GÂZÎ, Muhammed

(d. ?/? - ö. 1233/1817-18)
divan şairi
(Divan/Yazılı Edebiyat / 18. Yüzyıl / Çağatay)
ISBN: 978-9944-237-86-4

Hayatı hakkında ayrıntılı bilgi yoktur. Devrinde tertip edilen tezkireler ve eserlerinden anlaşıldığına göre 18. yüzyılın ikinci yarısında Hokand’a bağlı köylerden birinde doğduğu ve 1233/1817-18 yılında öldüğü tahmin edilmektedir.
Türkçe ve Farsça eserler kaleme alan Gâzî, şiirlerinden bir Dîvân tertip etmiştir. Bu Dîvân’ın dört el yazma nüshası mevcuttur. Özbekistan Fenler Akademiyası Şarkşunaslık Enstitüsü'nde 121 envanter numarası ile kayıtlı olan nüsha, mevcut divanların en mükemmel olanıdır. Bu nüshada müstezat, rubai, muhammes, terciibent ve tarihler yer almaktadır. Bu şiirler yaklaşık 3000 mısradır. Nüsha, oldukça güzel nestalik hat ile yazılmış olup müstensihi Muhammed Mahmûd ibn-i Mollâ Aşur Muhammed’dir. Aynı enstitüdeki 6117 numaralı nüshanın ise birçok yaprağı yırtıktır (Özbek Edebiyatı Tarihi 1978: 77). Üçüncü nüsha yine aynı enstitüde 2296/II envanter numarası ile kayıtlıdır. Dördüncü nüsha ise SSSR Fenler Akademiyası Şarkşunaslık Enstitüsü'nün Leningrad Bölümü'nde 109 envanter numarası ile saklanmaktadır. Bu nüsha, Taşkent’teki 6117 ve 2296/II numaralı nüshalar ile şiirlerin sıralanışı bakımdan çok fazla farklılık göstermemektedir. Nüshaların içinde en eskisi 6117 numaralı olandır (Özbek Edebiyatı Tarihi 1978: 78).
Gâzî’nin şiirlerine, devrinde tertip edilen tezkire ve mecmualarda da yer verilmiştir. Ayrıca A. Kayumov  da şairin Türkçe şiirlerini yayınlamıştır (1959).
Gâzî, devrinin tanınmış şairlerindendir. Yazmış olduğu şiirlerle Çağatay edebî geleneğinin mümtaz bir temsilcisi olmayı başarmıştır.

Kaynakça

Kayumov, A. (1959). Gâziy. Taşkent: Özbekistan SSR Fenler Akademiyası Neşriyatı.
Kayumov, F. K. (1961). Kokan Edebî Muhiti. Taşkent: Özbekistan SSR “Fen” Neşriyatı.
Özbek Edebiyatı (1959). III. Tom. Taşkent: Özbekistan SSR Devlet Bediî Edebiyat Neşriyatı.
Özbek Edebiyatı Tarihi (1978). IV. Tom. Taşkent: Özbekistan SSR “Fen” Neşriyatı.
Özbek Edebiyatı Tarihi Hrestomiyası (1945). II. Tom.Taşkent: Özbekistan Devlet Neşriyatı.
Tekin, Feridun (2010). XIX. Yüzyıl Çağatay Edebiyatının İki Kadın Şairi-Üveysî ve Nâdire. Ankara: Vizyon Yay.
Tekin, Feridun (2011). “Hanlıklar Dönemi Çağatay Edebiyatı”. Turkish Studies 6 (1): 1843-1850.
 

Madde Yazım Bilgileri

Yazar: DOÇ. DR. FERİDUN TEKİN
Yayın Tarihi: 09.12.2014
Güncelleme Tarihi: 18.11.2020

Eserlerinden Örnekler

Gazel

İy kuyaş subh-ı izârıng birle mağrûr olmagıl
Bir nefesde şâm olur elbette mesrûr olmagıl

Tingle pendim iy köngül bolma vefâsızlarga yâr
Vara vara zâr u kündin künge rencûr olmagıl

Bolma kâm-ı nefs üçün her siflening allıda pest
Âbrûsızlık yükin çikmekke mazdûr olmagıl

Mest-i ikbâl olma idbârı bile agrıtma baş
Tatmagıl bu bâdeni zinhâr mahmûr olmagıl

Şem yanglıg mahfil ara bolmagıl küymek işing
Tâ müyesserdür cihân ehliga manzûr olmagıl

Dâga koy almasdın merhem velî minnet bile
Mübtelâ-yı derd-i bî-murâd-ı kâfûr olmagıl

Gâzîyâ nûş iyle mihnet câmıdın zehr-âb-ı gam
Bî-nevâ-yı şerbet-i çînî vü gafûr olmagıl

(Özbek Edebiyatı (1959). III. Tom. Taşkent: Özbekistan SSR Devlet Bediî Edebiyat Neşriyatı. 502.)


Gazel

Manga ref’-i gam itmez seyr-i sahrâ geşt-i gülşen hem
Körüb ahvâl-i zârım dost hayrân oldı düşmen hem

Ne dib âşıklık itting tinglemey pendimni iy köngül
Özüng âlem ara şermende boldıng âkibet min hem

Tabîbâ tîre könglüm zahmıdın al merhemingni kim
Karangu bolsa üy derkârdur nâçâr revzen hem

Körüb ahvâl-i zârımnı rakîbâ kümle hâlimga
Sining dik min idim bolgıl ilâhi min kebi sin hem

Kutuldım dostlarnıng pendidin agyâr ta’nıdın
Bi-hamdillah gamıngdın kitdi cân arkasıdın ten hem

Kaşıda müdde-i mahzûz sin mahrûm iy Gâzî
Munung dik yürgeningdin yahşıdur elbette ölgen hem

(Özbek Edebiyatı (1959). III. Tom. Taşkent: Özbekistan SSR Devlet Bediî Edebiyat Neşriyatı. 505.)


İlişkili Maddeler

Sn.Madde AdıD.Tarihi / Ö.TarihiBenzerlikİncele
1MA'DEN/KEMÎNE, Adine Muhammedd. 1761 - ö. 1838Doğum YeriGörüntüle
2MAHZÛNEd. ? - ö. ?Doğum YeriGörüntüle
3Hamza Hekimzade Niyazid. 6 Mart 1889 - ö. 18 Mart 1929Doğum YeriGörüntüle
4MA'DEN/KEMÎNE, Adine Muhammedd. 1761 - ö. 1838Doğum YılıGörüntüle
5MAHZÛNEd. ? - ö. ?Doğum YılıGörüntüle
6Hamza Hekimzade Niyazid. 6 Mart 1889 - ö. 18 Mart 1929Doğum YılıGörüntüle
7MA'DEN/KEMÎNE, Adine Muhammedd. 1761 - ö. 1838Ölüm YılıGörüntüle
8MAHZÛNEd. ? - ö. ?Ölüm YılıGörüntüle
9Hamza Hekimzade Niyazid. 6 Mart 1889 - ö. 18 Mart 1929Ölüm YılıGörüntüle
10MA'DEN/KEMÎNE, Adine Muhammedd. 1761 - ö. 1838Alan/Yüzyıl/SahaGörüntüle
11MAHZÛNEd. ? - ö. ?Alan/Yüzyıl/SahaGörüntüle
12Hamza Hekimzade Niyazid. 6 Mart 1889 - ö. 18 Mart 1929Alan/Yüzyıl/SahaGörüntüle
13MA'DEN/KEMÎNE, Adine Muhammedd. 1761 - ö. 1838Madde AdıGörüntüle
14MAHZÛNEd. ? - ö. ?Madde AdıGörüntüle
15Hamza Hekimzade Niyazid. 6 Mart 1889 - ö. 18 Mart 1929Madde AdıGörüntüle