sanatını icra eden Âşık Dehgan, Urmiye’de radyo istasyonu kurulduğunda ilk programı yapar. Bu programda “kesme divani, güzelleme ve tacirî havalarını” okuyan Âşık Dehgan, artık Urmiye’de daha da tanınan âşıklardan biri olur. Bu programla başladığı radyo programına devam ederken kısa bir süre sonra Urmiye’de kurulan TV kanalında program yapmaya başlayan Âşık Dehgan, 26 yıl radyo ve televizyon sanatçısı olarak çalışır (Kafkasyalı 2007: 192; Kafkasyalı 2009: 130).

Ustası Âşık Ferhat Selimî’den 40 destan öğrendiğini iddia eden Âşık Dehgan, bunların bir kısmı ile hem kendi yarattığı hem de “usta malı” şiirleri, Urmiye’deki çeşitli stüdyolarda anlatıp söyleyerek 142 kaset ve 50’ye yakın CD’de kaydettirir (Kafkasyalı 2009: 130; Shamsizadehmaleki 2014: 86). Âşık Dehgan’ın en fazla etkilendiği âşıkların başında ustası Âşık Ferhat Selimî gelmektedir. Ona layık olmak için uzun yıllar çalıştığını söyleyen Âşık Dehgan’ın ustasına olan bu hayranlığı, oğluna ustasının adını vermesinde de karşımıza çıkar (Kafkasyalı 2009: 129). Âşık Dehgan’ın etkilendiği en önemli isim ise Dede Kâtip’tir. Âşık Dehgan, kendisi ve yetiştiği âşık muhiti için Dede Katip’in önemini şu cümlelerle açıklar; ”Dede Kâtip bizim ümidimizdir, önderimizdir. O, bizim söz ve edebiyat kaynağımızdır; meclislere onun sözleriyle başlar, onun sözleriyle bitiririz. O, meclislerde olunca kendimizde güç ve kuvvet buluyoruz. Allah onu bize çok görmesin, onun sayesini başımızdan eksik etmesin.” (Kafkasyalı 2009: 100-101).

“Usta malı” şiirler okuyup destanlar anlatmayı tercih eden Âşık Dehgan’ın yarattığı çok fazla şiir bulunmamaktadır (Kafkasyalı 2009: 131). “O saet saet” redifli şiirinde sevgilisinin güzelliklerini; “Gaşların gövsidi hilâl-i gamer/ Mah cemalın gördüm hurşid-i haver/ Ohladın bağrımı zalım sitemkâr/ Yandıdın ateşe o saet saet” şeklinde dile getirir (Kafkasyalı 2009: 131). Urmiye’de Âşık Heydergulu Nirumend, Âşık Nebatali Alizade, Âşık Bulud Said ve Âşık Ali Garaağaclı gibi 22 âşığa eğitim verdiğini ve onların âşık olmasını sağladığını iddia eden Âşık Dehgan, günümüzde Urmiye ve Tebriz başta olmak üzere Şiraz, Tahran, Erdebil ve Meşhed gibi yaşadığı yere uzak diğer Türk şehirleri ile TV programları için gittiği Azerbaycan dışında Türkiye’de de çeşitli programlara katılarak sanatını icra etmeye devam etmektedir (www.urmiyeh.com; Kafkasyalı 2007: 76; Shamsizadehmaleki 2014: 87-89).