Madde Detay

Şairin asıl ismi Molla Kurbân’dır. Bazı kaynaklarda Mirzâ Kurbân ve Muhammed Kurbân ismiyle de anılmaktadır. Hırâmî mahlasını kullandı. 1210/1796’da Buhara Hanlığına bağlı Kitâb vilayetinde doğdu. İlk eğitimini Karapâyçe’de aldı Sonra Buhara’daki Mîrarab Medresesine devam etti. Çeşitli sebeplerden dolayı medreseyi bitiremedi. Buhara’da Emîr Muzaffer Han (1276/1860-1281/1865)’ın sarayında önemsiz bir işte de çalıştı fakat o, Han’a şiir bağışlamadığı için saray şairi derecesine yükseltilmedi. Hırâmî, yirmi beş yaşında Kitâb’a geri döndü ve sayacılık, tabiplik ve hattatlık işleri ile uğraştı. 19. yüzyılın altmışlı yıllarında vefat etti.

Şair ve tercüman olan Hırâmî’nin eserleri şunlardır:

1. Çâr Dervîş: Doğu’da meşhur olan Çâr Dervîş adlı eserin Sıddık tarafından nesir hâlinde tercümesini Hırâmî, kısalttı, değiştirdi ve şiir hâlinde Farsçadan Türkçeye 1249/1834’te tercüme etti. Çâr Dervîş’te zulüm ve haksızlığa karşı gelme, mazlumların adalet arayışı, zalimlerin cezalandırılması, sadakat ve vefanın yüceltilmesi gibi konuların işlenmesi eserin geniş halk kitleleri tarafından sevilip okunmasını sağlamıştır. Eserin birçok el yazma ve taş baskı nüshaları mevcuttur.

2. Ra’nâ ve Zîbâ: Şair eserini 1259/1844’te yazmaya başlamış ve 1272/1856’da bitirmiştir. Doğu’da meşhur olan Mahfilârâ adlı eserde yer alan Ra’nâ ve Zîbâ adlı kıssayı Hırâmî, değiştirerek ilk defa Türkçeye tercüme etmiştir. Eserin iki el yazma nüshası Özbekistan Fenler Akademisi Şarkşinaslık Enstitüsünde 1528 ve 217(I) envanter numaraları ile kayıtlıdır. 217 (I) numaralı nüsha, 1272/1856 tarihli ve müellif hattıdır (Özbek Edebiyatı Tarihi 1978: 339).

3. Tûtî-nâme: Hırâmî eserini 1270/1854 yılında Farsçadan Türkçeye şiir hâlinde tercüme etmiştir. Şair tercümesinde eserin orijinaline sadık kalmamıştır. Bazı hikâyeleri çıkartmış ve yeni hikâyeler eklemiştir. Eserin bir el yazma nüshası, Özbekistan Fenler Akademisi Şarkşinaslık Enstitüsünde 1795 envanter numarası ile kayıtlıdır. Nüsha, 1272/1856’da nestalik hat ile istinsah edilmiş olup 199 varaktır. 199 varakta 6.000 beyit vardır (Özbek Edebiyatı Tarihi 1978: 334).

Yukarıdaki eserlerden başka Hırâmî’nin 175 mısradan ibaret beş muhammesi de mevcuttur. Bu şiirlerin üçü Türkçe, ikisi ise Farsçadır. Hırâmî’nin eserleri üzerine çalışmalar 1940’tan itibaren başlamıştır. Şairin eserlerinden örnekler 1945 ve 1959’da Özbek edebiyatı ile ilgili eserlerde neşredildi. (bk. Azizov, A. 1960; Mahmudov, M. 1962).

Nevâyî’nin eserlerini dikkatli şekilde incelemiş olan Hırâmî, klasik edebiyatın kalıpları içinde şiirler ve tercüme eserler kaleme alarak Çağatay edebiyatının önemli bir temsilcisi olmayı başarmıştır.

Azizov, A. (hzl). (1960). Hırâmiy, Çâr Derveş. Taşkent: Özbekistan SSR Devlet Bedii Edebiyat Neşriyatı.

Başlangıçtan Günümüze Kadar Türkiye Dışındaki Türk Edebiyatları Antolojisi -Nesir-Nazım Özbek Edebiyatı. (2000). “Hiramiy”. http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/Eklenti/12083,hiramiypdf.pdf?0[erişim tarihi: 08.12.2014]

Mahmudov, M. (hzl). (1962). Hırâmiy, Ra’nâ ve Zebâ. Taşkent: Özbekistan SSR Devlet Bedii Edebiyat Neşriyatı.

Özbek Edebiyatı Tarihi (1978). IV. Tom. Taşkent: Özbekistan SSR “Fen” Neşriyatı.

Özbek Edebiyatı Tarihi Hrestomatıyası (1945). II. Tom.Taşkent: Özbekistan Devlet Neşriyatı.

Tekin, Feridun (2010). XIX. Yüzyıl Çağatay Edebiyatının İki Kadın Şairi-Üveysî ve Nâdire. Ankara: Vizyon Yayınevi.

Tekin, Feridun (2011). “Hanlıklar Dönemi Çağatay Edebiyatı”. Turkish Studies 6/1: 1843-1850.

Çâr Derviş'ten

“Evvelgı dervîş söz âgâz kılıb refîkleriga ahvâlini beyân kılmagı ve ata yurtıdın çıkıb bir perî çehreni zahm-dâr tapıb hücre içide pinhân kılmagı ve zahmları iltiyâm tapkanı.

Bu satranc meydânıga sürgen ot
Bu yanglıg barıb boldı bu nev’ mat

İşitgeç bu sözni oşal merd-i râh
Çıkardı hazîn könglidin otlug âh

Didi kim yemen mülki ferzendi min
Ki bir hûrî-veş ârzû-mendi min

Atam hem Yemen mülki sevdâ-geri
Ni sevdâ-geri belki vâlâ-geri

Ötüb yaşıdın az u kem seksen yıl
Yetüşdi kulagıga kûs-ı rahîl

Çü kaldı minge bî-aded renc ü mâl
Birev ölse vârisga mâlı helâl

Min ul mâl birle berûmend olub
Yana işret itmekke hursend olub

Yıgıb bir niçe şâhid-i sîm ten
Yakıb ortada şem’-i pertev-figen

Köterse çü il şîre-i şerbeti
Eger hâtırım kılsa mey rağbeti

Niçe şîşege mey bolub leb-â-leb
Müheyyâ idi her ni kılsam taleb

Niçe meh-veş-i şûh közi humâr
Tutardı kadeh aytıban ille yâr

Alıb anı pür-iştiyâk içgü dik
Anıng ilgidin dib ayak içgü dik

Heme bezm ehli içib câm- mül
Kılıb kimni her gûşedin kâse gül”

(Özbek Edebiyatı Tarihi Hrestomatıyası (1945). II. Tom.Taşkent: Özbekistan Devlet Neşriyatı. 273.)