Madde Detay

Asıl adı Hüseyin Orhan olan âşık, 1938 yılında Malatya’nın Arguvan ilçesine bağlı Kuyudere (Mineyik) köyünde doğmuştur. Babasının adı Musa Kazım, annesinin adı ise Satı’dır. Henüz 4-5 yaşlarındayken babası vefat eder. 1953 yılında evlenen Orhan, 1954’te İstanbul’a gelir ve işçi olarak çalışmaya başlar. 1963 yılında TRT İstanbul ve Anakara radyosunda mahalli sanatçı imtihanlarını kazanır. 1989-1996 yılları arasında Şahkulu Sultan Dergâhı’nın yönetimini üstlenir ve burada dedelik yapar. Yine 1996 yılında Cem Vakfı organizatörlüğünde Bulgaristan’da gerçekleştirilen cemlerin dedeliğini yapar ve birçok Alevi sivil toplum kuruluşunun organize ettiği cem ritüellerinde dedelik görevini üstlenmeye devam eder. İstanbul Radyosunda yedi, Ankara Radyosu’nda bir kaset çalışması bulunan Hüseyin Orhan, ayrıca 1998 yılında Fransa Radyosu için “Turquıe Ceremonie du Djem Alevi” adında “Cem ve Semahlar” konulu bir albüm çalışması yapar (Sarıaltun 2000: 9; Orhan 2013: 189; Doğan 2012: 58). Önde gelen Alevi ocaklarından İmam Zeynel Abidin Ocağı mensubu olan Orhan, aynı zamanda gençlik yıllarından bu yana bu ocağın dedelik hizmetini de yerine getirmektedir. Hüseyin Orhan, Malatya yöresinde geleneksel ocak erkânına bağlı cem ritüellerinin icrasını bilen ve uygulayan az sayıdaki Alevi dedelerinden biridir. Yönettiği cem ritüellerinde dedelik hizmetinin yanı sıra, zâkirlik hizmetini de üstlenen Orhan, Alevi inancı içerisinde "dede sazı" adı verilen on iki perdeli sazı geleneksel tavrı ile icra eden zâkir dedeler arasında yer almaktadır. Dört erkek, bir kız olmak üzere toplam beş çocuğu bulunan Hüseyin Orhan, eşiyle birlikte hâlen İstanbul’da yaşamakta ve başta Erdal Erzincan, Tolga Sağ ve Gani Pekşen olmak üzere birçok ünlü saz ve ses sanatçısına gerek kendi eserleri gerekse yöresel cem deyişlerinin söz ve müzikleri ile bu eserlerin dede sazı eşliğinde gerçekleştirilen geleneksel icra tekniği hakkında kaynak kişi olarak hizmet vermeye devam etmektedir.

Hüseyin Orhan, gerek yetiştiği ortamın gerekse de Alevi dedesi olmasının etkisiyle şiirlerinde Alevi inancını, erkânını ve tasavvufî düşüncesini konu edinmiştir. Onun şiirlerinde Alevi inancına ait her şeyi bulmak mümkündür. Kendi adını mahlas olarak kullanan âşığın, bir Alevi dedesi olarak kaleme aldığı yolun taliplerine yönelik öğüt içerikli şiirleri dikkat çekicidir. “Talip Bana Küsme N’olur” adını verdiği altmış dokuz dörtlükten oluşan şiiri bunlardan biridir. Şiirlerini hece ölçüsüyle kaleme alan Orhan’ın akıcı ve coşkun bir üsluba sahip olduğu görülür. Alevi İbadeti adlı kitabı 2013 yılında üçüncü baskısını yapan şair, bu kitapta az sayıda da olsa şiirlerinden örneklere de yer verir (Orhan 2013: 169-181).

Hüseyin Orhan'ın bağlama çalma hevesi ise doğrudan doğup büyüdüğü köyü ile ilgilidir. Alevi inancına mensup olan Kuyudere köyünde hemen hemen herkes saz çaldığı ve özellikle cemlerde saz çalma zorunluluğu bulunduğu için, kendi sesinin güzelliği ve saza olan hevesi onu saz çalıp söylemeye sevk eder. Bağlamayı pençe/şelpe (elle) tekniği ile çalar. Mineyik köyü, başta İmam Zeynel Abdin Ocağı olmak üzere önemli Alevi ocaklarının ve dedelerinin yerleşik olduğu bir köydür. Hüseyin Orhan da İmam Zeynel Abidin Ocağı’na mensup bir dededir. Saz çalmayı kendi çabalarıyla, büyüklerinden, arkadaşlarından ve komşusundan bakarak ve inceleyerek öğrenir. Küçük yaşta saza tutkunluğu nedeniyle köyde saz çalanların yanında oturup kalktığını, süpürge ya da maşayı saz niyetine kullanarak hevesini giderdiğini aktarır (Sarıaltun 2000: 9; Doğan 2012: 58).

Orhan'ın bir Alevi ocağına mensup olması da saz çalmasında önemli ölçüde etkilidir. Çünkü yöredeki Aleviler arasında "bir ocak dedesi saz çalmalıdır" şeklinde bir geleneksel tutum söz konusudur. Bu da yöredeki Alevi dedelerinin çocukluktan cem ritüelleri içerisinde geleneksel icra teknikleriyle bağlama çalmayı öğrenmelerini sağlamıştır. Köyünün önde gelen dede ve âşıklarından Hasan Hüseyin Orhan ve Haşim Orhan onu en çok etkileyen zâkir ve âşıklardır. Bu iki âşık dışında Düzgün Sarıaltun, Cuma Yüzbaşıoğlu, Âşık Veysel, Yemini, Fuzulî, Pir Sultan Abdal, Kul Himmet, Teslim Abdal, Hatayî, Viranî gibi ünlü şair ve âşıkları da gerek saz gerekse söyleyişleriyle kendisine örnek alır (Sarıaltun 2000: 9; Doğan 2012: 58).

Hüseyin Orhan, bir Alevi dedesi ve cem zâkiri olması nedeniyle şiirlerini de bu bağlamda üretmiş ve icra etmiştir. Bilhassa cem ritüellerinde "hizmet" adı verilen bölümlerde icra edilen deyişler, düvaz imamlar, miraçlamalar, tevhidler, mersiyeler ve semahlar onun şiirlerinin konusunu ve şeklini belirleyen manzum türler olmuştur. Orhan'ın, gerek kendi eserlerinin gerekse de geleneksel Alevi erkânına ait eserlerin "dede sazına" özgü çalım tekniğiyle icrasında günümüzün başarılı ustaları arasında sayılması onun şiirlerinin içeriğini de bu yönde oluşturmasında şüphesiz belirleyici olmuştur. Dolayısıyla da beşeri konulara oldukça az sayıda şiirinde, sosyal eleştiri çerçevesinde yer vermekle yetinmiştir. Orhan, günümüzde dede sazının geleneksel icra tekniğini bilip aktaran az sayıdaki önemli icracılar arasında yer almakta ve bu bağlamda şiirler üretmeye devam etmektedir.