Madde Detay

Hasîb'in asıl ismi Ahmed’dir. Dedesinin ismi sebebiyle “Mü’min-zâde” lakabıyla tanındı. Kaynaklarda “Seyyid” olarak da anılmaktadır. Babasının ismi Mehmed’dir. Hasîb Bursa’da dünyaya geldi. Doğum tarihi bilinmemektedir. İlim tahsiline memleketi olan Bursa’da başladı. Burada Şeyhülislam Feyzullâh Efendi’nin ikinci oğlu Mustafa Efendi ile yakınlık kurdu. Küçük yaşta babasını kaybedince Mustafa Efendi'nin himayesine girdi. Bu sebeple, Ravzatü’l Küberâ’da Mustafa Efendi’den “velinimeti” olarak bahseder. Ayrıca ondan gördüğü iyilikleri eserlerinde sık sık dile getirir (Aydıner 2003: 171). Bu yakınlık sebebiyle, maddi anlamda pek sıkıntı yaşamadan devrin tanınmış ulemasından dersler alarak tahsil hayatını devam ettirdi (Özcan 1989: V, 225). Bu arada Mustafa Efendi’nin hususi kâtipliğini de yaptı. Sonraki senelerde İstanbul’a geldi. Sâlim'de (1315: 222), 1120/1708'de Şeyhülislam Çatalcalı Ali Efendi’nin kâtipliğini yaptığı söylenmekle birlikte, Ali Efendi'nin 1103/1692 tarihinde vefat etmesi bu bilginin doğru olmadığını göstermektedir. Fatin'e göre 1129/1716-17'da müderris olmaya hak kazandı (1271: 60). Müderrisliğe başlamadan, Veliyyüddîn Efendi-zâde Ahmed Paşa medresesinde görev yapan devrin tanınmış ulemasından Süleyman Efendi'nin yanında bir müddet mu’îdlik yaptı. Mülâzemet devresinden sonra müderris olabilmek için Şeyhülislam Ebu İshâk İsmail Efendi tarafından imtihana tâbi tutuldu. Buradaki başarısından sonra Bursa’daki Esediyye medresesine tayin edildi. Ayrıca Bursa şer’iyye mahkemesinin kitabetinde de vazife aldı. 1147/1735 tarihinde Bosna’ya kadı tayin edildi. Tayininde Hekimoğlu Ali Paşa’nın rolü oldu. Buraya tayininden önce kaleme aldığı ve İstanbul’daki dergâhlardan bahsettiği Dergeh-nâme isimli manzumesini o sırada sadrazam olan Ali Paşa’ya takdim etti, bu arzın akabinde kendisine Bosna kadılığı tevcih edildi. Müstakim-zâde’nin bu manzumeyi istinsah ettiği bir mecmuanın kenarına düştüğü notta, Dergeh-nâme karşılığında kendisine ayrıca “yüz altın, bir at ve bir adet Mushaf-ı şerif” ihsan edildiği belirtilmektedir (Süleymaniye Ktp. Esad Ef. No.3465. vr. 65b). Sonraki senelerde Kayseri, Tokat, Bağdat ve Manisa kadılıklarında bulunan Ahmed Hasîb, Manisa’da süresini doldurduktan sonra İstanbul'a döndü (Erdem 1994: 75). Vefatına kadar Atpazarı civârındaki bir evde oturdu (Özcan 1989: V/225). İstanbul’a dönüşünden kısa bir süre sonra 1166/1752’de vefat etti. Kabrinin Emir Buharî Tekkesi karşısındaki Kazasker Abdurrahman Efendi’nin yaptırdığı mektebin haziresinde olduğu belirtilmekle birlikte, bugün kabri tespit edilememektedir. 

Kaynaklarda Hasîb, zarif ifadelere sahip, tasavvufa vâkıf bir şair, fasih bir nasir olarak tanıtılır. Şairin Arapça, edebiyat ve tarih bilgisi oldukça ileridir. Hasîb’in eserleri şunlardır:

1. Silkü’l-Le’âl-i Âl-i Osmân: Hasîb’in eserleri arasında en meşhurudur. “Tevârîh-i Âl-i Osman” türünde man­zum olarak kaleme alınan hacimli bir eserdir. Aruzun “mefâîlün mefâîlün mefâîlün mefâîlün” kalıbıyla mesnevi yerine kaside nazım şekliyle yazılmıştır. Tamamı manzum olan eserin sayfa kenarlarındaki notlar mensurdur. Yaklaşık on sekiz bin beyittir. Muhtemel müellif hattı, Süleymaniye Kütüphanesi Hâlet Efendi 596 numarada kayıtlıdır. Ayrıca İstanbul Üniversitesi Ktp. TY. 104 ve 4132’de kayıtlı iki yazma nüshası daha bulunmaktadır. Ge­libolulu Âlî’nin Künhü'l-Ahbâr'ı ve Taşköpri-zâde'nin eş-Şakâ’iku'n-Nu‘mâniyye'si bu eserin kaynaklarındandır. Eserde, Osmanlı Devleti'nin kuruluşundan itibaren Fâtih dönemine kadar ki 180 yıl içerisinde geçen hadiseler padişahlara göre dönemlere ayrılarak anlatılmaktadır. Eserin 1-189 yaprakları arası Süleymân Şâh’tan Fâtih’e kadarki dönem, 189b-466’ya kadarki kısımda ise Fâtih dönemi konu edilmekte ve dönemin şa­ir, tabip, şeyh, vezir ve emirleri ile bazı tarikat eh­linin menakıbından, Fâtih devrinde tamir edilen ve inşa edilen cami, türbe gibi binalar­dan bahsedilmektedir. Fâtih’ten sonraki padişahların dönemine dair herhangi bir kayıt yoktur. Çünkü şair bu eseri, yazmayı planladığı manzum Osmanlı tarihinin ilk cildi olarak kaleme almıştır. Eserdeki şair biyografilerinin bulunduğu kısımlar, yeni harflere aktarılarak Menderes Coşkun tarafından neşredilmiştir (2002).

2. Ravzatü'l-Küberâ: Şehid Ali Paşa’nın teşvikiyle Osman-zâde Tâib’in Hadîkatü'l-Vüzerâ'sına zeyil olarak kaleme alınmaya başlanan eserin asıl konusu, 1703 Edirne Vakası'dır. Şeyhülislam Seyyid Feyzullâh Efendi ailesine yakın bir çevrede yetişen Hasîb Efendi, olayın şahitlerinden olan Feyzullâh Efendi’nin oğlu Şeyhülislam Seyyid Mustafa Efendi’nin uzun yıllar özel kâtipliğini yapmış, ondan dinlediklerini ve diğer kaynaklardan derlediklerini bu eserinde ayrıntılı olarak dile getirmiştir. Müellif hat­tı olan nüsha Murat Molla Kütüphanesi'nde 1437, diğer bir nüshası da  İstanbul Üniversitesi Ktp. TY. 87 numaralarda kayıtlıdır. Ravzatü'l-Küberâ Mesut Aydıner tarafından yayımlamıştır (2003).

3. Dîvân: Şairin Dîvân'ı olduğu bilgisini veren ilk kaynak Mehmed Tevfik Efendi’dir (İstanbul 1989: 311). Ayrıca Bursalı Mehmed Tahir, eserin mürettep bir divan olduğunu bildirmektedir (İstanbul 1333: 140). Fakat kütüphanelerde esere rastlanmamıştır.

4. Dergeh-nâme: İstan­bul'da mevcut doksan yedi tekkeden bahseden mesnevi tarzındaki bu eser, 129 beyittir. Eserde şairin mahlası “Hâsib” şeklinde kayıtlıdır. Bundan hareketle Günay Kut, eserin başka bir şaire ait olabileceğini bildirir. Dergeh-nâme'nin Esad Efendi nüshasının başındaki bir nottan, Ahmed Hâsib Efendi'nin bu eser karşılığında Bosna mevleviyetini elde ettiği, ayrıca hediye olarak bir at ile bir de Kur'ân-ı Kerîm aldığı anlaşılmaktadır. Günay Kut, manzumenin ikisi Atatürk Kütüphane­si'nde Belediye Yazmaları nr. 043 ve Osman Ergin Yazmaları nr. 56’da, biri de Süleymaniye Kütüphanesinde Esad Efendi nr. 3465 65b-68a olmak üzere üç yazma nüshasını tespit etmiştir. Eser, Günay Kut ve Turgut Kut tarafından yeni harflere aktarılarak yayımlanmıştır (1987).

5. Mecmûa-i Tevârîh: Hekimoğlu Ali Paşa'nın 15 Safer 1155/21 Nisan 1742 tarihinde tekrar sada­rete gelmesi münasebetiyle söylenen kaside, gazel, tebrik gibi şiir ve yazıla­rın onun isteği üzerine bir araya getiril­mesinden oluşmuştur. Bu mecmuada pek çok kişinin yanı sıra Ahmed Hasîb Efendi'nin de tarihleri vardır. Eserin müellif hattı olan tek nüshası, Süleymaniye Kütüphanesi Es'âd Efendi 3388’de kayıtlıdır.

6. Miyâhiyye: Bursa’daki su kaynaklarının isimlerini, buralardan su içmenin faydalarını anlatan bu manzum eser, Bursa sularının methiyesi niteliğindedir. Kırım Hanı Kaplan Giray Han’a Bursa ziyareti esnasında hediye edilmiştir. Şairin mahlası bu eserde de “Hâsib” olarak kayıtlıdır. Miyâhiyye’nin tamamı kırk dört beyittir. İlk otuz sekiz beyti Hâsib Efendi tarafından kaleme alınmış, kalan altı beyti ise, Babaefendi-zâde Şeyh Said Efendi (ö. 1288/1871) tarafından manzumeye zeyl olunmuş kırk dört beyitlik bir manzumedir. Kaside formunda, aruzun “feilâtün feilâtün feilâtün feilün” kalıbında yazılmıştır. İki nüshası bulunan eser, Süleyman Eroğlu tarafından yeni harflere aktarılarak neşredilmiştir (2008).

7. Hikâye-i Manzûme Be-inşâ'-i Prusalı Hasîb:  Çaylak Tevfik'in Nevâdirü'z-Zürefâ isimli eseri içinde tespit edilen bu mesnevi aruzun "fe'ilâtün, fe'ilâtün, fe'ilâtün, fe'ilün" kalıbıyla yazılmıştır. 97 beyitten oluşmakta ve beşeri aşkla ilgili bir hikâyeyi ihtiva etmektedir (Kutlar Oğuz ve Gürbüz 2020).

Mü’min-zâde Ahmed Hasîb’in edebî kişiliği hakkında tezkireler övücü ifadeler kullanır. Bunlardan Râmiz, Hasîb'in velûd, latifeli ve mazmunlu söz söylemeye eğilimli bir şair olduğunu söyler (Erdem 1994: 75). Sâlim Efendi, şairin sahip olduğu ifade inceliğine değinerek, onu devrin önemli şairleri arasında zikreder (1315: 222). Tekmiletü’ş-Şakâik müellifi ise Ahmed Hasîb’in kemal ve belagatine işaret ettikten sonra ilmî kişiliğini ön plana çıkarır (Özcan 1989: V/ 225).

Aydıner, Mesut (hzl.) (2003). Mü'minzâde Seyyid Ahmed Hasîb Efendi Ravzatü'l-Küberâ Tahlil ve Metin. Ankara: TTK Yay.

Babinger, Franz (1992). Osmanlı Tarih Yazarları ve Eserleri. çev. Coşkun Üçok, Ankara: KB Yay. 312-313.

Bursalı Mehmed Tâhir (1333). Osmanlı Müellifleri. İstanbul. II: 140, III: 144.

Coşkun, Menderes (hzl.) (2002). Manzum Bir Şairler Tezkiresi Silkü’l-Le’âl-i Âl-i Osmân. Ankara: Bizim Büro Yay. 5-12.

Çiftçi, Ömer (hzl.) . Fatîn, Hatîmetü’l-Eş‘âr. http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/dosya/1-219117/h/metin.pdf [ 12.07.2013].101.

Erdem, Sadık (hzl.) (1994). Râmiz ve Âdâb-ı Zurâfâ’sı. Ankara: AKM Yay. 75-76.

Eroğlu, Süleyman (2008). "Türk Edebiyatında Miyâhiyye Türüne Bir Örnek: Hâsib Efendi'nin Miyâhiyyesi". Uludağ Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi 15: 429-440.

Fatin, Davud (1271). Tezkire-i Hâtimetü’l-Eş’âr. İstanbul. 225.

İnce, Adnan (hzl.) (2005). Sâlim Efendi, Tezkiretü’ş-Şu’arâ. Ankara: AKM Yay. 287.

Kurnaz, Cemal ve Mustafa  Tatcı (hzl.) (2001). Mehmed Nâil  Tuman, Tuhfe-i Nâilî-Divan Şairlerinin Muhtasar Biyografileri.  C. I. Ankara: Bizim Büro Yay. 817.

Kut, Günay (1989). “Ahmed Hasîb Efendi”. C. 2. İslam Ansiklopedisi. İstanbul: TDV Yay. 87-88.

Kut, Günay ve Turgut Kut (1987). “İstanbul Tekkelerine Ait Bir Kaynak: Dergeh-nâme”. Türkische Miszellen: Robert Anhegger Arma­ğanı. İstanbul. 215-216.

Kutlar Oğuz, Fatma Sabiha ve Mehmet Gürbüz (2020). "Bursalı Hasîb'in Manzum Bir Aşk Hikâyesi". Turkish Studies 15 (4): 1951-1975.

Oğraş, Rıza (hzl.). Es’ad Efendi ve Bagçe-i Safâ-endûz’u. http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/dosya/1-219113/h/bahce.pdf [12.07.2013]. 112.

Özcan, Abdülkadir (hzl.) (1989). Fındıklılı İsmet, Tekmileti’s-Şekâyık Fî Hakk-ı Ehli’l-Hakâyık. İstanbul: Çağrı Yay. 225-227.

Sâlim Efendi (1305). Tezkire-i Sâlim. Dersaadet: İkdam Matbaası. 221-222.

Zübeyiroğlu, Ruhsar (hzl.) (1989). Mecmû‘atü’t-Terâcim, Mehmed Tevfik Efendi. Doktora Tezi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi.

Silkü’l-Le’âl-i Âl-i Osmân

Sebeb-i Nazm-ı Kitâb-ı Mevlidü’n-Nebî ‘aleyhi’s-selâm

Kuzât-ı şehrden bir vâ’iz-i gayr-ı mülâhız kim

Olup kürsî-nişîn-i câmi-i vâlâ-yı sultânî

 

Kazâyı gör ki vâ’iz meclis-i va’zında Kur’ân’un

İki âyet miyânında virüp ma’nâ-yı butlânî

 

Birisi “lâ-nüferrik” biri “faddalnâ” miyânında

Münâfât oldığın selb eyleyüp ol şeyh-i nâdânî

 

‘Alâ-kavli cehâletle idüp inkâr tafdîli

Muhammed üzre tafdîl eyleymiş ‘Îsâ-yı ‘İmrân’ı

 

Dimiş hâşâ ve kellâ şeyn-i garaz efdalü’l-halka

Mü’eddî bir niçe söz söylemiş ber-vech-i bühtânî

 

Harîfün bu kelâmın birisi ehl-i diyânetden

O ‘asrun kümmelinden kırk kadar müftî-i zî-şânı

 

Tolaşup her birinden başka başka itmiş istiftâ

Bu kavlinden harîfün lâzım olup küfr ü butlânı

 

Cezâsın katlile tertîb içün fermân oldukda

Gelüp Bursa’ya emr-i şer’ile ol zât-ı hakkânî

 

Mübâşirlerle vardı şeyhi kürsîsinden indürdi

Götürdüp bâb-ı câmi’de o şeyh-i kavm-i hızlânı

 

Cezâsın zebhile tertîb kıldı katl itdürdi

Temâşâ eyler iken beldenün eşrâf u a’yânı

 

Hemân bir kelb-i esved zâhir oldı kanın içdi

‘Iyânen rü’yet itdi belde-i mezbûre sükkânı

 

Dinildi mü’min olsaydı eğer bu vâizün kanı

Yimezdi kelb lahmın talamazdı mürdeden kanı

 

O demde hâzır idi ol Süleymân-ı sühan-ârâ

Bu beyt-i dil-nişîni irticâlen didi ol ânî

 

Muhammed Mustafâ’ya ümmet olmak isteyüp ‘Îsâ

Semâvâta ‘urûc itdi olup teşrîfe şâyânı

 

Niyâz itdi o sultân-ı serîr-i milket-i nazma

Burusa şehrinün sâdât u eşrâf-ı ‘azîzânı

 

Muhammed Mustafâ’nun şânını tafdîl ü i’lâya

Yaza bir mevlid-i pâk-i Resûl ü şâh-ı ‘Adnânî

 

Hulûs-ı kalbile te’lîf ü nazm itmekile yılda

O nazmı okıdur ancak mülûk-i Âl-i ‘Osmânî

 

Karîn-i sıdk u ihlâs oldığındandur ki dünyâda

O Mevlid’dür okınan zikr idüp nâm-ı Süleymân’ı

 

Hudâ rûhına rahmet eylesün nâzük eser kıldı

Okındukca revân-ı pâki bulsun şâd u handânı

 

Niçe ebyât u eş’ârı görilmişdür bu vâdîde

Tahallüs eylemiş ismiyle yokdur gayrı ‘unvânı

 

Fenâ-yı Bursa’da medfûndur kabr-i şerîfinden

İderler istifâza dahı istimdâd-ı rûhânî

(Coşkun, Menderes (2002). Manzum Bir Şairler Tezkiresi Hasîb’in Silkü’l-Le’âl-i Âl-i Osmânındaki Şair Biyografileri. Ankara: Bizim Büro Yay. 46-48.)

Gazel

Teng-meşrebsin levendim bâde-hâr oldukça sen

Kabına sığmazsın aslâ neş’edâr oldukça sen

 

Cümleden evvel getir yâda beni ey bî-vefâ

Va‘dini incâz için âşık-şumâr oldukça sen

 

Pest olur Hurşîd kadri ey meh-i âlî-nijâd

Gün-be-gün hüsnüyle sâhib-iştihâr oldukça sen

 

Hîç fikr-i nimeti gelmez dil-i pür-şûhuma

Bana sultânım ne gam âlemde var oldukça sen

 

Tûtî-i tab‘-ı Hasîb olsa nola şirîn-edâ

Ey kamer-tal‘at bana âyînedâr oldukça sen

(Çifçi, Ömer (hzl.). Fatîn, Hatîmetü’l-Eş‘âr. http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/dosya/1-219117/h/metin.pdf [ 12.07.2013].101.)

 

Miyâhiyye

Bârekallâh zihî şehr-i güzîn-vâlâ

Habbezâ belde-i pâkîze-i cennet-âsâ

 

Var mı bir şehr ki bu beldeye mânend ola

Cümle büldâna n'ola olsa müreccah Bursa

 

Şehr-i Bursa'da olan suları ta'dâd edeyim

Vâdî vü nehr ü huveyzât ü uyûn ü şettâ

 

Sularun başı Pınar Başı Suyu’dur el-hak

Anı tercîh eder cümle miyâha hükemâ

 

Mu’tedil pâk sudur hem dahi Nâ’ib pınarı

Humsı zâyi’ olur ol âb-ı lezîzin hayfâ

 

Severim vakt-i sabâdan beri âbî degilim

Katı şîrîn gelir Sütlüce’nin âbı bana

 

Var mı Sahrınç Suyu’nun dünyâda bir mânendi

Etdirir hazm-ı ta’âmı ne kadar olsa revâ

 

Bir kez içmekle doyulmazdı Umurbey Suyu’nu

Bu da bir emr-i acîbdir anı kıl istisnâ

 

Hoş gelir pîrlere içmeğe bu Âb-ı Asâ

Anı izhâr-ı kerâmetle akıtmış Mevlâ

Hâzım u mu’tedil ü müdrir olan Yeni Su'dur 
Zevk-bahş olur ağır kahve yerine hakkâ 

Kandırır Âb-ı Kızık çeşmesi atşânları hep 
Mütelezziz olur elbette ider kesb-i safâ 

(Eroğlu, Süleyman (2008). "Türk Edebiyatında Miyâhiyye Türüne Bir Örnek: Hâsib Efendi'nin Miyâhiyyesi". Uludağ Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi 15: 435-436.)