Madde Detay

Tam adı Mehmed Bey b. Fîrûz Ağa el-İstanbulî olan İbn-i Fîrûz’un doğum tarihi ve hayatı hakkında kaynaklarda yeterli bilgi bulunmamaktadır. Dönemin sadrazamlarından Ahmet Paşa’nın kethüdalığını yapmış olan Fîrûz Ağa’nın oğlu olduğu için İbn-i Firûz olarak anılan Mehmet Bey de kendisini elimizdeki tek eseri olan Gurretü’l-Beyzâ’da “Eş-Şehîr be-İbn-i Fîrūz” olarak tanıtmaktadır. Kaynaklarda siyaset-i şer’iyeye hakim bir zat olarak tanıtılan İbn-i Fîrûz, çeşitli medreselerde müderrislik yapmıştır. 1018/1609’da tâun hastalığından vefat eden İbn-i Fîrûz’un nereye defnedildiği hakkında elimizde bilgi bulunmamaktadır.

İbn-i Fîrûz’un elimizdeki tek eseri olan Gurretü’l-Beyzâ, siyasetname konulu bir eser olup Cizrî Mahmud b. İsmail b. İbrahim (ö. 844/1444) tarafından, Mısır Sultanı Ebu Said Çakmak için 843/1439’da yazılmış olan Dürretü’l Garrâ fi Nesayihü’l-Mülûk ve’l-Vüzerâ isimli eserin tercümesidir İbn-i Fîrûz, Gurretü’l-Beyzâ’yı II. Selîm’e sunmuş ve eserinin 2a-2b sayfaları arasında uzun cümlelerle II. Selîm’i övmüştür. Bu da eserin en azından II. Selîm’in ölüm yılı olan 1574’den önce yazıldığını göstermektedir. Eserin Türkiye kütüphanelerinde birçok nüshası bulunmaktadır. Sadece Süleymaniye Kütüphanesi’nde 5 nüshası bulunan bu eserin Osmanlı aydınları ve yöneticileri tarafından hüsn-i kabulle karşılandığı ortadadır. Eserin metni, söz konusu nüshalar içinde yazılış tarihi belli olan (1629) Süleymaniye Kütüphanesi, Hekimoğlu no. 553 nüshası esas alınarak günümüz Türkçesine çevirisiyle birlikte Mücahit Kaçar tarafından yayınlanmıştır.

Cici, Recep (2000). “İbn Fîrûz ve ‘El-Gurretü’l-Beyzâ’ Adlı Eseri”. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi  9 (9): 301-306.

Kaçar, Mücahit (2012). Gurretü’l-Beyzâ: Adaletin Aydınlığında. İstanbul: Büyüyenay Yay.

Özcan, Abdülkadir (hzl.) (1989). Mecdî Mehmed Efendi Hadâiku’ş-şakâik Şakâik-ı Nu’mâniyye ve Zeyilleri. İstanbul: Çağrı Yay.

Tatçı, Mustafa (hzl.) (2003). Bursalı Mehmed Tahir, Osmanlı Müellifleri I-II-III. Ankara: Bizim Büro Yay. 

İmdi imāmetde takvā şart-ı kemāldür. Bizüm ʿulemāmuz katında imāmetde takva şart-ı cevāz ve şart-ı inʿikaddur ve Havāric ve Muʿtezile katında dahi eyledir. Zîrā Şāfiʿî rahimehullāh katında fāsık şehādete ve kazāya ehil ve lāyık degüldür. Pes hilāfete ehil olmaması evlā bi't-tarîk ve Muʿtezile katında fāsık müʿmin degüldür. Zîrā fıskla îmāndan hāric olur. Ve Havāric katında fıskla kāfi olub hilāfete ehil ve imāmete mahal olmaz. Ve fetāyā-yı Müneyye'de mezkūrdur ki imāmet ü emāretde ve kazā vü hükūmetde ʿadālet ü nasfet şart-ı ulüvviyyetdür şart-ı sıhhat degüldür. Ve ammā hazret-i İmām-ı Aʿzam ve muktedā-yı efham Ebî Hanîfe rahimehullāh katında ve sāyir yārān-ı ashabı katında rahimehumullāh imām benî Hāşim'den olmak şart degüldür ehl-i sünnet ve cemāʿatün dahi mezhebi budur. Ve revāfizden baʿzı imām benî Hāşimden olmak şartdur dediler ve imām kendü zamān ve eyyāmı halkından efḍal olmak Şeyh Ebî Mansuri'l-Māturîdî katında şart degüldür. Ve Hasan bin Fazl-ı Belhînün dahi mezhebi budur ve ekser revāfiz dediler ki Fāzılun kıyāmı ile mefzūlün imāmeti münʿakid olmaz ve baʿzı ehl-i sünnet ana muvāfakat u mürāfakat idüb Eşʿarî dahi ana māyil olmuşdur. Sahîh olan Şeyh Ebî Mansūrun rahimehullāh îmā vü işāret itdügidür. Ve hemçünān imām-ı hümām meʿāsî vü āsāmdan mahfūz ve masūn ve maʿsūm ve meʿmūn olması bizüm katımızda şart degüldür. Hilāf Bātıniyyenündür.

(Kaçar, Mücahit (2012). Gurretü’l-Beyzâ: Adaletin Aydınlığında. İstanbul: Büyüyenay Yay.)