Madde Detay

Asıl adı Mehmed olan şairin hayatıyla ilgili kaynaklarda yeterli bilgi bulunmamaktadır. Doğum tarihi bilinmeyen şair, Halvetiyye’nin Sünbüliyye koluna mensup olup Nakşî İbrahim Efendi (ö. 1703)’nin halifelerindendir (Hüseyin Vassaf 2006: III-316). Şairin bir Sünbüliyye şeyhi olduğu divançesinin zahriyyesinde yer alan “Şeyh Mehmed Fahrî-i Sünbülî” ibaresinden de anlaşılmaktadır. Yine bir beytinde şair, Sünbüli tarikatına mensup olduğunu ifade etmektedir: "Kesretden el çeküp kaçan vahdet şarâbından içen /Varlık hicâbından geçen Sünbülîler derler bize" (Sapmaz 2009: 91). Fahrî’nin şeyhi Nakşî İbrahim Efendi de şairdir ve bir divanı vardır (Ayhan 2000). İbrahim Efendi’nin şeyhi ise Seyyid Alâüddin Efendi'dir (ö. 1091/1680). Fahrî, şiirlerinde her iki şeyhten hürmetle bahseder (Sapmaz 2009: 65). Fahrî Efendi, İstanbul’da Odabaşı semtindeki Koruk mahallesinde yaşamış, bu mahallede bulunan Karamânî İshak Dergâhı’nın şeyhliğini yapmıştır (Hüseyin Vassaf 2006: III-316). Bu dergâh, kaynaklarda Pîrî Paşa Tekkesi, Koruk Tekkesi veya Koruklu Tekkesi olarak anılmaktadır. Fahrî, “Koruk mahallesinde sakin olmakla bu tekkenin dahi sebeb-i şöhreti olmuştur.” (Tuman 2001: 756). Şairin adı tekke ile o kadar bütünleşmiştir ki şair, “Şeyh Koruklu Mehmed Fahrî” olarak anılır (Hüseyin Vassaf 2006: III, 316; Tuman 2001: 756, Ustaoğlu 2001: III, 162). Tekke, Monla Gürânî Camii karşısında yer alan müstakil bir zaviyeydi (Mevkii bugün Fındıkzade-Fatih’te olup, cami de tekke de mevcut değildir. Burada yalnız Monla Gürânî’nin mezarı bulunmaktadır.). Banisi Karamânî Pîrî Mehmed Paşa (ö. 1533)’dır (Ayvansarayi Hüseyin 2001: 195). Fahrî bu tekkede yirmi yıl meşihatta bulunmuş, vefatı üzerine yine aynı tekkenin haziresine defnedilmiştir (Hüseyin Vassaf 2006: III, 316). Şairin vefatına Zîver Ahmed Çelebi şu tarihi düşürmüştür: "Teessüf birle Zîver dedi târîh /Vecdgâh-ı na’îme göçdi Fahrî." Buna göre Fahrî’nin ölüm tarihi 1148/1735’tir. Mezar taşı ise dönemin ünlü hattatlarından Taşmektepli Mustafa Râkım Efendi tarafından yazılmıştır (Ayvansarayi Hüseyin 2001: 195).

Fahrî’nin Divançe’si mürettep hâldedir. Eserde 147 gazel ve 12 şarkı bulunmakta olup tamamı 159 ilahidir. Gazellerin 7’si musammat gazeldir. Fahrî, şiirlerinde en çok remel bahrinin "failatün failatün failatün failün," hezec bahrinin "mefaîlün mefâîlün mefâîlün mefâîlün" ve recez bahrinin "müstef’ilün müstef’ilün müstef’ilün müstef’ilün" kalıplarını kullanmaktadır. 1 gazeli ise hece ile kaleme almıştır. Divançe’deki ilahilerin bir kısmı konu bakımından münacaat, na’t, istimdadname, istişfâ ve ramazanname özelliği göstermektedir. Na’tlardan biri Çaylakzâde Mustafa Efendi tarafından beyâtî makamında bestelenmiştir. Manzumenin ilk beyti şöyledir: "Ez-cân u dil Peygambere âşık isen sallû aleyh /Sâhib çıkar rûz-ı cezâ şekk etmegil sallû aleyh" (Sapmaz 2009: xvii). Divançe’nin iki yazma nüshası bulunmaktadır. Bunlar: Süleymaniye Kütüphanesi Esad Efendi 2709/2’de 40 varak ve Millet Kütüphanesi Ali Emiri Manzum 324’te 32 varaktır.

Fahrî şiirlerini açık, sade ve anlaşılır bir Türkçe ile kaleme almıştır. Onun şiir dili, döneminin konuşma diline oldukça yakındır. Kimi şiirlerindeki doğal söyleyişler ve anlatımdaki akıcılık Fahrî’yi halk şairlerine yaklaştırmaktadır. Fahrî, tekke şairi olduğundan Allah ve Hz. Muhammed sevgisi, ilahi aşk, günahlardan sakınma, şefaat dileme, seyrü sülûk, zikir, tevhid vb. dinî ve tasavvufi konular üzerinde durmaktadır. Ayet ve hadislerden iktibaslara da yer veren Fahrî’de çoğunlukla Yunus Emre (ö. 1321) ve Niyâzî-i Mısrî (ö. 1693)’nin etkisi görülmektedir.

Akın, Mücahit (2010). Divançe-i Fahrî. Yüksek Lisans Tezi. İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi.

Ayhan, Emrah (2000). Nakşî Divanı. Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: Marmara Üniversitesi.

Ayvansarayi Hüseyin (2001). Hadîkatü'l-cevâmi': İstanbul Camileri ve Diğer Dini-Sivil Mimari Yapılar. hzl. Ahmet Nezih Galitekin, İstanbul: İşaret Yay.

Hüseyin Vassaf (2006). Sefîne-i Evliyâ. Hzl. Mehmet Akkuş, Ali Yılmaz, İstanbul: Kitabevi Yay.

Öz, Tahsin (1987). İstanbul Camileri. C I-II.  Ankara: TTK Yay.

Sapmaz, Ebru (2009). Fahrî-i Sünbülî ve Divançesi. Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: Marmara Üniversitesi.

Tuman, M. Nail (2001). Tuhfe-i Nâilî: Divan Şairlerinin Muhtasar Biyografileri. C I-II, Hzl. Cemal Kurnaz, Mustafa Tatcı. Ankara: Bizim Büro Yay.

Ustaoğlu, Osman (2001). Geçmişten Günümüze Tarikatlar ve Silsileleri. C I-III, Ankara: Filiz Matbaacılık.

Gazel

Nûr-ı fahr-ı kâinâtün verür ebsâra cilâ

Anun içün Hak te'âlâ kıldı anı muktedâ

Dünya vü ukbâda râhat olur ol kim şübhesiz

Sünnetine cân u dilden ede anun iktidâ

Arşa teşrîfiyle buldı nüh felek 'izz ü şeref

Ol vecihden kadri âlâ 'âlî oldı beyne'l-enbiyâ

Evvelîn ü âhirîn eyler şehâdet sıdk ile

Rahmeten li'l-'âlemînsin ey Rasûl-i kibriyâ

Yâ Rasûla-llâh şefâ'at eyle Fahrî bendene

Olmaya beyne'l-halâyık rû-siyeh rûz-ı cezâ

Sapmaz, Ebru (2009). Fahrî-i Sünbülî ve Divançesi. Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: Marmara Üniversitesi. 2.

Gazel

Mefâîlün mefâîlün feûlün

Semâdan sırr-ı tevhîd oldı izhâr

O sırra vâkıf oldı cümle ebrâr

Kim etse hısn-ı tevhîde tehassun

Necâta vâsıl olur budur ahbâr

Bir 'âşık olsa tevhîde mülâzım

Zuhûr eder anun vechinde envâr

Kaçan cehr ile tevhîd etse 'âşık

Ana hem-dem olur ahcâr u eşcâr

Yeter keşf etdün ey Fahrî bu râzı

Sülûk ehline keşf olur bu esrâr

Sapmaz, Ebru (2009). Fahrî-i Sünbülî ve Divançesi. Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: Marmara Üniversitesi. 32-33.