Madde Detay

Kaynaklarda Kayserili olduğu belirtilen Gedâyî’nin asıl adı ve doğum tarihi hakkında herhangi bir bilgiye ulaşılamamıştır. Kayseri ve yöresi ile ilgili araştırma yapan yazarların çoğu Gedâyî hakkındaki bilgileri Murat Uraz’ın verdiği bilgilere dayanarak aktarmaktadırlar. Murat Uraz’ın verdiği bilgilere göre Kayserili olan Gedâyî, Anadolu’nun pek çok memleketine gitmiş, oldukça şöhret kazanmış ve halk edebiyatı nazım şekillerinin çoğu ile şiirler söylemiş önemli bir âşıktır. Ayrıca çok sayıda şiiri bulunan Gedâyî’nin 19. yüzyılın sonlarında vefat ettiğini belirtmektedir (Uraz 1939-1940: 113; Uraz 1933: 186). Fahri Bilge defterlerinde Kayserili şairlerin sınıflandırıldığı bir tabloda Gedâyî’nin Ermeni olduğu belirtilmiş, hakkında başka bir bilgi aktarılmamıştır (Çapraz 2008: 294).

Gedâyî’ye ait şiirlerin çoğu Kayserili şairlere yer veren cönk, mecmua ve defterler ile Kayserili araştırmacıların eserlerinde bulunmaktadır. Murat Uraz, Halk Edebiyatı Şiir ve Dil Örnekleri adlı eserinde Kayserili Gedâyî’ye ait iki adet koşmaya yer vermiştir (Uraz 1933: 186-188). Rasim Deniz sünni bir şair olarak nitelediği Gedâyî’nin dört adet koşması ile bir adet gazelini yayımlamıştır (Deniz 1987: 23; Deniz 2010: 8). Fahri Bilge defterlerinde de iki adet koşması bulunmaktadır (Çapraz 2008: 283). Ahmet Şükrü Esen defterlerinde ise bir adet destanı bulunmaktadır. Yirmi beş dörtlükten oluşan destanda er ile avradın şahsında aile hayatı anlatılmaktadır (AŞE IX: 68; Esen 1991: 264-267).

Gedâyî’nin şiirlerinde kullandığı “mürg-i dil, ser-i zülf, şive-kâr, tıfl-ı nevres, ağyâr, tîg-i belâ” gibi kelimelere ve üslubuna bakıldığı zaman onun az çok medrese tahsili gördüğü ve klasik kültüre aşina olduğu söylenebilir. Arapça ve Farsça kelimeleri yerli yerinde kullanmıştır. Aruz ölçüsü ve gazel nazım şekli ile söylenmiş bir adet şiiri bulunsa da eldeki mevcut şiirler Gedâyî’nin hece ölçüsünü ve koşma nazım şeklini daha çok kullandığını işaret etmektedir. Şiirlerinde doğal ve içten bir söyleyişe sahiptir. Ona ait destanda, “birinin aracılığıyla evlenen iki gencin evlilik serüvenleri, zaman zaman çok gerçekçi çizgilerle verilmektedir. Evliliklerinin ilk zamanlarındaki güzel günlerin sona ermesi ve kadının ekonomik güçlerini aşan isteklerde bulunması sonucunda eşlerin ayrılmalarına kadar giden aile içi bunalımlar ve çatışmalar, destanın ana temasını oluşturmaktadır.” (Esen 1991: 72). Gedâyî’nin diğer şiirlerinde ise halk şiirinin başlıca temaları olan aşk ve gurbet işlenmiştir.

AŞE IX: “Ahmet Şükrü Esen Defterleri”. 9 numaralı defter. Türkiye Ekonomik ve Toplumsal Tarih Vakfı, Pertev Naili Boratav Arşivi.

Çapraz, Erhan (2008). Fahri Bilge Defterleri Işığında Kayseri ve Yöresi Halk Şairleri. Kayseri: Laçin Yay.

Deniz, Rasim (1987). “Kayserili Halk Şairleri ve Dadaloğlu”. Erciyes Dergisi 10 (115): 22-30.

Deniz, Rasim (2010). “Türk Edebiyatında Şairnâmeler, Tokatlı Âşık Gedâyî’nin Şairnâmesi ve Kayserili Âşık Gedâyî”. Çıngı Dergisi 1 (4): 4-8.

Esen, Ahmet Şükrü (1991). Anadolu Destanları. (hzl. Pertev Naili Boratav). Ankara: Kültür Bakanlığı Yay.

Uraz, Murat (1933). Halk Edebiyatı Şiir ve Dil Örnekleri. İstanbul: Semih Lûtfi - Sühulet Kütüphanesi.

Uraz, Murat (1939-1940). Türk Edip ve Şairleri-I. İstanbul: Numune Basımevi.

Koşma

Çekilmez ateşi düzehten şedîd

Firâkı hasreti nârı gurbetin

Lutfu mürüvveti olmuş nâ-bedîd

Kalmamış bir vefâ-dârı gurbetin

Kimseler etmesin gurbeti arzu

Ne tükenmez hasret ne gavgadır bu

Ben nâr-ı firâka yandıkça girü

Yere batsın kisb ü kârı gurbetin

Sılanın sevgisi [de] dâğ-ı canda

Gönül melûl mahzûn dîdeler kanda

Ben burda ağlarım dostlar vatanda

Bitmez oldu âh u zârı gurbetin

Gedâyî bilmezem nice edeyim

Varıp vatanıma ârâm edeyim

Evvel bahar gelsin çıkıp gideyim

Görmeyim yüzünü bâri gurbetin

Çapraz, Erhan (2008). Fahri Bilge Defterleri Işığında Kayseri ve Yöresi Halk Şairleri. Kayseri: Laçin Yay. 283.

Koşma

İnsâfa gel tabip açma yaramı

Bir değil beş değil yara yüz yerde

Eflâkten sağ değil Lokman bulunmaz

Sağalmaz dertlerim yara yüz yerde

Derûnumdan çıkmaz yârin hayâli

Gözümün önünden gitmez cemâli

Yüz sürdüm yerlere sular misâli

Vurup garip başım yara yüz yerde

Gedâyî sevdiğin o çeşm-i şehlâ

Etti beni böyle âleme rüsvâ

Yüz sürüp pâyına eyledim recâ

El göğsünde şîvekâra yüz yerde

Çapraz, Erhan (2008). Fahri Bilge Defterleri Işığında Kayseri ve Yöresi Halk Şairleri. Kayseri: Laçin Yay. 283.