Madde Detay

İstanbul / Üsküdar’da doğdu. Babası Refik Bey’in vasiyeti üzerine onun adını da kullandı. Soyadı kanununun çıkmasının ardından en sevilen oyunlarından olan Sekizinci’nin adını soyadı olarak tercih etti.. İlk eğitimini Doğancılar Sıbyan Mektebinde tamamladı, ardından Üsküdar’da Rüstem Paşa Mekteb-i İptidaisine kaydoldu. Bir süre Paşakapısı Askerî Rüştiyesine devam ettikten sonra 1881'de Mekteb-i Sultani'ye yazıldı. Buradaki eğitimini 1884'te yarım bıraktı. Üç yıllık eğitim sürecinde bir yıl Fransızca eğitim gördü.

1884'te Hariciye Nezareti Mektubî Kaleminde çalışmaya başlayan Sekizinci, 1886'da Karantina İdaresi Muhasebe Kalemine tayin edildi. 1891'de aynı dairenin muhasebe kalemi Türkçe kısmına nakledildi ve 1893'te Türkçe kısım müdürü oldu. İlerleyen yıllarda Fransızca Muhasebe Müdürlüğüne yükseldi. Bu dairede amirliğini yapan Ahmet Mithat Efendi’nin teşvikiyle Fransızcadan tercümeler yapmaya başlayan yazar, Lozan Anlaşmasının ardından dairenin tasfiyesi üzerine bütün sıhhiye memurları ile birlikte emekliye sevk edildi.

Sekizinci’nin tiyatroyla olan bağı küçük yaşlarda başlamıştır. Mahalle arkadaşları ile birlikte sahne kurarak piyesler sahnelemişlerdir. İlk oyunu ve metni elimize ulaşmayan Çoban Kızı bu dönemin mahsulüdür. Tanzimat yıllarındaki serbest tiyatro ortamı İstibdat döneminde yerini sansür ve baskıya bırakınca bu durumdan Sekizinci de etkilenmiş; Osmanlı Dram Tiyatrosu'nca oynanan Anatolun İzdivacı adlı uyarlama piyesinden dolayı sorguya çekilmiştir. Baskı ortamında imkânsızlaşan tiyatro faaliyetleri İkinci Meşrutiyet'in ilanının ardından yeniden canlanınca Sekizinci de tiyatro camiasında daha çok kendini gösterebilmiştir. "Meşrutiyetin ilanından bir hafta sonra Ahmet Nuri ve Reşat Rıdvan Beylerin himayesi altında Enver ve Niyazi kruvazörleri menfaatine Harbiye, Tophane Nezaretleri meydanında Kuleli ve Darüşşafaka mekteplerinde ve Selanik’te temsil edilen Vatan piyesi birçok amatör gencin sahneye çıkmasına vesile olmuş, Ahmet Nuri bu heveskârlara önderlik etmiştir.” (Bilga 1943: 24). Heveskâran Cemiyeti adı ile anılan, Reşad Rıdvan Bey tarafından kurulan bu topluluğun ortaya çıkışıyla birlikte Ermeni erkek oyunculara ihtiyaç azalmıştır. Ayrıca bu yıllarda ortaoyunu gönüllülerinden Muazzez tarafından kurulan Sahne-i Heves’te de İbnürrefik yer almıştır.

Sekizinci, 16 Şubat 1911'de de kurulan "Yeni Tiyatro Cemiyeti" adlı tiyatro derneğinin kurucuları arasındadır. 1914'te Donanma Cemiyeti yararına kurulan tiyatroda görev aldı; Darülbedayi'nin kurulmasında da bilfiil çalıştı. On sene boyunca Darülbedayi adına çalışan yazar, belediye ile maddi kaynaklı bir anlaşmazlığın neticesinde istifa etti. 1918-1919 arasında Fenerbahçe Spor Kulubü’nün başkanlığını yapan Sekizinci, Darülbedayi’den ayrılmasının ardından Yeni Tiyatro Temsil Heyeti’ni kurdu. Reşat Nuri, Hüseyin Suat, Halit Fahri, Mehmet Rauf ve Mahmut Yesari de topluluğun metin yazarları arasındaydı. Bu topluluk, maddi sıkıntılar nedeniyle 1923'te dağıldı. 1921’de Türk sinemasının ilk komedisi olan Bican Efendi Vekilharç adlı filmin senaryosunu kaleme aldı; 1923-1924 yıllarında Reşat Nuri ve Yesarizade Mahmut ile birlikte Kelebek edebî mizah mecmuasını yayımladı.

1932'den itibaren Ankara’ya yerleşen yazar, bu tarihten ölümüne dek Halkevleri çatısı altında hem eserlerini kaleme aldı hem aktörlük yaptı hem de amatör gençlere yol gösterdi. 1934'te Türk-Rus ortak yapımı olan Türkiye’nin Kalbi: Ankara adlı belgeselde oynadı. 1935'te kendi yazdığı Himmet’in Oğlu adlı piyeste Himmet’i canlandıran Sekizinci, bu oyunla ilerleyen yaşına rağmen İzmir’e turneye gitti. Turne dönüşü bir daha sahnelere dönemedi; 6 Mart 1935’te vefat etti..

İbnürrefik Ahmet Nuri Sekizinci, Türk tiyatrosunun hem sahne hem metin bağlamında gelişmesine büyük katkıları olan bir yazardır. Gençlik yıllarında kaleme aldığı, günümüze ulaşamayan Çoban Kızı adlı piyesi ile başlayan tiyatro yazarlığı 1934’e kadar kesintisiz devam etmiştir.

Sekizinci'nin pek çok eseri adaptasyon özelliği gösterir. Bu oyunlarında kişi ve mekânları başarılı bir şekilde millileştirerek dönem içerisine yerleştirmiştir ancak oyunlarda aktarılan olayların Türk aile yaşamına uygun olduğu söylenemez. Fransız tiyatrosunun izlerini taşıyan çoğu tek perdelik olan eserlerini Resimli Ay, İnci ve Ümid gibi dönemin önde gelen süreli yayınlarında yayımlamıştır. Eserlerinde temel amacı halkı güldürmektir. Bu nedenle Mütareke ve Milli Mücadele döneminde bile dönemin sıkıntılı atmosferini eserlerine aksettirmemiştir. Tiyatroyu faydalı bir eğlence olarak gören yazar, ahlakçı yaklaşımla yanlışlıkları gülünç unsurlar yardımıyla izleyiciye/okura sunmuştur.

Dergilerde yayımlanmış tek sahnelik piyesleri hariç diğer tüm oyunları sahnelenme amacıyla yazılmıştır. Oyunları diyalog, dekor, aksiyon bakımından başarılıdır. Karakterleri döneme ve kişiliklerine göre konuşturmayı başarmış -yer yer uzun tiratlara yer verse de- genellikle açık ve kısa diyalogları tercih etmiştir. Oyunlarda kişiler, eğitim ve yaşayışlarına uygun şekilde konuşturulmuştur. Fransızca sözcükler, deyimler, mecazlar oyunlarında yer bulan dil kullanımlarıdır. Günümüze ulaşan elli dört oyununun kırk dokuzu komedi türünde kaleme alınmıştır. Oyunlar, "komedi”, "mudhike”, "vodvil”, "fantezi” gibi tanımlamalarla yayımlanmıştır. Dram türüne yakın beş eser bile komedi olarak tanıtılmıştır. Köylü bir ailenin dramını anlatan Himmet’in Oğlu "müzikalı komedi”, yaşadığı hızlı yaşamın sonunda felç kalan bir prensin hayatını anlatan Son Altes "komedi” olarak adlandırılmıştır.

Sekizinci’nin eserlerindeki temel problem kadın-erkek ilişkileridir. Farklı bağlamlarda bu ilişki irdelenmiş ve komik öğelerle sunulmuştur. Evlenmelere, boşanmalara, aldatmalara, kavgalara kısaca kadın-erkek ilişkilerinde sıkça görülen tüm aksiyonlara eserlerinde sıkça rastlanır.

Yazarın toplam yirmi sekiz eseri dolantı/durum komedisi özelliği taşır. Bu eserlerdeki temel aksiyon, yanlış anlamalara, tersine çıkan durumlara, ani karışıklıklara ve kandırmalara bağlıdır. Sekizinci’nin tür fark etmeksizin işlediği temel mesele olan sadakat meselesi bu oyunlarda da göze çarpmaktadır. Eserlerindeki kişilerin çoğunluğunu, cinsiyetleriyle ön plana çıkan tipler oluşturur. Bu tipler genellikle budala erkekler ve uyanık kadınlardan oluşur. Kişilerin psikolojileri pek işlenmez. Gülme, söz tekrarları, kekelemeler, yerel söyleyişler, ses taklitleri ile sağlanmaya çalışılmıştır.

İbnürrefik'in töre komedilerinde ise çevre, sınıf, yaşayış tarzı bakımından ele alınan kişilerle karşılaşılmaktadır. Değişen toplumsal yapı ile birey arasındaki meseleler, Batılı yaşam tarzı, yeni kurumlar, eski-yeni çatışması, bu çatışmanın ortaya çıkardığı aile içi meseleler bu oyunlarda karşımıza çıkan temel problemlerdir. Bu eserlerin konularını bürokrasi ve devlet işleyişi, Batılılaşma, feminizm ve Turancılık ideolojilerinin yanlış anlaşılması ve aile içi yaşanan meseleler oluşturur.

1930'lu yıllar İbnürrefik Ahmet Nuri'nin tiyatro evreninde bambaşka bir sahaya geçtiği dönemdir. Ankara’ya yerleşmesinin ardından Fransız tesiri ile kaleme aldığı vodvil ve komedilerinin yerine daha ciddi ve ağırbaşlı eserler kaleme almaya başlamıştır. Halkevleri çatısı altında hem tiyatro heveslisi gençlere hocalık yapmış, hem de oyunlar kaleme almıştır. Bu dönemin ürünleri Şer’iye Mahkemesinde, Belkıs, Himmet’in Oğlu ve Son Altes hem konuları hem de işleyişleri bakımından yazarın olgunluk dönemi eserleridir. Şer’iye Mahkemesinde dışındaki diğer oyunlar dram tarzında yazılmıştır. Eserlerin tümü belli bir düşünceyi aşılamak maksadı ile yazılmıştır. Final sahnelerinin tümünde mutlaka çıkarılacak bir ders vardır. Askerliğin önemi, iyiliğin kazanıp, kötülüğün mutlaka kaybetmesi, alkolün zararları, vefanın yüceliği, çalışmanın erdemi vb. Sekizinci’nin bu oyunlarında yer alan temalardır.