Madde Detay

Fedâî’nin asıl adı Mehmed'dir. Doğum tarihi bilinmemektedir. Antep’te belli süre yaşadıktan sonra Trablusşam’a gitti ve oraya yerleşti. 1619 yılında padişah II. Osman (1618-1622) döneminde Samsunlu Ali tarafından Şam Mevlevihânesi'ne bağlı olarak kurulan ve Türkiye sınırları dışındaki en büyük yedi Mevlevihâneden biri olma özelliğini taşıyan Trablusşam Mevlevihânesi'nin postnişinliğini yaptı. 15 Recep 1065/ 1654 senesinde Trablusşam’da vefat etti (Dağlıoğlu, 1939: 25). Feridüddin Attar‘ın Mantıku’l-Esrâr’ını, Tercüme-i Mantıkut-Tayr El-Müsemmâ bi Mantıku’l-Esrar adıyla 1045/M.1635’te manzum olarak Türkçe'ye çevirmiştir. Eserin iki yazması mevcuttur: İstanbul Üniversitesi Kütüphanesi T.Y. Nr.767; Milli Kütüphane, Yazmalar, nr. A.3341. Nesih yazı ile 130 varak olan bu eser, 1274/ 1858 tarihinde 226 sayfa olarak İstanbul’da basıldı.

Fedâî’nin 1044 / 1634’te kaleme aldığı ve Şahidî’nin Tuhfe’sine nazire olarak yazılan Tuhfe-i Fedâî adlı eseri Türkçe-Arapça manzum sözlükler arasında yer almaktadır. Şu an yazma nüshası mevcuttur. Bayezid Devlet Ktp. Bayezıd 6821 kayıtlı olan nüsha, nesih karakterli ve 26 varaktır. Her sayfada 11 satır bulunmaktadır. Süleymaniye Ktp. Esad Efendi 3190 kayıtlı nüsha ise rika harfleriyle yazılmış ve 16 varaktır. Her sayfada 21 satır bulunmaktadır. Tuhfe-i Fedâî, mesnevî nazım şeklinde yazılmış 39 beyitlik bir mukaddime ile beyit sayıları 9 ile 36 beyit arasında değişen toplam 355 beyitlik 15 kıt’a ve “Hesâb-ı Ebced” başlığı altındaki ebced hesabıyla ilgili 7 beyitlik ayrı bir kıt’a olmak üzere toplam 401 beyittir. Arapça 1211 kelimenin Türkçe karşılıkları gösterildi (Yakar 2007: 1020).

Akbayar, Nuri (hzl.) (1996). Mehmed Süreyya Sicill-i Osmanî. C.2. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yay.514.

Dağlıoğlu, Hikmet Turhan (1939). Gaziantep Meşâhiri. Gaziantep: Cumhuriyet Halk Partisi Basımevi.

Kurnaz Cemal ve Mustafa Tatçı (hzl.) (2011). Mehmet Nail Tuman. Tuhfe-i Naili -Divan Şairlerinin Muhtasar Biyografileri. C.2. Ankara: Bizim Büro Yay. 759.

Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi (1981). “Fedâî Mehmet”. C.3.  İstanbul: Dergah Yay. 175.

Yakar, Halil İbrahim (2007), “Manzum Sözlüklerimizden Tuhfe-i Fedâî”. Turkish Studies, İnternational Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic (4): 1015-1025.

Yakar, Halil İbrahim (2013). Antepli Divan Şairleri. Gaziantep: Yaşar Cevizli Mağazaları.

Tuhfe-i Fedâî’den

Bâdehu ben fakîr ü bîçâre

Mübtelâ vü garîb ü âvâre

Gerçi nâmum Muhammed idi benüm

Mahlasumdur Fedâî şi’r-fenüm

Lîk olmışdı mevlidüm Ayıntâb

Olmış-idüm o şehrde bî-tâb

Nice şehr ü diyâr seyir iderek

Trabulus’a ugradum gezerek

O şehirde ikâmet itmiş idüm

Bir zamân istirâhat itmiş idüm

Bir nice tıfla oluban üstâd

Okudup nazm-ı ter idüp irşâd

Kimisi Fârisî’ye tâlib idi

Kimi Türkî’ye şevk-i gâlib idi

İstedim bir lügat yazam bu fakîr

Lügat-i Şâhidî’ye ola nazîr

Ki Arablar da nef’ini göreler

Gavrine Türkî lisânıñ ireler

O ki ola Fârsi anı ṣaldım

Arabî Türkice beyân Kıldım

Bunu yazmaga ibtidâ itdüm

Fazlına Hakkın ittikâ itdüm

Çîl çâr u hezâr-ı hicretde

Receb ayında kutlu sâ‘atde

 Biḥamdillah ki ḫayrıla bu nâme

On iki günde erdi iḥtitâma

Bu mısrâ‘ın hurûfun say ser-â-pâ

Kodun dehre Fedâî Tuhfe a’lâ

Hep budur senden murâdım yâ Ganî

Kim halâs eyle ta‘assubdan beni

Bu televvüsden yuyup dîvânumı

Son nefes îmân ile al cânumı

Bu fakîr [ü] hasta mecrûhu’l-fuâd

Eyleyüp bir dem bu ilme ictihâd

Eyledüm seyr-i sülûk-ı Mevlevî

Okudum geh Mesnevî geh Ma‘nevî

Çünki oldum her birinden hûşe-çîn

Tâ ki buldum hırmen-i ilme’l-yakîn

Hak mu‘în oldı açıldı cân gözi

Tâ göründi aynuma ma‘nâ gözi

İstedüm kim yâr ile yoldaşıma

Fârisî fehmetmeyen kardaşıma

Gördügüm işitdügümi söyleyüm

Anı ma‘nâdan haberdâr eyleyüm

Ben dahi bir nüsha tahrîr eyledüm

Türkî dilde anı ta‘bîr eyledüm

Tâ ki şayet nâzır olanlar ana

Bu fakîri bir du‘â ile ana

Hicretinden Hazret-i Peygamberün

Ya‘ni kim iki cihân serverinün

Eyledüm bin kırk beşinde ibtidâ

Hayr ile yâ Rab ki bula intihâ

(Yakar, Halil İbrahim (2013). Antepli Divan Şairleri. Gaziantep: Yaşar Cevizli Mağazaları. 57.)