Madde Detay

Haydar isimli bir zatın oğlu olarak 16. Yüzyılın ikinci yarısında Kırım’ın Kefe şehrinde doğduğu tahmin edilmektedir. Asıl adı Mehmed Feyzullah’tır. Şiirlerinde Feyzî mahlasını kullandı. Feyzî, öğrenimini Kefe ve İstanbul’da tamamladı. Arapça, Farsça, mantık, belagat, hukuk, hat gibi alanlarda kendini yetiştiren Feyzî, aynı zamanda tasavvuf eğitimi de aldı. Halvetî tarikatında şeyhliğe kadar yükselen şair, ömrünün büyük kısmını Kefe’de müderrislik ve vaizlik ile geçirdi. Feyzî, hayatının son zamanlarında İstanbul’a geldi ve 1614’te burada vefat etti.

Şairin divanıyla birlikte yedi eseri vardır.Feyzî’nin eserlerini ilmî ve edebî eserler olarak sınıflandırabiliriz. İlmî eserleri dinî içerikli olup didaktik mahiyettedir. 

Feyzî’nin eserleri şunlardır:

1. Dîvân: Dîvânında 536 şiir bulunmaktadır. Bunların 15’i beşi kaside, 7’si tahmis, 13’ü müseddes, 6’sı terkib-bend, 3’ü terci-bend, 409’u gazel, 8’i nazm, 36’sı kıta, 38’i matladır. Feyzî Divanı’nın 2 nüshası vardır. Millî Kütüphane nüshası Yz. FB. 274/3, İstanbul Üniversitesi Nadir Eserler Kütüphanesi nüshası ise 894.35-1 numarada kayıtlıdır.

2. Nusretü’d-Dâir: Mensur bir eserdir. Feyzî bu eserde dönemin devran, sema, musiki gibi tasavvufi tartışmalarını kendi yaklaşımıyla ele alır.

3.  Kırk Hadis Tercümesi: Eser on beş değişik kalıpta, kırk kıta hâlinde; din, sosyal hayat ve ahlak muhtevalı hadisle­rin tercümelerinden meydana gelir.

4. Ravzatü’l-‘İbâd: Feyzî’nin yazdığı di­ğer kırk hadis tercümesidir. Bir önceki hadis tercümesine göre daha kapsamlı­dır. Mesnevi nazım şekliyle fe’ilâtün mefâ’ilün fe’ilün vezninde kaleme alınmıştır.

5. Risâle fi Hakkı’l-Hamr: Eser, içkinin zararları ve dinimizce haram olduğu hususlarını ifade eder. 1608 senesinde yazıya geçirilmiştir.

6. Rûhu’n-Nüfûs: Eser, 1610 yılında yazılmıştır. Feyzî; imamiye, peygamberlik, peygamberlerin özellikleri gibi dinî konulardaki görüşlerini bu eserde dile getirir. 

7. Hadâyıku’l-Ahyâr fi Hakâyıkı’l-Ahbâr: Mensur bir eserdir. Eser, mev’iza nitelikli olup hadîka adı verilen 128 bölüm­den ve 32 varaktan oluşur.

Feyzî, kaynaklarda ilim irfan sahibi, fazıl, arif, kâmil bir insan olarak anılmaktadır (Eflatun 2003: 20). Divanında karşılaştığımız şiirlerinde anlatımı akıcıdır, beyit kuruluşunda zorlama görülmez. O, dilin inceliklerine vâkıf, klasik şiirin muhteva kaynaklarını iyi bilen, tasavvufi mecazları ustalıkla kullanabilen bir şair olarak karşımıza çıkar. Feyzî’nin şiir dili sadedir. Şiirlerinde atasözü ve deyimler oldukça fazla kullanılmıştır. Feyzî’nin önemli bir yönü de onun Osmanlı-Kırım çevresinin yetiştirdiği önemli şairlerden biri olmasıdır. Şair, divanında Kırım ve Kefe’ye ait unsurlara yer verir. Ayrıca Feyzî Kırım hanlarından Semin Mehmed Giray (ö. 1584), Gazi Bora Giray (ö. 1607) ve Selamet Giray (ö. 1610) için şiirler yazmıştır. Özellikle Gazi Bora Giray Han’a 6 kaside, 1 terci-bend, 1 müseddes, 1 gazel ve vefatına düşürülen bir tarih kıtası kaleme alması dikkat çekicidir (Eflatun 2003).

Bağdatlı İsmail Paşa (1982). Hediyyetü’l-Ârifîn Esmâü’l-Müellifîn ve Âsâru’l-Musannifîn. C. VI. İstanbul: MEB Yay.

Bursalı Mehmed Tahir (1333). Osmanlı Müellifleri. C. I. İstanbul: Matbaa-i Âmire. 

Eflatun, Muvaffak (2003). Feyzî-i Kefevi Divanı: Tahlil-Metin. Doktora Tezi. Ankara: Gazi Üniversitesi.

Eflatun, Muvaffak (2003). “Değişik Bir Na’t Örneği: Feyzî-i Kefevî’nin Müstezâd Kasidesi”. Millî Folklor Dergisi 8 (58): 129-132.

Ertaylan, İsmail Hikmet (1988). Gazi Geray Han Hayatı ve Eserleri. İstanbul: Ahmet Said Basımevi.

Feyzî-i Kefevî. Hadâiku’l-Ahyâr fî Hakâyıkı’l-Ahbâr. Süleymaniye Ktp. Reşid Efendi. Nr. 533.

Feyzî-i Kefevî. Nusretü’d-Dâir. Ankara Millî Ktp. Yz. A. 3978, yk. 2b, Süleymaniye Ktp. H. Hüsnü Paşa. Nr. 653.

Feyzî-i Kefevî. Ravzatu’l-İbâd. Reşid Efendi. Nr. 137/1.

Feyzî-i Kefevî. Risâle fî Hakkı’l-Hamr. Süleymaniye Ktp. Reşid Efendi. Nr.137/4.

Feyzî-i Kefevî. Rûhu’n-Nüfûs. H. Mahmud Efendi. Nr. 1781.

Kafzade Fâizî. Zübdetü’l-Eş’âr, Ankara Millî Ktp. Yz. A. 679, vr. 876.

Kâtip Çelebi (1982). Keşfü’z-Zünûn an Esâmii’l-Kütûb ve’l-Fünûn. C. I. Beyrut.

Kurnaz, Cemal-Halil Çeltik (1997). Osmanlı Dönemi Kırım Edebiyatı. Ankara: KB Yay.

Kurnaz, Cemal ve Mustafa Tatçı (hzl.)(2001). Mehmed Nâil Tuman Tuhfe-i Nâilî-Divan Şairlerinin Muhtasar Biyografileri. Ankara: Bizim Büro Yay.

Müstakîmzâde Süleyman Sadedîn. Mecelletü’n-Nisâb (Arapça). Süleymaniye Ktp. Hâlet Efendi. 628. vr. 3436.

 

 

În Medh-i Hazret-i Gâzî Girây Han ‘Aleyhi'r-rahmeti ve'l-gufrân

         Bir gice küngüre-i sûr-ı sipihr-i devvâr

 Oldı çün hacle-i ârâste bir nakş u nigâr

 

 Giydi başına kamer nâz ile tâc-ı zerrîn

 Aldı egnine felek dahı kabâ-yı zergâr

 

Bakdı ruhsâre-i gerdûna şafak gül-gûna

 Zîver-i sâ’id içün virdi ana hâle süvâr

 

 Kıldı etbâk-ı semevâtı ser-â-ser devrân

 Bir dür ü gevher-i nâb u zer-i pâkîze-‘ayâr

 

Oldılar sâbit ü seyyâre meşâ’il-efrûz

 Kehkeşân eyledi hem şem-i sefîdin ihzâr

 

Atar olmaga nümûdâr şehâbı geh geh 

 Âsmânlar degül efşânlar idüp kürre-i nâr

Kıldı nâhîd-i felek şevkile âheng-i tarab

Şa’şa’a sanma görinen ki takar sâzına târ

 

Tâs-bâz-ı felek-i sifle müheyyâ itdi

 Tîre-gûn hırkasını tâ ide lu’bın izhâr

 

Gösterüp niçe suver oynamaga zıll-ı hayâl

 Çekdi âfâka siyeh çadırını hep şeb-târ

 

Râst kılmakda ‘Utarid gice gündüz seyrin

 Çerh rahşını yarag eylemede leyl ü nehâr

 

Nukre-i hâlis ile dâmenini ebr-i şitâ

 Pür ider kim demi düşdükde ide cümle niŝâr

 

Bu tedârük ne içündür diyü fikretde iken

 Hâtif-ı gayb bana itdi bu resme ihbâr

 

Ki şehen-şâh-ı sevâbit sipeh u bâd-ı mesîr

 Müntehâ kadr ü melek haslet ü gerdûn vakar

 

Hâmi-i râh-ı revân sünen-i şer’-i Hudâ

  Zinde-dâr-ı sünen-i hâs nebî-i muhtâr

 

Server-i Cem-’azamet dâver-i Dârâ dârât

  Hazret-i Gâzî Girây Hân-ı cemîlü’l-âsâr

 

İtdi şeh-zâdelerin sünnet içün sûr-ı ‘azîm

 Müteheyyi durur ol sûra sıgâr ile kibâr

 

Habbezâ devlet-i nâ-dîde eyâ şâh-ı kerem

  Ki sana kıldı ’atâ Hazret-i Hayy ü Cebbâr

 

Bir niçe ahter-i garrâ şerefün burcında

 Gün gibi oldı ziyâ-bahş zevâyâ-yı diyâr

 

Şâhid-i memlekete saltanatun dürcinde

 Gûşvâr oldı niçe gevher-i ‘âlî-mikdâr

 

Şem’-i bezmi ’azamet her biri ammâ nâmı

  Serv-i gülzâr-ı şeref her biri ana pür-yâr

 

Fi’l-mesel ger ucı alınsa fitîl-i şem’ün

  Şu’lesi artuk olur bezmi kılur pür-envâr

 

Olsa pîrâste-i bâg içre nihâl-i nev-hâst

  Kad çeker ya’ni olur revnak-ı bezm-i gülzâr

 

Üsküfin almasa sayyâd eger şeh-bâzun

  Râst pervâz olamaz eyleyemez kasd-ı şikâr

 

Âhen-i serd döker bî-hüde gûşiş eyler

  Olmak isterse mukâbil kılıcunla küffâr

 

Turre-i şâhid-i ikbâli tarar şâne-miŝâl

 Terkeşünde dizülü tîr-i müretteb sûfâr

 

Nâr-ı kahrunla olup mülk-i ‘adû hâkister

 Saltanat âyînesinde komadun bir jengâr

 

Anlamaz kubhını bir agzı köpüklü delüdür

  Ne gam öykünse kef-i cûduna bahr-i zehhâr

 

Şükr ü medh ü senânile bulur nutk-ı hayât

  Tûtî-i nâdire-güftâr dil-i Feyzî-i zâr

 

Virmese pertev-i hüsn-i nazarun nûr u cilâ

  Sadef-i sîne-i pâkümde bu kadar şehvâr

 

Reşha-i katre-i bârân-ı nevâlündendür

 Sadef-i sîne-i pâkümde bu dürr-i şehvâr

Sâye-i ‘âtifetün ’âleme memdûd olsun

         Ey meh-i burc-ı şeref zıll-ı zalîl-i Gaffâr

Nâr-ı gam sîne-i a’dâya dökenler yaksun

 Eylesün sûr-ı sürûrile günün cümle güzâr

 

Mehd-i ‘âlemde yaşadukça mevâlid-i sülâs

 Ola şeh-zâdelerün herbirisi ber-hûrdâr

(Eflatun, Muvaffak (2003). Feyzî-i Kefevi Divanı: Tahlil-Metin. Doktora Tezi. Ankara: Gazi Üniversitesi. 98)

 

Gice gündüz çaylar kim çaglar aglar bana

 Çekdügüm bârı görürse taglar aglar bana

 

Katre-i şeb-nem degül evrâkdan rîzân olan

 Subh-dem kerîm göricek bâglar aglar bana

 

Şefkat eyler hâlüme uşşâk hem agyâr hem

 Bülbül-i âşüfte dilüz aglar aglar bana

 

Derd ü gam şöyle nizâr itdi ten-i zârum benüm

 Görse za’fum sayrular hem saglar aglar bana

 

Çeşmümün kirpiklerinden Feyziyâ her dem akan

 Rîm-i hûn-âlûd sanma daglar aglar bana 

(Eflatun, Muvaffak (2003). Feyzî-i Kefevi Divanı: Tahlil-Metin. Doktora Tezi. Ankara: Gazi Üniversitesi. 160)

 

Tâli oldı âftâb-ı talat-ı Gâzî Giray

 Rûşen itdi kevni nûr-ı ‘izzet-i Gâzî Giray

 

Mürde idi halk-ı ‘âlem pes dem-i ‘Îsî gibi

 Tâze cân virdi nesîm-i devlet-i Gâzî Giray

 

Gülsitân-ı dehri itdi gayret-i bâg-ı İrem

 Feyz-i bârân-ı sehâb-ı himmet-i Gâzî Giray

 

Pür olup âvâze-i lutf ile etrâf-ı cihân

 Toldı âfâka sadâ-yı savlet-i Gâzî Giray

 

Marifet kânı mürüvvet madeni Han oglı Han

 Feyziyâ kimdür dir isen Hazret-i Gâzî Giray 

(Eflatun, Muvaffak (2003). Feyzî-i Kefevi Divanı: Tahlil-Metin. Doktora Tezi. Ankara: Gazi Üniversitesi. 338)